- نقش منفی دنیامداری نخبگان و خواص بر انحراف جامعه
- سن ازدواج از شاخص های مهم برای ارزیابی بهداشت جسمی و روانی افراد جامعه محسوب می شود / افزایش سن تمایل به تجرد زیستی را بیشتر می کند
- یادداشت | ویژگی خانواده کارآمد از دیدگاه اسلام
- رابطه عدالتخواهی حقیقی با حکمرانی اسلامی
- فقه بورس | بررسی ادله وکالت شخص حقوقی
- معرفی کتاب | سلامت و اختلال جنسی همسران رویکردی اسلامی و روان شناختی
- مشروعیت و قدرت دو پایه برای حکمرانی است
نشست تخصصی «چارچوب نظری در باب فرهنگ اسلامی مبتنی بر اندیشه و آثار شهید صدر»؛
گزارش| انسان‌شناسی؛ پیش‌نیاز ورود به مباحث فرهنگی
وسائل ـ محمدرضا فتح‌الله بیاتی دانشجوی دکتری فرهنگ و ارتباطات گفت: فرهنگ مجموعه‌ای درهم تنیده از باورهای اساسی، برداشت‌های مختلف از پدیده‌ها، عواطف و احساسات ناشی از آن‌هاست، که نزد عده‌ای از افراد به صورت عادت درآمده است و به رفتارهای انسان جهت می‌دهد.
به گزارش خبرنگار وسائل، محمدرضا فتح‌الله بیاتی، دانشجوی دکتری فرهنگ و ارتباطات
در کرسی ترویجی «چارچوب نظری در باب فرهنگ اسلامی مبتنی بر دیدگاه شهید صدر(ره) و اندیشمندان» که ۷ آبان به همت مرکز تحقیقات بسیج دانشجویی دانشگاه امام صادق(ع) برگزار شد، به ارائه پژوهش خود پرداخت و پس از آن، دکتر محمدهادی همایون عضو هیئت علمی دانشگاه امام صادق(ع) و دکتر محمدرضا برزویی، به نقد و بررسی این پژوهش پرداختند.
لزوم توجه به نگاه شهید صدر به مقوله فرهنگ
در ابتدای این نشست، محمدرضا فتح‌الله بیاتی در ارائه مطالب خود اظهار داشت: ما شهید صدر را با مباحث اقتصادی، سیاسی و فقهی می‌شناسیم و کمتر کسی به مباحث فرهنگی که از طرف ایشان مطرح شده است، دقت کرده است؛ باتوجه به اینکه شهید صدر نگاهی نظام سازانه دارد، از مفاهیمی صحبت کرده که به مفهوم فرهنگ نزدیک است.
در کرسی ترویجی «چارچوب نظری در باب فرهنگ اسلامی مبتنی بر دیدگاه شهید صدر(ره) و اندیشمندان» که ۷ آبان به همت مرکز تحقیقات بسیج دانشجویی دانشگاه امام صادق(ع) برگزار شد، به ارائه پژوهش خود پرداخت و پس از آن، دکتر محمدهادی همایون عضو هیئت علمی دانشگاه امام صادق(ع) و دکتر محمدرضا برزویی، به نقد و بررسی این پژوهش پرداختند.لزوم توجه به نگاه شهید صدر به مقوله فرهنگ
در ابتدای این نشست، محمدرضا فتح‌الله بیاتی در ارائه مطالب خود اظهار داشت: ما شهید صدر را با مباحث اقتصادی، سیاسی و فقهی می‌شناسیم و کمتر کسی به مباحث فرهنگی که از طرف ایشان مطرح شده است، دقت کرده است؛ باتوجه به اینکه شهید صدر نگاهی نظام سازانه دارد، از مفاهیمی صحبت کرده که به مفهوم فرهنگ نزدیک است.
تعریف فرهنگ
در بررسی ادبیات شهید صدر، تعریف فرهنگ اینگونه بیان شده که فرهنگ مجموعه‌ای درهم تنیده از باورهای اساسی، برداشت‌های مختلف از پدیده‌ها، عواطف و احساسات ناشی از آن‌هاست، که نزد عده‌ای از افراد به صورت عادت درآمده و به رفتارهای انسان جهت می‌دهد.
ما این پژوهش را نظریه فرهنگ نام گذاری نکرده‌ایم، چراکه نظریه فرهنگ یک معنایی اصطلاحی دارد و در آن معنای اصطلاحی نیز ابهاماتی وجود دارد، و از طرفی این نظریه به قدری آشفته است که بعضی برای آن به صورت پسینی ۳ محور در نظر گرفته‌اند که البته دقیق نیست، و از این جهت ما دیدگاه نظری را برگزیده‌ایم و برای آن ۴ محور در نظر گرفته‌ایم.
اگر بتوانیم تحلیل خود را از مفهوم فرهنگ ارائه دهیم، و چگونگی شناخت فرهنگی و شناخت وضع موجود را بیان کنیم و همچنین ابزار‌ها و روش‌های تغییر فرهنگی را بگوییم و فرهنگ ایده‌آل و مطلوب را معرفی کنیم، آنگاه می‌توان ادعا کرد که دیدگاهی نظری درباره فرهنگ داریم؛ و دلیل انتخاب این چهارگانه اینگونه است که برای پاسخگویی به مسائل انقلاب، ابتدا باید فرهنگ مطلوبی را تصور کنیم و به فرهنگ موجود تطبیق دهیم تا بتوانیم شرایط را از وضع موجود به وضع مطلوب برسانیم.
در بررسی ادبیات شهید صدر، تعریف فرهنگ اینگونه بیان شده که فرهنگ مجموعه‌ای درهم تنیده از باورهای اساسی، برداشت‌های مختلف از پدیده‌ها، عواطف و احساسات ناشی از آن‌هاست، که نزد عده‌ای از افراد به صورت عادت درآمده و به رفتارهای انسان جهت می‌دهد.
ما این پژوهش را نظریه فرهنگ نام گذاری نکرده‌ایم، چراکه نظریه فرهنگ یک معنایی اصطلاحی دارد و در آن معنای اصطلاحی نیز ابهاماتی وجود دارد، و از طرفی این نظریه به قدری آشفته است که بعضی برای آن به صورت پسینی ۳ محور در نظر گرفته‌اند که البته دقیق نیست، و از این جهت ما دیدگاه نظری را برگزیده‌ایم و برای آن ۴ محور در نظر گرفته‌ایم.
اگر بتوانیم تحلیل خود را از مفهوم فرهنگ ارائه دهیم، و چگونگی شناخت فرهنگی و شناخت وضع موجود را بیان کنیم و همچنین ابزار‌ها و روش‌های تغییر فرهنگی را بگوییم و فرهنگ ایده‌آل و مطلوب را معرفی کنیم، آنگاه می‌توان ادعا کرد که دیدگاهی نظری درباره فرهنگ داریم؛ و دلیل انتخاب این چهارگانه اینگونه است که برای پاسخگویی به مسائل انقلاب، ابتدا باید فرهنگ مطلوبی را تصور کنیم و به فرهنگ موجود تطبیق دهیم تا بتوانیم شرایط را از وضع موجود به وضع مطلوب برسانیم.
فرهنگ مطلوب و فرهنگ موجود
کسانی که می‌خواهند تعریف دینی از فرهنگ بیان کنند، دین را تعریف می‌کنند و کسانی که در فضای رشته‌های علوم اجتماعی قصد تعریف فرهنگ را دارند، این تعریف را به گونه‌ای ارائه می‌دهند که هیچ نسبتی با دین ندارد، واقعیت این است که واژه فرهنگ از قدیم وجود داشته است و واژه culture واژه نوپدیدی است که معادل فرهنگ را برای آن برگزیده‌ایم.
اگر دین را که مجموعه‌ای از باورها می‌دانیم، به معنای فرهنگ مطلوب در نظر بگیریم، و culture را به عنوان مجموعه درهم تنیده بر خواسته‌های اجتماعی درونی در نظر بگیریم، آنگاه ما یک فرهنگ مطلوب و یک فرهنگ موجود خواهیم داشت، فرهنگ موجود در صورتی که دارای منشأ دینی باشد، تبدیل به فرهنگ دینی می‌گردد و اگر منشأ دین نباشد، به فرهنگ سکولار تبدیل خواهد شد.
جامعه اسلامی کامل چه زمانی به وجود می‌آید؟
به عقیده شهید صدر(ره) جامعه اسلامی کامل زمانی به وجود می‌آید که برنامه و زمینه را با هم کسب کند و گیاه و کشت‌زار را با هم به دست آورد؛ در اینجا منظور از کشت‌زار همان فرهنگ است که شهید صدر در این‌باره ۳ عنصر عقیده، مفهوم و عواطف را تشکیل دهنده زمینه می‌داند.
عقیده منظور باورهای اساسی است و مفاهیم برداشت‌ها و تفسیر‌های ما از پدیدهاست و عواطف احساساتی است که ناشی از این برداشت‌ها می‌شود، و در مورد باورها، می‌توان دو موضوع مطرح کرد، یکی اینکه در حوزه مفاهیم برداشت‌ها را ترکیبی از مفاهیم هنجاری و توصیفی بدانیم و یا اینکه عقاید را به معنای اعم معنا کنیم.
تدریجی بودن فرهنگ، و روحیه پذیرش در جامعه
از نظر شهید صدر، اخلاقیه عبارت است از خلق و خوی پابرجا و استوار که به مجرد سست کردن عقیده، نمی‌توان آن را ریشه‌کن ساخت، یعنی در جامعه چیزی به عنوان خلق و خو وجود دارد که اگر باورها و عقاید را از بین بریم، نمی توان استوار بودن آن را نیز از بین برد، که در اینجا بحث تدریجی بودن فرهنگ مطرح می‌گردد.
شهید صدر اینگونه می‌گوید که اگر نظامی بخواهد با زور سرنیزه، قبل از آمادگی افکار عمومی و پیدایش روحیه پذیرش، بر مردم حکومت کند، محکوم به استبداد است؛ یعنی در جامعه یک روحیه پذیرش وجود دارد که همان ویژگی پابرجا بودن را داراست و ما برای ارائه برنامه زمانی می‌توانیم موفق باشیم که روحیه پذیرش در جامعه وجود داشته باشد.
جامعه اسلامی باید مکتب خاص خود را داشته باشد
شهید صدر یکی از مهم‌ترین مفاهیمی که در مورد فرهنگ مطرح می‌کند، زمینه جامعه اسلامی است که این مبحث زمانی مطرح می‌گردد که ایشان درباره اقتصاد بحث می‌کند و معتقد است که وقتی درباره اقتصاد یا سایر حوزه‌ها صحبت می‌کنیم، به راه حل‌های گوناگونی دست پیدا می‌کنیم که در جهان استفاده می‌شود، اما لزومی ندارد که از بین مکاتب موجود یکی را انتخاب کنیم، بلکه ما نیز می‌توانیم مکتب مخصوص خود را در اختیار داشته باشیم.
شهید صدر مکتب را شیوه‌ای می‌داند که جامعه آن را برای زندگی ترجیح می‌دهد و اگر که بخواهیم مکتبی را بررسی کنیم، باید شیوه مکتب در سامان دهی زندگی و همچنین پشتوانه آن مکتب را مورد مطالعه قرار دهیم، و در واقع اگر بخواهیم مکتب فرهنگی برای اسلام ترسیم کنیم، باید بتوانیم اندیشه‌ها و برداشت‌های مرتبط با آن را کشف کنیم و شیوه آن مکتب در سامان‌دهی زندگی را بدانیم.
الگوی آرمانی
یکی از مهم‌ترین مفاهیمی که شهید صدر(ره) به عنوان پشتوانه مکتب اسلام مطرح می‌کند، مفهوم الگوی آرمانی است که ایشان الگوی آرمانی را الگوی حقیقی انسان و جامعه می‌داند و می‌گوید که الگوی آرمانی متعلق به همه تمایلات بوده و تمام قوای ادراکی و تحریکی انسان را به سوی خود بسیج می‌کند.
به معنای دیگر یعنی هر خرده فرهنگ به واسطه الگوی آرمانی، همه قوایش تحریک می‌شود و بر اساس آن عمل می‌کند، که شهید صدر ۳ نمونه از این الگوی آرمانی را اینگونه بیان می‌نماید که یک سری الگو‌های پست برگرفته از واقعیت‌های موجود هستند، گروهی دیگر الگو‌های برگرفته از آرمان محدوداند و یک سری الگوی حقیقی هستند که شهید صدر این الگوی حقیقی را به عنوان هدف اصلی جامعه در مکتب فرهنگی اسلام می‌داند.
شهید صدر ۴ شرط را برای پذیرش الگوی حقیقی بیان می‌کند و اعلام می‌دارد که جامعه در صورتی می‌تواند الگوی حقیقی را بپذیرد که این ۴ شرط در آن نهادینه شود؛ شرط اول بینش عقیدتی روشن و واضح نسبت به این الگوی آرمانی است که ما از آن به عنوان توحید نام می‌بریم، دیگری بحث معاد، و شرط دیگر نبوت، و شرط آخر نیز امامت است.
حوزه‌های فرهنگ سیاسی
با توجه به نظامی سیاسی که شهید صدر مطرح نموده، فرهنگ سیاسی ۶ حوزه هدف نظام سیاسی، خلافت و حکومت، حکومت و سیاست، ابزار‌های دخالت حکومت، امت اسلامی و مسؤولیت پذیری حکومت اسلامی است.
راهکاری برای حل مشکل تعریف فرهنگ
در ادامه، دکتر همایون، عضو هیئت به بیان دیدگاه‌های خود پیرامون این مباحث پرداخت و گفت: درباره تعریف فرهنگ مشکلاتی وجود دارد که باید حل شود، و بنده اینگونه پیشنهاد می‌کنم که باید ابتدا به یک بحث نظری و یا یک سیر تاریخی مراجعه کنیم.
نیاز توجه به فرد و جمع در مبحث فرهنگ
موضوع فرهنگ و دین به خوبی در این پژوهش مورد توجه قرارگرفته است که مسأله بسیار جدی و مهم است و به طبع آن، مبحث فرهنگ خوب و فرهنگ بد پیش می‌آید، و برای هر ورودی به مسأله فرهنگ، بحث فرد و جمع مورد توجه قرار می‌گیرد که البته نیاز است در این پژوهش به آن توجه ویژه و خاصی شود.
از تألیفات بنت‌الهدی صدر غافل نباشیم
سپس دکتر برزویی، در نقد و بررسی این پژوهش گفت: بنت‌الهدی صدر خواهر شهید صدر(ره) مظلومیت خاصی دارند و کمتر کسی به این موضوع توجه می‌کند، ایشان مصاحبه‌های زیادی با برادر خود داشته و کتب متعددی را به تألیف رسانده‌اند که جای خالی این مطالب در میان منابع این تحقیق دیده می‌شود و نیاز به توجه بیشتری دارد.
مشی بنت‌الهدی صدر، زینب‌وار بوده است، ایشان پس از آنکه برادرشان توسط رژیم بعث دستگیر می‌شود، هر شب در حرم امیرالمؤمنین(ع) به روشنگری پرداختند که این عمل موجب آزادی آیت‌الله صدر شد.
لزوم نسبت سنجی در فرهنگ
در رابطه با فرهنگ نیاز است که نسبت سنجی کافی صورت گیرد و این حلقه مفقوده برای سنجیدن نسبت دین و فرهنگ، تمدن است؛ درباره نسبت دین و فرهنگ توضیحاتی داده شده، اما در مورد نسبت فرهنگ و تمدن سخنی به میان نیامد، که در این پژوهش فرهنگ گاهی بالاتر مفهوم خود بیان می‌شود.
لایه‌های فرهنگ
ما در بحث‌های فرهنگی ابتدا باید انواع فرهنگ را بیان کنیم و سپس رویکرد خود به فرهنگ را بگوییم، یکی از معمول‌ترین ادبیاتی که در لایه‌های فرهنگ وجود دارد، هسته و پوسته در لایه‌های فرهنگ است که برای هر هسته ۳ لایه باورها، ارزش‌ها و هنجار‌ها وجود دارد و همچنین برای هر پوسته فرهنگ ۳ لایه نمادها، آیین‌ها و فناوری شناخته می‌شود.
ما در بحث‌های فرهنگی ابتدا باید انواع فرهنگ را بیان کنیم و سپس رویکرد خود به فرهنگ را بگوییم، یکی از معمول‌ترین ادبیاتی که در لایه‌های فرهنگ وجود دارد، هسته و پوسته در لایه‌های فرهنگ است که برای هر هسته ۳ لایه باورها، ارزش‌ها و هنجار‌ها وجود دارد و همچنین برای هر پوسته فرهنگ ۳ لایه نمادها، آیین‌ها و فناوری شناخته می‌شود.
انسان شناسی، لازمه ورود به مباحث فرهنگی
مقدمه لازم برای ورود به مباحث فرهنگی، این است که به انسان شناسی شهید صدر(ره) نیز توجه کرد، چراکه فرهنگ از این ۳ عنصر تشکیل شده است: ۱- انسان به چه می‌اندیشد؟ ۲- چه انجام می‌دهد؟ ۳- چه خروجی‌ای دارد؟
شهید صدر بیان می‌کند که انسان به گونه‌ای آفریده شده که حب نفس و تلاش در جهت نیازمندی خود با ذات او آمیخته شده است، پس بدیهی است که در این راه خود را نیازمند به خدمت گرفتن دیگران می‌بیند، زیرا وی قادر نیست نیازهایش را به جز از راه همکاری با دیگران برآورده سازد.
از این رو روابط اجتماعی از دامن نیاز‌ها زاده می‌شود و با گسترش نیاز‌ها توسعه می‌یابد و به همین خاطر است که زندگی اجتماعی انسان مولود نیاز‌های انسان است، یعنی اگر زندگی اجتماعی را همان فرهنگ حاکم بر اجتماع بدانیم، در واقع فرهنگ مولود نیاز‌های انسان است، پس برای فهم درست از فرهنگ به انسان شناسی نیاز است.
شهید صدر بیان می‌کند که نیاز‌های انسان به دو دسته نیاز‌های ثابت و نیاز‌های متغیر تقسیم می‌شوند؛ نیاز‌های متغیر نیاز‌هایی هستند که انسان در زندگی به تدریج با آن‌ها روبه‌رو می‌شود و هرقدر انسان تجارب و اطلاعات بیشتری داشته باشد، این نیاز‌ها گسترش پیدا می‌کند./502/0/ح
شهید صدر بیان می‌کند که نیاز‌های انسان به دو دسته نیاز‌های ثابت و نیاز‌های متغیر تقسیم می‌شوند؛ نیاز‌های متغیر نیاز‌هایی هستند که انسان در زندگی به تدریج با آن‌ها روبه‌رو می‌شود و هرقدر انسان تجارب و اطلاعات بیشتری داشته باشد، این نیاز‌ها گسترش پیدا می‌کند./502/0/ح
تهیه و تنظیم: علی قرقانی
برچسب ها:
محمد رضا فتح الله بیاتی ، فرهنگ و ارتباطات ، دانشگاه امام صادق(ع) ، شهید صدر ، فرهنگ اسلامی ، فقه حکومتی ، وسائل سقط جنین مدل نوین زنده به گور کردن فرزندان است / مشترکات جاهلیت قدیم و مدرن
تأثیر مثبت رسانه‌های تخصصی در خنثی کردن ترفند رسانه‌ای دشمن / «فقه حکومتی» پشتوانه علمی انقلاب اسلامی
ضرورت توجه به نظریه ارتباطات در فقه رسانه
طعمه یا امانت؛ اخلاق حرفه‌ای کارگزاران عمومی در اندیشه علوی
نشست علمی «قدس و فلسطین در آینه فقه مقاومت»
مبانی دینی دفاع از قدس شریف
معرفی کتاب | اندیشه مقاومت از منظر حضرت آیت‌الله العظمی خامنه‌ای
اطلاع نگاشت | سیره عملی و گفتاری علمای شیعه در حمایت از فلسطین
فقه القضا | بررسی حکم انواع رشوه در غیر باب قضا
نظام موظف به پشتیبانی مالی و جانی از گزارشگران فساد است
مستثنیات نظارت شورای نگهبان بر اقدامات مجلس شورای اسلامی
نقش منفی دنیامداری نخبگان و خواص بر انحراف جامعه
محرومیت مجرم از حقوق اجتماعی در جرایم عمدی
بررسی مشکلات بین حضانت و ولایت از نظر فقهی و حقوقی
پیشگیری از فساد در منظومه فکری اسلام ناب مهم‌تر از مجازات مفسدان است
سن ازدواج از شاخص های مهم برای ارزیابی بهداشت جسمی و روانی افراد جامعه محسوب می شود / افزایش سن تمایل به تجرد زیستی را بیشتر می کند
افراد ضعیف‌الایمان؛ مهم‌ترین طعمه منافقین در دولت اسلامی
فقه بورس | بررسی ادله وکالت شخص حقوقی
عرصه‌های حقوق بشر اسلامی و کرامت انسان و پیشنهاد‌هایی برای ضمانت اجرای آن
قم
اذان صبح
۰۴:۵۹:۲۸
طلوع افتاب
۰۶:۲۹:۱۰
اذان ظهر
۱۳:۰۶:۰۰
غروب آفتاب
۱۹:۴۲:۱۰
اذان مغرب
۱۹:۵۹:۴۳