vasael.ir

کد خبر: ۱۲۴۳۰
تاریخ انتشار: ۰۴ دی ۱۳۹۷ - ۱۸:۰۳ - 25 December 2018

معرفی کتاب| فقه و حکمرانی حزبی

وسائل ـ حزب سیاسی و نظام حزبی از جمله این مسائل نوپیدا و جانشین است که ظهور آن در اندیشه و نظام سیاسی ایران زمان زیادی نمی گذرد، از این رو تلاش برای شناخت ماهیت و حقیقت حزب و تشخیص حزب صحیح از ناصحیح از اولویت‌های جوامعی، چون جامعه ما است.
به گزارش خبرنگار وسائل، «کتاب فقه و حکمرانی حزبی» اثر داود فیرحیمعرفی کتاب| فقه و حکمرانی حزبی در ۱۰ فصل ۵۷۴ صفحه به نگارش درآمده است، این کتاب به دنبال فاصله‌ی عمل و نظر در حزب و حکمرانی حزبی که یکی از مهم‌ترین مشکلات حکومت‌داری در ایران معاصر است پرداخته است.
 
طرح «مسئله حزب» در فقه سیاسی امتداد منطقی مواجهه فقه با دولت مدرن و ظهور پارلمان و «مفهوم قانون» در دوره معاصر است در واقع حزب یا حزب سیاسی حلقه ی واسط بین عمل حکمرانی، حاکمیت و معیار‌های حکمرانی است.

نویسنده معتقد است: طرح «مسئله‌ی حزب» در فقه سیاسی امتداد منطقی مواجهه‌ی فقه با دولت مدرن است. واقعیت این است که دولت مدرن در ایران و برای فقه شیعه هنوز هم جزء مسائل مستحدثه است.
 
در این میان، حزب سیاسی و الگوی حکمرانی حزبی البته از تازگی، شکنندگی و ابهام بیش‌تری برخوردار است. به‌جرأت می‌توان گفت هنوز دانشی به نام «فقه تحزب» در ایران و مذهب شیعه وجود ندارد.
 
این در حالی است که بسیاری از فقیهان در عملاً احزاب بزرگی را ایجاد کرده‌اند، درباره‌ی ضرورت آن سخن گفته‌اند و حتی درباره‌ی احزاب سیاسی به قانون‌گذاری نیز پرداخته‌اند. فاصله‌ی عمل و نظر در حزب و حکمرانی حزبی شاید یکی از مهم‌ترین مشکلات حکومت‌داری در ایران معاصر است.
 

موضوع شناسی حزب

فصل اول «فقه و موضوع حزب»: بحث درباره ی حزب و نظام حزبی «حزب شناسی» و صدور حکم شرعی، سیاست گذاری و تقنین درباره ی حزب امر ساده ای نیست. محققان علم سیاست ملازمه ای بین دموکراسی و حزب می بینند، معنای این ملازمه این است که هرجا حکومت قانون و دولت مردم سالاری ظاهر شود حرب نیز پدید می آید.
 
در این بین برخی از کارکردهای احزاب سیاسی اهمیت دارد که عبارت است از: ۱- معرفی نامزد انتحاباتی ۲- بسیج انتخاباتی ۳-ساماندهی موضوعات و مواضع ۴- نمایندگی نیاز‌ها و منافع ۵- تجمیع منافع و سیاست ها ۶- تشکیل و حفظ حکومت ها ۷-انسجام اجتماعی.
 
به طور خلاصه احزاب از ارکان دموکراسی نمایندگی هستند و کار ویژه های مهمی را انجام می دهند، از جمله تلاش برای کسب قدرت و تشکیل حکومت از طریق سازوکار‌های قانونی. برای ارزیابی نظام حزبی و احزاب چهار مؤلفه اصلی می توان نام برد: ۱- ثبات قابل توجه ۲- ریشه اجتماعی احزاب ۳- مشروعیت احزاب ۴- سازمان احزاب.

لازمه حکمرانی حزبی وجود دو یا چند حزب و نظام حزبی است، و هر نظام حزبی سه مرز سلبی مهم دارد: ۱- حکمرانی موجی ۲-حکمرانی تک حزبی ۳- حکمرانی شخصی.
 
در همین راستا برای درک انواع حکمرانی حزبی گونه شناسی حزب اهمیت بسیاری دارد و اگر بخواهیم گونه شناسی کامل تری ارائه بدهیم می توان به اقسام ذیل شرح داد: الف) احزاب نهادی و احزاب ضد نظام ب) احزاب سازمانی و احزاب نهضتی ج) احزاب مبارزاتی و احزاب انتخاباتی د) احزاب همگن و احزاب متنوع؛ و برای جامعه شناسی درون حزبی به سه موضوع مهم تاکید می شود: ۱- عوامل همبستگی ۲- آرایش اعضا و نیرو‌ها ۳- فرایند دگرگونی های اجتماعی و روانی در درون حزب.

فصل دوم «فرآیند پیدایی حزب»: صحت در هر چیزی از جمله حزب، به معنای این است که از جهت اجزا و شرایط تام و کامل باشد و بتواند مقصود عرف و عقلا را از چنین تشکیلانی برآورد. اما حزب، همانند هر امر عرفی، در هر جامعه ای به تدریج پیدا و عناصر آن ظاهر و تکمیل می شود. حزب سیاسی، در تلقی مدرن آن، فرزند دموکراسی است و با آزادی و برابری تلازم دارد.
 
از این دیدگاه برای اینکه تشکیلاتی حزب نامیده بشود باید این ویژگی ها را داشته باشد: ۱- دارای سازمانی مستمر و بادوام باشد ۲- دارای شعبه های محلی باشد و سازمان حزب در مقیاس ملی فعالیت کند ۳- رهبران حزب درصدد به دست آوردن قدرت باشند ۴- حزب درصدد گسترش پایگاه مردمی خود باشد.
 
در ادامه با ملاحظاتی که در ادامه بحث لحاظ می شود مختصات حزب صحیح و بدین شرح بیان می شود: ۱- سازمان ۲- آزادی و برابری ۳- اداره حکومت ۴- برنامه ملی ۵- بسیج رأی ۶- رقابت انتخاباتی ۷- وجود یک یا چند حزب رقیب.

فصل سوم «تحول در موضوع حزب»: حزب از پیدایی تا اکنون، تحولی بسیار طولانی دارد. واژه حزب، و معادل های آن نیز، ار مفاهیم رایج و در عین حال پر رمز و رازی است که در زبان ها و جوامع گوناگون جاری و ساری است. بررسی های تاریخی نشان می دهد که واژه ی «حزب» جایگاه ویژه ای در منابع اسلامی دارد. از جمله در مفاهیم دینی، نظامی، اجتماعی است.
 
در تبارشناسی حزب در ایران معاصر، احزاب سیاسی به معنای جدید آن در ایران سابقه طولانی ندارد و پیشینه آن ها حداکثر به جنبش مشروطه خواهی برمی‌گردد. نخستین احزاب سیاسی در ایران، که در مجلس دوم مشروطه برپا شد، دو حزب دموکرات عامیون و اجتماعیون اعتدالیون بود.

فصل چهارم «دو حزب متاخر و مهم»: تاکنون احزاب بسیاری در فضای سیاسی ایران ایجاد و فراموش شده اند. اما دو حزب از مجموعه این احزاب به دلایل گوناگون اهمیت فراوانی دارند: ۱- حزب توده ۲- حزب جمهوری اسلامی، که در این فصل مفصل به این دو حزب پرداخته و مرام نامه و اساسنامه هر یک مورد بررسی قرار می‌گیرد.

فصل پنجم «حزب و استعاره بازی»: شاید بتوان گفت شهید بهشتی نخستین سیاستمدار و متفکر دینی در جمهوری اسلام است که از ضرورت حزب و «حزب به مثابه ی بازی» سخن گفته است. وی انواع حکمرانی را لاجرم بر دو قسم تقسیم می کند الف) حکمرانی حزبی ب) حکمرانی باندی، که اولی شکل صحیح حکمرانی و دومی حاکی از گونه ی ناصحیح از حکومت است.
 
وی رعایت چهار اصل مهم را از طرف هر یک از احزاب توصیه می کند: ۱- صداقت ۲- احترام ۳- اصل تشکل و موقعیت فراحزبی رهبری ۴- محور و معیار بودن قانون اساسی. در ادامه به بازی و منطق بازی، ساختار و مفاهیم بازی، تخریب و منطق بازی، ابعاد سه گانه بازی حزبی (قدرت، مشارکت، تربیت).

فصل ششم «فقه، منطق بازی و مسئله حزب»: گفتمان رایج فقهی استقبالی از مفهوم بازی ندارد و به تأمل در منطق بازی نپرداخته است؛ که در این ذیل: الف) فقه و منطق بازی ب) تحول در فقه منطقه ج) تفاوت دیدگاه ها و تنایج آن.

فصل هفتم «منطق بازی و حزب صحیح»: به درستی بر این نکته تاکید شد که حکمرانی شخصی بی معناست و ممکن نیست؛ حکمرانی عملا جمعی است و چنین حکمرانی نیز یا حزبی است یا این که لاجرم محفلی خواهد بود.
 
در اینجا به شرایط و اجزای حزب کامل پرداخته می شود: ۱- شرایط و مقدمات حزب: الف) ملیت یا مکان سیاست ب) سیاست رقابتی ج) نظام انتخاباتی د) نظام رای گیری ه) موازنه و تعادل و) اطلاعات و جهل ز) نظام داوری بی طرف.
 
۲- اجزا و ارکان حزب: الف) ارکان حزب: ۱- عضویت حزبی ۲- سازمان و تربیت سازمانی ۳- مرام نامه ۴- اراده برای قدرت سیاسی ۵- برنامه حزبی ب) کیفیت کار حزبی: ۱- رقابت دموکراتیک ۲- نظم و هماهنگی ۳- صداقت و اعتماد ۴- احترام رأی ۳- نباید ها و منافیات حزب الف) تناقض در مرام نامه های حزب ب) نفی رقیب ج) عضویت هم زمان در حزب دیگر.
 
 
حکم شناسی حزب

حزب در ایران سابقه ای یک صد ساله دارد، اما از دیدگاه پژوهش های فقهی حزب هنوز از امور مستحدثه و نوظهور است، با این حال دستگاه فقه ویژگی های استنباطی خاصی دارد «حکم شناسی حزب» را ممکن می سازد.

فصل هشتم «حزب و نظریه ی عمومی قرارداد»: حزب با دولت مدرن و حقوق ملی ملازمه دارد. در اندیشه های کلاسیک مسلمانان امت مفهوم کانونی بود و منافع ملی بر اساس آن تعریف می شد، اما دولت مدرن مناسبات این دو مفهم را به طور کلی جا به جا کرد.
 
در اینجا به برخی ملاحظات عمومی درباره  فقه و زندگی اشاره می کنیم و آن گاه رابطه حزب و حقوق مشترک یا همان حقوق ملی را پی می گیریم که در ذیل عنوانی تبیین می شود: ۱- فقه و سامان زندگی ۲- زایش حقوق نوعی ۳- اشاعه و پیدایی حقوق مشترک ۴ـ اشاعه و ملکیت ضعیف ۵- اشاعه و مالکیت ملی ۶- فرایند ظهور دارایی های ملی ۷- حیازت و شرکت ۸- حیازت و ضرورت قرارداد ۹- حقوق نوعی، قرارداد و حزب ۱۰- چشم انداز تفکیک: حاکمیت، دولت و حکومت.

فصل نهم «حزب و خطابات عمومی شرع»: دولت جدید، به ویژه دولت در ایران امروز، دولتی منشوری است و ماهیت مرکب دارد. دولت به دلیل نسبتی گریزناپذیر که با شریعت اسلام دارد، حداقل ترکیبی از احگام شرعی و حقوق عمومی است.
 
مجلس های اول و دوم مشروطه توجه ویژه ای به طرح مباحث نظری درباره ماهیت دولت داشتند و جلسات خود را صرفا به وضع قوانین محدود نمی کردند. در این فصل، قراردادها و قانون گذاری، حقوق ناشی از تکالیف شرعی به اجمال بررسی می شود.

فصل دهم «قانون گذاری و حزب»: از مشروطه تاکنون، یکی از مجاری سیاست و سیاست گذاری حزبی دولت ها، علاوه بر قانون گذاری احزاب، قانون گذاری انتخابات است.
 
در این فصل به اجمال به این دو نوع قانون گذاری و نسبت آن ها با هم دیگر اشاره می شود: الف) قانون گذاری احزاب: قانون احزاب به آن دسته از مقررات قانونی اطلاق می شود که مشخصاً برای تنظیم فعالیت احزاب سیاسی وضع می گردد.
 
پنج گانه های تنظیمی در قانون گذاری عمومی حزب شامل: ۱- مدل منع ۲- مدل جواز ۳- مدل ترغیب ۴- مدل حمایت ۵- مدل الزام. دو نکته مهم را در قانون گذاری احزاب هرگز نباید فراموش کرد: ۱- نسبت قانون اساسی و قانون گذاری احزاب ۲- نقش مستقیم قانون احزاب.
 
ب) قانون گذاری احزاب در ایران: اگر قانون انجمن های ایالتی و ولایتی عصر مشروطه را استثنا کنیم، قانون گذاری اختصاصی درباره ی احزاب ایران سابقه چندانی ندارد. در این بین به ارزیابی خلاصه ای از دو قانون پرداخته می شود: ۱- قانون فعالیت احزاب، جمعیت ها و انجمن های سیاسی و صنفی و انجمن های اسلامی یا اقلیت های دینی شناخته شده ۲- قانون نحوه فعالیت احزاب و گروه های سیاسی.
 
ج) قانون گذاری انتخابات: در این بخش اجمالاً به نسبت حزب و قانون گذاری انتخابات در دو دوره ی مشروطه و جمهوری اسلامی می پردازد./601/241/ح
ارسال نظر
نام:
ایمیل:
* نظر:
آخرین اخبار
اوقات شرعی
۱۰ / ۰۱ /۱۴۰۳
قم
اذان صبح
۰۵:۳۱:۳۹
طلوع افتاب
۰۶:۵۶:۵۱
اذان ظهر
۱۳:۱۱:۳۵
غروب آفتاب
۱۹:۲۵:۴۱
اذان مغرب
۱۹:۴۲:۳۹