به گزارش خبرنگار وسائل، توجه به مسأله فقه حکومتی سبب بسط و گسترش ابواب فقهی در جامعه و تعیین شرایط و ضوابط حکومت دینی برای اداره جامعه میشود و در همین راستا حوزههای علمیه باید کمیتهای متشکل از نخبگان و نظریهپردازان برای تدوین علمی بحث فقه حکومتی تشکیل دهند.
بنابراین به منظور تبیین نقشه راه در این موضوع با حجت الاسلام مهدی نوروزی مدیر حوزه علمیه استان اردبیل به گفتوگو نشسته ایم. ایشان معتقدند تدبیر توحیدی جایگاه ویژه ای دارد و فقه در واقع تدبیر توحیدی است که باید بر اساس آن حکومت اسلامی تشکیل شود. آنچه در ادامه میخوانید مشروح مطالب مطرح شده در این گفتوگو است:
وسائل ـ ضرورت بررسی مبحث فقه حکومتی توسط حوزههای علمیه و نقش آن در اداره جامعه اسلامی چگونه میتواند باشد؟
ما اگر به تاریخ برگردیم میبینیم پس از شهادت حضرت اباعبدالله (ع) بنی امیه شروع کردند به ترجمه و ترجمه گرایی، و تمام فلسفه را از یونان و ایران و همچنین علوم دیگر را از غرب و شرق ترجمه و وارد جامعه اسلامی کردند.
در آن دوره یکی از کارهایی که سعی به انجام آن شد، ترجمه دیوان سالاری ایرانی که توسط بزرگ مهر ایرانی تدوین شده بود؛ و غرض این بود که توسط این ترجمه چگونگی اداره کشور را آموزش و اجرایی کنند.
امام باقر (ع) در آن دوره در دفاع از فرهنگ اسلامی و همچنین پس از ایشان امام صادق (ع) به مقابله با این تفکر پرداختند و توانستند تا حد زیادی کلام اسلامی را در مقابل فلسفه غرب و ایران قرار دهند. از کارهای دیگری که این حضرات انجام دادند تدوین فقه بود. به این معنا که در مقابل دیوان سالاری که بنی امیه از غرب اقتباس کرده بود پویایی علم فقه اسلامی را به رخ کشیدند.
اما برای اجرای آن در جهان اسلام اگر بخواهیم یک حکومت در جهان به نام حکومت دینی و در نهایت یک تمدن اسلامی و شیعی راه بیاندازیم قطعا نیاز به یک دیوان سالاری دینی داریم و این جز از راه فقه امکان پذیر نمیباشد. چون فقه همان دیوان سالاری دینی ما است. این فقه در زمانهای مختلف مخصوصا در بحثهای اجتماعی ضرورتش بیشتر از مباحث فردی است که قطعا باید مورد ملاحظه قرار گیرد.
باید در نظر گرفت اگر ما بخواهیم به شیوه پیشینیان خود دقت کنیم میبینیم همین اتفاق افتاده است به عنوان مثال شیخ انصاری که وقتی بحث ولایت فقیه را شروع میکند مباحث اجتماعی را که وظیفه حاکم دینی است بسیار مهمتر از سایر امور میبیند و حتی تزاحم فقها را در بحث حاکمیت و حکومت دینی جایز نمیداند، و یک نفر را در راس قرار میدهد البته فقها اگر چه میتوانند در بحث فقهی و فتوا با هم اختلاف نظر داشته باشند، ولی در بحث حکومت و حکم، هیچ یک از فقها نمیتوانند تعارض با آن فقیهی که در راس حاکمیت قرار گرفته است داشته باشد.
همین ضرورت در دوره ما هم وجود دارد، با توجه به اینکه در چهارده قرن گذشته در بخشی از دنیا حکومتی تشکیل شده که مبنایش بر انقلابی اسلامی بوده و بعد از آن تشکیل حکومت اسلامی و در نهایت ختم به تمدن اسلامی گردد که ضرورت این موضوع وادار میکند که فقها بنشینند نسبت به شیوه حکومت داری و حکومت دینی نظریه پردازی کنند و بعد به تفصیل وارد آن شوند که ان شاء الله زمینه ساز حکومت جهانی حضرت، ولی عصر (عج) شود.
وسائل ـ به نظر شما در این چهل سال این روند حرکتی کافی بوده یا خیر؟
خیر، قطعا کافی نبوده، اینکه ما در متون حوزوی اخیرا تحول و بروز رسانی میبینیم در واقع این نکته را به ما یاد آور میشود که متون حوزوی قبل از انقلاب و پس از انقلاب آنچنان تغییری نکرده است.
این خود نشان دهنده این نکته است که وجود انقلاب و تشکیل جمهوری اسلامی در مباحث و متون حوزوی ما تاثیر آنچنانی نداشته است و دروسی که در زمان طاغوت خوانده میشده تقریبا الآن هم همان دروس مورد استفاده قرار گرفته است. مگر اینکه اخیرا یک سری تحرکاتی در این رابطه ایجاد شده است.
البته یک سری موسسات و دانشکدههایی که بعد از انقلاب شکل گرفته اند به صورت تخصصی بر این موضوعات فعالیت میکنند، که میتوانند در این مسیر کمک حال بحث حکومت دینی باشند. ولی خود متون حوزوی و دروس خارج تقریبا نسبت به این مسئله همچون قبل انقلاب عمل کرده و آنچنان تاثیر عمدهای در این رابطه نداشته اند.
وسائل ـ مسیری که ترسیم میکنید آیا آینده روشنی دارد؟
بله خوب است، ولی بسیار ناقص و ناکافی است یعنی آنچنان که حوزه علمیه باید در این مسیر گام بردارد اقدامی رخ نداده است، که البته لازمه آن تشکیل موسسات پژوهشی و علمی زیادی است که باید نسبت به آن اقدام شود.
اما اگر بخواهیم به آن تمدن اسلامی برسیم ضرورت دارد که تمامی علوم در مسیر توحید حرکت کند و این مساله در علوم انسانی ضرورتش در اولویت است و باید فورا نسبت به آن اقدام شود، که متاسفانه تا به امروز همچین اتفاقی نیفتاده است.
نسبت تعداد دانشجویانی که در دانشگاهها بر اساس متون ترجمهای غربی در حال فرا گیری علوم هستند خیلی به مراتب بیشتر از تحصیل طلاب در حوزههای علمیه است. البته خود دانشکدههایی که از حوزه دانشجو میپذیرند هم همین مسیر را تقریبا حرکت میکنند، یعنی غالبا متون، ترجمهای است که اصلا صحیح نیست.
در علوم انسانی قطعا باید این اتفاق خیلی زود بیافتد و حوزه علمیه برای رشتههای علوم انسانی نظریه پردازی و تولید علم بکند؛ و اگر توانستیم در علوم انسانی موفق بشویم طبیعتا رشتههای دیگر هم خودشان را با علوم انسانی تطبیق خواهند داد.
پس شایسته است حوزه علمیه تمام همت طلاب و اساتید و پژوهشگران خود را جمع کند تا بتواند تولید علم کند و به عنوان مبانی سایر علوم قرار بگیرد؛ و اگر این انقلاب علمی اتفاق نیافتد قطعا پایههای تشکیل یک تمدن اسلامی هم شکل نخواهد گرفت؛ بنابراین ضرورت دارد حوزه علمیه بیشتر وارد این حوزهها بشود که خب البته یک سری مشکلاتی هم در مسیر راه خود دارد که شاید نتواند با قدرت به راه خود ادامه دهد.
از جمله این موارد بحث منابع مالی است که سال به سال میزان بودجه حوزههای علمیه از بیت المال متاسفانه در حال کاهش است و سرانه یک طلبه تقریبا یک هشتم سرانه یک دانشجو در دانشگاه است و این بسیار آسیب زا است.
در همین راستا بنده معتقدم طلاب همانند سایر شهروندان در بیت المال سهیم هستند و برای ترویج علم دین و فرهنگ دینی و همچنین تشکیل تمدن اسلامی ضرورت دارد که ما از بیت المال استفاده کنیم.
وسائل ـ آیا حوزه علمیه در این راستا کم کاری کرده یا ابزارهای لازم را در اختیار نداشته است؟
کم کاری رخ نداده است بلکه به اندازه کافی کار نشده است البته باید به این نکته توجه داشت که تمدن سازی زمان بر است، در همه دنیا هم همین اتفاق افتاده است. بعد از قرون وسطی در دوره رنسانس حداقل پانصد تا ششصد سال طول کشیده تا غرب خودش را تبدیل به یک تمدن نیم بند کند. این طور نیست که تمدن را بشود فوری ساخت و اجرا کرد.
البته با توجه به اینکه ما بعد از انقلاب درگیریهای متفاوتی داشتیم از جمله هشت سال جنگ تحمیلی و بعد از آن هم با هزاران تهاجم فرهنگی مواجه بودیم. لازم به ذکر است که تغییرات به نحوی نیست که همه به راحتی آن را بپذیرند و سریع قبول کنند.
وسائل ـ وظایف حوزههای علمیه در راستای فقه حکومتی را چگونه ارزیابی میکنید؟
حوزه علمیه باید این را بداند که برای ساخت تمدن اسلامی جهت گیری باید به سمت توحید باشد. یعنی تمامی علوم و رشتههای تحصیلی خودشان را با جهت گیری توحیدی بسازند، و مجدد بازسازی علوم اتفاق بیافتد.
البته نمیگویم از علوم عقلی و تجربی استفاده نشود، ولی از این علوم باید در جهت گیری توحیدی استفاده شود و برای حوزه علمیه ضرورت دارد شروع به تولید علم و مبانی علمی برای سایر علوم کند و بعد سایر علوم خودشان را با این علوم تطبیق دهند که البته در این زمینه کارهای بسیار بزرگی باید انجام شود و برای شروع باید از علوم انسانی آغاز کنیم.
وسائل ـ وضیعت استان در زمینه فقه حکومتی به واسطه درس خارج و درس گفتارها به صورت تخصصی چگونه است؟
متاسفانه در استان ما به علت اینکه تعداد کمی از طلاب در سطح دو و سه شرکت میکنند و به اندازهای نیستند که ما در رشتههای مختلف بتوانیم تخصصی کار کنیم برای همین این توفیق را نداشتیم که در این راستا فعالیتی داشته باشیم، اما طبیعتا در متون درسی حوزه علمیه آنجایی که با حکومت سر و کار داشته باشد طبیعتا تبیین لازم اتفاق میافتد، ولی در کنار این کارهایی دیگری که برای حوزه علمیه ضرورت دارد نسبت به فقه حکومتی در حال انجام است./302/120/د
تهیه و تنظیم: مرتضی اکبری