به گزارش خبرنگار وسائل بانکداری به عنوان یکی از راهکارهای نظام اقتصادی مدرن مورد مناقشه و آوردگاه نظرات اندیشمندان بوده است. در این یادداشت کوتاه به نظرات سه اندیشمند اسلامی در این زمینه اشاره شده است.
1. شهید صدر (ره):
نوآوری شهید صدر در طرح بانک بدون ربا این بود که به منظور حذف ربا از بانک تجاری( که در بازار پول و قرض عمل می کرد)این بانک را وارد فعالیتهای واقعی(مضاربه عام) کرد.
ایشان در کتاب البنک اللاربوی فی الاسلام، دو فرض اساسی مطرح کرده است:
الف) حذف بهره وام با توجه به تحریم ربا در اسلام
ب) وساطت بانک بین صاحبان سژرده و متقاضیان اعتبار بانکی که بر اساس ضوابط شرعی باید صورت بگیرد
ایشان با پذیرش اصل نهاد بانک ویژگیهای لازم یک بانک را به شرح زیر اعلام می¬کنند:
ـ بانک مؤسسهای بهطور کامل تجاری و به دنبال سود؛
ـ بانک سرمایههای راکد را تجهیز، به سمت فعالیتهای اقتصادی مولّد سوق میدهد؛
ـ بانک با تأمین مالی بنگاههای کشاورزی، صنعتی و بازرگانی از یک طرف زمینه اشتغال بیکاران را فراهم و از طرف دیگر به رشد و توسعه اقتصادی کمک میکند؛
ـ بانک با گسترش مبادلههای پولی از طریق چک و خدمات حساب جاری به گسترش فعالیتهای تجاری و توسعه بازار کمک میکند.
درطرح پیشنهادی شهید صدر تفاوت اساسی بین بانکداری ربوی و بانکداری بدون ربا به شرح زیر عنوان شده است:
الف. روابط حقوقی بین بانک و سپردهگذاران و بین بانک و گیرندگان تسهیلات، در بانکداری ربوی براساس قرارداد قرض است که از نظر اسلام ربا و حرام؛ امّا در بانکداری بدون ربا براساس قراردادهای پذیرفته شده از نظر اسلام می¬باشد.
ب. بانک ربوی فعالیتهای خود را در جایگاه یک سرمایهدار (صاحب سرمایه) تنظیم و تعریف میکند؛ در حالی که بانک اسلامی (غیرربوی) در جایگاه عامل فعالیت میکند و درآمد خود را نه براساس بهره و سود، بلکه براساس مزد کار (کارمزد، حقالوکاله) تعریف می کند.
قانون بانکداری بدون ربا در ایران با اضافاتی بر طرح شهید صدر در سال 1362 مصوب و در سال 1363 جهت اجراء ابلاغ می شود.
دیدگاه شهید مطهری (ره)
از دیدگاه ایشان مهمترین وظیفه بانک واسطهگری است، بین پولی که راکد مانده و نیروی انسانی که از آمادگی لازم برای فعالیت اقتصادی برخوردار است.
ایشان موارد دیگری را نیز به عنوان راهحلهای پیشنهادی ذکر میکند
- مضاربه را به عنوان یکی از راهحل های پیشنهادی مطرح میکند.
- همچنین برای رفع تنگناهای اعتباری، روش پیشفروش یا سلف را نیز توجه میکند. در دیدگاه ایشان کسی که کالایی دارد که بعد در اختیار قرار میگیرد و الان هم احتیاج به پول دارد ولی درمانده نیست یعنی تامین و ذخیره دارد منتها ذخیرهاش مدتی بعد به او میرسد، به جای اینکه قرض ربوی کند، میتواند پیش فروش کند.
- روش قرض الحسنه که برای پاسخ گویی به درماندگان در جامعه اسلامی است.
ایشان همچنین ابزارهایی مانند جایزه نرخ تنزیل و سهم سود که می تواند در سیاست های پولی و اعتباری بانکداری اسلامی نقش مهمی داشته باشد، قبول میکند.
آیت الله شهید بهشتی
ایشان مساله بانک را از نظر ضرورتهایی که منجر به ایجاد ان شده است بررسی کرده است. وآنها را در مقولات نگهداری و حمل و نقل پول و لزوم اعطای اعتبار بیان میدارد. وی برای اعطای اعتبار بانکی، دو حالت مطرح میکند: یکی ایجاد سرمایه کاذب برای اشخاص که از امور لازم جامعه است. در باره این ضرورت تاکید شهید بهشتی بر قرض الحسنه است و عامل مهمی که جذب منابع را مهیا میسازد عدم تعلق زکات به پولهایی است که در گردش قرار میگیرد.
آنچه از نظریه این متفکران به دست میآید تاکید بر این نکته است که پول واسطه در تولید است و باید به سمت تولید حرکت کند.
منابع:
سید محمد باقر,البنک اللاربوی فی الاسلام. بیروت: دار التعارف للمطبوعات، 1410 ه ق.
لاجیمی, ح. (1387). گزیدهای از دیگاههای شیهید بهشتی . تهران: مرکز پژوهش های اسلامی صدا و سیما.
مطهری, م. (1372). مساله ربا به ضمیمه بیمه. تهران: صدرا.
امیدایزانلو دانشجوی دکترای اقتصاد موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره)