به گزارش وسائل حجت الاسلام جباران عنوان می کند؛ اخلاق خانواده نه تنها در ایران، بلکه در ادبیات علمی جهان سابقه زیادی ندارد ولی توجه به کیفیت اداره خانواده سابقهای طولانی دارد. به حکایت دانش مکتوب، اولین کسی که به این موضوع پرداخته ارسطو در کتاب سیاست است. او در کتاب سیاست در بخش دوم از کتاب اول، تحت عنوان «اُیکونومیا» به معنی قانون خانه در چهار بخش اول روابط بین فرمانروا و بنده، دوم روشهای کسب پول، سوم روابط زن و شوهر چهارم روابط پدر با فرزندان به مثابه یکی از مقدمات سیاست مدن بحث کرده است. حکمای متأخر یونان به پیروی از او این موضوع را در کنار تهذیب نفس و سیاست مدن از اقسام حکمت عملی شمردند.
در دهههای اخیر بحث اخلاقی درباره خانواده تحت عنوان اخلاق خانواده با ادبیاتی متفاوت با تدبیر منزل در مجموعه دانش اخلاق مطرح شد. پس از انقلاب اسلامی ما با دو پدیده نوظهور مواجه شدیم که شرایط ملتهب سالهای اولیه که تحمیل جنگ بر کشور بر التهاب آن افزود فرصت استفاده از این دو پدیده را به ما ندادند: نخست اشتیاق و آمادگی مردم برای بازگشت به تعالیم اسلامی و اصلاح روابط خانوادگی و دوم ارائه تعریف جدیدی از هویت و شخصیت زن مسلمان و نقشهای فردی و اجتماعی او توسط امام خمینی(ره) این دو پدیده موجب شد حوزه مسائل زنان و خانواده در کشور تحول چشمگیری پیدا کند همچنین هجوم مدرنیته به زندگی خانوادگی و تأثیر آن بر افکار و سبک زندگی مردم، این پدیده موجب پیچیدگی شرایط شد به همین دلیل تصمیمسازان و برنامهریزان دریافتند که در برابر شرایط پیچیدهای قرار گرفته و چارهاندیشی برای معضلات و مدیریت خانواده در این شرایط به نیروی زیادی محتاج است و به توصیفهای دقیق و راهگشای متفکران و صاحبظران نیازی ضروری است.
به همین دلیل وضعیت خانواده و دانش معطوف به زن و خانواده در کشور که نزدیک به دو دهه تغییر چشمگیری نکرده بود، مورد توجه اهل قلم، صاحبنظران و سیاستگذاران قرار گرفته با اشکال و ابزار مختلف به آن پرداختند. در ضمن این تغییرات دانش اخلاق خانواده نیز دستخوش تحول و تغییر شد؛تغییراتی که در چهار سرفصل اتفاق افتاده، است:۱. تألیفات در باب اخلاق خانواده ۲. رشتههای دانشگاهی ناظر به امر خانواده ۲. مؤسسات و مراکز آموزشی و پژوهشی این حوزه ۴. نشریههای این حوزه.
تألیفات در باب اخلاق خانواده
در دهههای اخیر صدها عنوان کتاب و مقاله در حوزه اخلاق خانواده منتشر شده است که از جمله میتوان به الف. حقوق و تکالیف همسران؛ ب. تربیت فرزندان؛ ج. حقوق والدین؛ د. آداب و مراسم ازدواج؛ ه. نقد روشهای غربی در زندگی؛ و. جایگاه زن از منظر اسلام؛ ز. وظایف اختصاص زنان مثل حجاب؛ ح. اخلاق جنسی اشاره کرد. با ملاحظه این لیست پی میبریم چالشها و تعارضهای اخلاقی کمتر مورد توجه نویسندگان قرار گرفته است؛ به طور کلی در دانشگاههای کشور پنج رشته با محوریت خانواده تأسیس شده است: ۱. رشته مطالعات خانواده که گاهی کلمه زنان را نیز بر آن میافزایند. ۲. رشته مطالعات زنان در مقطع کارشناسی؛ ۳. خانواده درمانی ۴. رشته مدیریت خانواده ۵. رشته حقوق خانواده.
رشته مطالعات خانواده
اين رشته به مطالعات و بررسی سيستماتيک و علمی خانوادهها از ديدگاه فقهی، حقوقی، اجتماعي و روانشناسی بر مبنای تفکرات اسلامي میپردازد که مجموعهای هماهنگ از فعاليتهای پژوهشی و آموزشی است و موجب احاطه و دستيابی دانشجو به آثار علمی، تهيه متون تحقيقاتی و نوآوری و کمک به تعمیق اطلاعات، پيشرفت و گسترش مرزهای دانش در زمينه خانواده است.
اهداف
هدف اين رشته عبارت است از تربيت و تقويت افراد کارشناس جهت مشاوره و رسيدگي به مسائل خانواده در سطح کارشناسي، تقويت و توسعه مطالعات و تحقيقات دانشگاهي در زمينه مسائل خانواده که زيربناي آن تفکرات و جهانبيني اسلامي است، کمک به تربيت افراد متخصص در امر خانواده با آشنايي به علوم روانشناسي، علوم تربيتي، علوم اجتماعي، فقه و حقوق در اسلام در سطح دکتري و تقويت و تعميق بينشهاي علمي و تحقيقاتي در مسائل خانواده به منظور تغيير است.
تاریخچه
در سال ۱۳۷۵ شورای عالی برنامه ریزی وزارت علوم گروه مطالعات خانواده و زنان را تائید کرد و از همان سال در دانشگاه الزهرا(س) به اجرا درآمد. رشته مطالعات خانواده در سال ۱۳۷۶ با پذيرش اولين دانشجويان اين رشته در دوره روزانه، فعاليت آموزشي خود را آغاز کرده است. دوره شبانه اين رشته در مقطع كارشناسي از سال ۱۳۹۲ در پرديس تبريز دانشگاه راه اندازي شده است. این رشته در مقطع ارشد در حال حاضر و در سطح کشور فقط در دو دانشگاه یعنی دانشگاه الزهرا و دانشگاه شهید مدنی آذربایجان در مقطع کارشناسی داير است و هم اکنون این رشته در ۱۳ مرکز دانشگاهی ارائه میشود.
دروس اصلی و تخصصی
روانشناسی شامل گرایشات مختلف مانند، روانشناسی عمومی، آسیبشناسی روانی، روانشناسی اجتماعی، روانشناسی تربیتی، بهداشت روانی، روانشناسی رشد کودکی و خانواده درمانی است.
جامعهشناسی
مبانی جامعهشناسی مفاهیم اساسی، جامعهشناسی خانواده، جامعهشناسی روستایی، جامعهشناسی تاریخی خانواده، آسیبشناسی اجتماعی.
تربیت
تربیت در اسلام، مسائل نوجوانان و جوانان
حقوق
حقوق اساسی، آشنائی با کلیات حقوق مدنی
ادبیات
قواعد صرف عربی، قواعد نحو عربی، تجزیه و ترکیب، ترجمه و درک متون عربی
علوم دینی
متون تخصصی فقه، فقه تطبیقی، قواعد فقه، تفسیر موضوعی قرآن در زمینههای حقوق متقابل افراد خانواده نسبت به هم، ارث، وصیت، طلاق، حدود، دیات، قصاص و شهادت، مأخذشناسی اسلامی، اصول فقه، علوم قرآنی و حدیث.
گروه مطالعات زنان دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه علامه طباطبایی همراه با گروه مطالعات زنان دانشگاههای تربیت مدرس و الزهرا (س) از جمله اولین گروههای مطالعات زنان در کشور است که پس از تصویب دوره کارشناسی ارشد در دی ماه ۱۳۷۸توسط شورای عالی برنامهریزی وزارت فرهنگ و آموزش عالی، اقدام به پذیرش دانشجو کرد و در سال تحصیلی۸۱-۱۳۸۰، فعالیت خود را با پذیرش دانشجوی کارشناسی ارشد در رشته مطالعات زنان «گرایش زن و خانواده» به طور رسمی شروع کرد.
سال اول؛ ۱۳۸۰- ۱۳۸۱ دانشگاههای علامه طباطبایی، تربیت مدرس و الزهرا (علیها السلام) و سال دوم دانشگاه تهران و دانشگاه آزاد رودهن، در این رشته دانشجو پذیرفتند و در سال ۱۳۸۳، دانشگاههای شیراز و اصفهان و علوم و تحقیقات نیز به جمع ارائهدهندگان این رشته افزوده شد. در ابتدا سه گرایش «حقوق زن در اسلام»، «زن و خانواده» و «زن و تاریخ» برای این رشته وجود داشت که گرایش سوم به دلیل نداشتن داوطلب حذف شد.
مشکلات رشتههای دانشگاهی
۱. تدوین عجولانه واحدهای درسی
۲. کمبود استاد متخصص
۳. عدم توافق بر سر مفاهیم اصلی رشتهها
۴. فقدان منابع درسی منسجم و مبتنی بر مفاهیم ایرانی و اسلامی و مطالعات تطبیقی
نتیجه آن که باید گفت: اخلاق خانواده حوزهای مطالعاتی است که ضمن ارائه الگو برای رفتارهای ارتباطى درون خانوادگی میتواند از تواناییهای اخلاق کاربردی در حل تعارضهای اخلاقی درونخانوادگی استفاده کند. از آنجا که این حوزه تمحض از شاخه های اخلاق کاربردی است که بناست با رویکرد اسلامی به حل چالشها و تعارضهای اخلاقی بپردازد، میتوان اخلاق اسلامی و اخلاق کاربردی را به مثابه دو پایه تحقق آن تلقی کرد.
البته در سنت علمی ما مسلمانان دانش اخلاق به اندازه سایر علوم مورد توجه دانشیان قرار نگرفته و در حد استحقاق خود تنقیح و تهذیب نشده و به رشته تحریر درنیامده است. قابل شمارش بودن کتب اخلاق در میان مؤلفات اسلامی شاهد این مدعاست و به همین دلیل نیز دانش اخلاق هرگز به صورت آکادمیک مطرح نشده است.978/901/د
منبع:ایکنا