vasael.ir

به گزارش خبرنگار وسائل، حجت الاسلام رضائیان 26 فروردین 97 در جلسه درس خارج خود که در حرم مطهر حضرت معصومه(س) برگزار شد، گفت: زمینه سازی برای رسیدن به اهداف کمالیه وظیفه قانون و حکمت جعل شریعت است و متمایز کننده فقه سیاسی و قوانین غیر اسلامی در یک وجه کلان همین است که به دنبال زمینه سازی برای کمال است.

وی با بیان اینکه در فضای فقه سیاسی و فقه نظام، امید یکی از ارکان ارتباطی بین نظام اجرایی و نظام اجتماعی است، گفت: اگر ما سه رکن تحت عناوین رکن قانون، ساختار اجرایی و رهبری و رکن مردمی داشته باشیم، در مبادی فقه سیاسی ارتباط این سه رکن در بستر امید و اعتماد شکل می گیرد.

استاد درس خارج حوزه علمیه قم اظهار داشت: در یک نظام ممکن است نقاط سیاه بسیار کمی باشد ولی به چشم می آید. فقه رسانه باید نسبت خود را با فقه نظام مشخص کند و با امید مردم نسبت پیدا کند و در جهت تحقق آن بکوشد.

حجت الاسلام رضائیان بیان داشت: ما در فقه سیاسی حکمی را می توانیم به عنوان الزام جعل کنیم که قدرت عمومی در آن باشد. در احکام فقه فردی اینگونه می گفتیم که حکم را جعل می کنیم هر مکلفی توانست انجام می دهد و هر کسی نتوانست و قدرت نداشت انجام نمی دهد. اما در فقه کلان و فقه اجتماعی اینگونه نیست و الا هرج و مرج می شود.

خلاصه درس جلسه گذشته

وی در جلسه گذشته با اشاره به تکلیف حکومت‌های اسلامی در برابر منکراتی که در حیطه سیاست خارجی رخ می‌دهد، گفت: اگر منکری که دیگر کشورهای اسلامی هم آن را منکر می دانند توسط یک کشور یا شخص دیگری صورت گرفت، قاعدتا این وظیفه بر عهده حکومت اسلامی است که ابراز نارضایتی بکند.

استاد درس خارج حوزه علمیه قم ابراز داشت: اگر به خاطر شرایط خارجی امکان ردع و ممانعت خارجی وجود نداشت اما در داخل وجود دارد باید رسته‌های مختلف حکومتی در مجامع عمومی اعلام نارضایتی کنند.

مشروح مطالب ارائه شده در این جلسه را در ادامه می‌خوانید:

لزوم وجود امید در بین اجتماع

در فضای فقه سیاسی و فقه نظام، امید یکی از  ارکان ارتباطی بین نظام اجرایی و نظام اجتماعی است، که اگر ما سه رکن تحت عناوین رکن قانون، ساختار اجرایی و رهبری و رکن مردمی داشته باشیم، در مبادی فقه سیاسی ارتباط این سه رکن در بستر امید و اعتماد شکل می گیرد.

اگر تکلیف انسان متوقف بر سعی او است محرک سعی انسان امید او است و امید انسان نسبت به آثار و نتایج است که همان غایات افعال انسان است. این آثا ر و نتایج وقتی به شکل علت غایی در می آید محرک انجام فعل می شود به همین دلیل در نسبت نظام شریعت با فلسفه احکام گفتیم که علت غایی که تصور نتیجه فعل است علت برای حکم است و اثر خارجی مقصد حکم است و مقاصد الشریعة است.

امید انسان به آثاری است که در نظر می گیرد. وقتی این امید را قانون متکفل می شود باید به آن پایبند بوده و الا مردم از این قانون و نظامی که این قانون را پشتیبانی می کند ناامید می شوند. و این امید ان چشم اندازی است که در نظام اسلامی انسانها به آن دل می بندند.

برخی نظام های قانونی فقط رفع تزاحم را ملاک قرار می دهند. در ذیل آیه شریفه ( فبعث الله النبیین مبشرین و منذرین )  اشاره شد که برخی از فقهای معاصر ما هم از این آیه حکمت جعل شریعت را رفع اختلاف دانسته‌اند در حالی که حکمت جعل شریعت و قانون و فقه دو چیز است:1. رفع اختلاف 2. آماده سازی شرایط برای کمال.

پاسخ به شبهه اجبار حکومت در بردن انسان‌ها به بهشت

در ذیل همین آیه مباحث مربوط به پاسخ به این شیهه که آیا حکومت متکفل بردن انسانها به بهشت است یا خیر؟ را بیان کردیم و گفتیم که این حکمت جعل شریعت در نظام اجتماعی است. زمینه سازی برای رسیدن به اهداف کمالیه وظیفه قانون و حکمت جعل شریعت است و متمایز کننده فقه سیاسی و قوانین غیر اسلامی در یک وجه کلان همین است که به دنبال زمینه سازی برای کمال است.

به هر میزان فقه کلان برای مردم تبیین شود و مردم گام به گام تحقق آن را در نظام اجتماعی ببینند این تبیین و تحقق با امید آنها تناسب دارد. در فضای فقه تقابل و فقه جنگ روانی، اینکه آثار فقه برای مردم تبیین شود و مردم تحقق آن را در جامعه ببینند و گام به گام پی گیر باشند و  نیز اینکه در فضای سلبی راهکار پاسخ و تقابل با نظام سلطه به میزان لازم تبیین شود، تاثیر بسیار زیادی در موفقیت و کارآمدی نظام سیاسی دارد.

با توضیحی که دادیم سه رکن فلسفه امید روشن شد، اینکه برخی به دنبال این هستند که مردم را ناامید کنند از این جهت است. برخی از اختلالات از جهت نقص در اجراست نه نقص در قانون. همین حضور مردم در برخی از مراسم، چه مذهبی و چه سنتی نشان می دهد که امیدوارند به همین جهت خودشان را با جمع گره می زدند.  آنهایی که از این نکته استفاده می کنند به خاطر تقابل با نظام است که ما اسم ان را فقه تقابل یا فقه جنگ روانی می گذاریم.

وجوب یادگیری فنون جنگ روانی و فضای مجازی

اشاره کردیم که الان و امروزه یادگیری فنون جنگ روانی، حداقل برای برخی از مدیران ارشد نظام واجب است و نیز واجب است یک قوه برای پاسخگویی و تقابل داشته باشیم. در همین دیدار اخیر مقام معظم رهبری( مد ظله العالی) با مدیران و کارمندان وزارت اطلاعات ایشان اشاره کردند که در این هجمه ای که علیه ما است باید حالت تهاجمی بگیریم. دشمنان ما در سفارت خانه هایشان اتاق فکر و جنگ روانی دارند.

بررسی تحلیلی امید در فقه سیاسی

باید دید آیا امید در فقه سیاسی جایی دارد یا خیر؟ نسبت آن با فقه چیست؟ امید در فضای نظام سیاسی از چه تشکیل می شود؟ با تبیین اولیه ای که انجام شد ما فهمیدیم که امید یعنی آن چه که در تصور افراد نسبت به نتایج است، و ما فرضمان این است که امت مسلمانند که البته اینگونه هم است، با این پیش فرض باید ببینیم گره آنها با نظام به چه جهت است. از جهت مقاصد شریعت است که آثار دارد و این مقاصد شریعت در ذهن او همان فلسفه احکام است.

ما اگر فلسفه احکام را تبیین کنیم می بینیم به امید بیشتر پرداخته‌ایم و آن را در جهت مثبت عملیاتی کرده ‌ایم البته باید به وعده‌ها عمل شود و اعلام وصول هم بشود ما در حوزه فقه نظام و حوزه تبلیغات ضعیف عمل کرده ایم، و مردم بر اساس شایعات معمولا نقائص را می بینند. در یک نظام ممکن است نقاط سیاه بسیار کمی باشد ولی به چشم می آید. فقه رسانه باید نسبت خود را به فقه نظام مشخص کند و با امید مردم نسبت پیدا کند و در جهت تحقق آن بکوشد.

بررسی مجدد نسبت حکم، حاکم و محکوم علیه

سوال: از نسبت حکم، حاکم و محکوم علیه یا مکلف چه نسبتئ هایی می توان درآورد؟ یک وقت فقط به حکم و حاکم نگاه می کنیم، حاکم یک شأن جعل دارد که ناشی از حق مولویت او است  و یک شأن دیگر هم دارد و آن عدم نیاز اوست( در مورد خداوند متعال)، باید ببینیم آیا این شأنیت ها ثمره دارد یا خیر؟

به عنوان مثال پدری که اصلا احساس تشنگی نمی کند و منع آب دارد. یک وقت صدا می زند و می گوید: پسرم آب بیاور، این امر او یک ملازمه ای دارد او امر به آوردن آب کرده است در حالی که خودش بی نیاز از آب است. پس در این جعل و امر او برای فرزند حرکتی است این نسبت برای خداوند روشن‌تر است به این دلیل که نیازی از نیازهای خداوند توسط مکلفین برآورده نمی شود چرا که او اصلا نیازی ندارد.

یک لازمه دیگر این است که نسبت بین مکلف و فعل با آثار دیده شود و در اینجا هم خداوند هیچ بهره‌ای نمی برد. در بررسی نسبت مولویت خداوند، آیا شأن مولویت خداوند اقتضای خاصی دارد؟ آیا حق جعل دارای اثری برای مکلف است؟ ما در اینجا در نسبت حکم، حاکم و مکلف صحبت می کنیم.

به عنوان مثال پدری سر سفره به فرزند خود امر می کند که آب بیاور، این امر آثاری دارد؛ اما در اینجا وقتی فرزند می خواهد حرف شنوی داشته باشد آیا فرق می کند نمک به دست پدر بدهد یا خورشت به دست پدر بدهد؟ البته فعلا به آثار آن کاری نداریم، مهم این است که پدر امر کرده است لذا به حرمت او اثار فعل را در نظر نمی گیرد و در اینجا مهم صرف اطاعت است شأن مولویت مولا باعث چشم پوشی از اثر می شود.

آیا این شأن، شأن عمومی است؟ آیا عموم مکلفین با این شأن نسبت پیدا می کنند؟ ما نسبت را در ارتباط با شروط عامه تکلیف( علم، قدرت، . . . ) می بینیم اینجا هم این نوع فهم را اخلاقا و تقریبا جزء حسن و قبح‌های اولیه می بینیم که تعبیر به شکر منعم می کنند که شکر به اطاعت امر مولا است.

اما از لحاظ قدرت آیا این مقدار از تبعیت برای همگان مقدور است یعنی برای مکلف فرقی نمی کند که فعل حرام یا مکروه است فقط می گوید چون مولا گفته است من ترک می کنم این در حالی است که از لحاظ اثر مولا فقط یکی را الزام آور کرده است و یکی را عدم الزام داده است. باید گفت هر چند از لحاظ علمی اشتراک است ولی از لحاظ قدرت عمومی اشتراک نیست.

ما در فقه سیاسی حکمی را می توانیم به عنوان الزام جعل کنیم که قدرت عمومی در آن باشد. در احکام فقه فردی اینگونه می گفتیم که حکم را جعل می کنیم هر مکلفی توانست انجام می دهد و هر کسی نتوانست و قدرت نداشت انجام نمی دهد. اما در فقه کلان و فقه اجتماعی اینگونه نیست و الا هرج و مرج می شود./906/241/ح

مقرر: کاظم محدثی