به گزارش وسائل، فصل دوم قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران که اصول پانزدهم تا هجدهم را به خود اختصاص داده، دربردارنده اصول شکلی حکومت جمهوری اسلامی ایران است.
پس از آنکه در فصل اول – اصول اول تا چهاردهم- اصول کلی و محتوایی نظام مقدس جمهوری اسلامی بر پایه‌ی شکل گیری نظام، مبانی و اهداف و وظایف نظام و نحوه مدیریت امور کشور و قوانین و مقررات حاکم و اصول مربوط به تعامل دولت و ملت – در قالب اصل امر به معروف و نهی از منکر- و تعامل نظام اسلامی با امت اسلامی و نظام بین الملل و اقلیت‌های دینی و مذاهب دیگر و غیرمسلمانان به صورت کلی بیان شد، در فصل دوم نمای بیرونی و شکل ظاهری نظام جمهوری اسلامی در قالب زیان، خط، تاریخ و پرچم رسمی مشخص می‌گردد.
اصل پانزدهم زیان و خط رسمی کشور و جایگاه زیان‌های محلی را مورد اشاره قرار می‌دهد. اصل شانزدهم جایگاه زیان عربی در کنار زیان رسمی کشور را تبیین می‌کند.
اصل هفدهم مبدا تاریخ و تقویم‌های معتبر در کشور را ذکر می‌کند و تکلیف تعطیلی رسمی را مشخص می‌سازد و اصل هجدهم به توصیف پرچم جمهوری اسلامی ایران می‌پردازد.
پیش از آنکه در هر کدام از بخش‌های آتی، مبانی یکی از اصول فصل دوم قانون اساسی مورد تحلیل قرار گیرد، بایستی به این سوال پاسخ داد که جایگاه اصول شکلی در پایه‌های یک نظام سیاسی کجاست و این اصول چه نقشی را در کنار محتوای یک نظام ایفا می‌کنند؟
تغییر اصول شکلی؛ راه نفوذ دشمنان در نظام
در پاسخ به این سوال بایستی گفت که عوامل شکلی یک مجموعه در کنار محتوای آن، اجزای تشکیل دهنده هویت آن مجموعه هستند و شکل در کنار محتوا، نشانه هویت و شناسنامه‌ی یک نظام سیاسی اجتماعی و یک ملت به حساب می‌آید.
از همین روست که در طول تاریخ در بسیاری از موارد که کشورهای استعمارگر، مخدوش و نابود کردن هویت یک نظام را دنبال می‌کردند و در پی تغییر و تحریف اهداف و آرمآن‌های یک نظام سیاسی اجتماعی برمی‌آمدند، ابتدا دست به تغییراتی در شکل و ظاهر نظام – که از حساسیت کمتری در اذهان عمومی برخوردار است – میزدند و از این طریق به صورت تدریجی هویت آن نظام را دچار تغییر و تحریف می‌کردند.
چراکه تغییر در اصول شکلی هم چون زیان و مبدا تاریخ یک کشور بی شک خواهد توآنست فرهنگ و محتوای جدید را نیز در طول تاریخ و به صورت غیر ملموس و بدون جلب حساسیت های مردم حاکم سازد.
به عبارت ساده از آن جایی که هویت یک مجموعه، از اجزای مختلفی تشکیل شده است، تغییر در هر کدام از ابعاد هویت مجموعه، لاجرم موجب تغییر در دیگر ارکان هویتی آن مجموعه خواهد شد، چراکه هر تغییری بایدها و نبایدهای خود را به دنبال خواهد داشت و از آنها گریزی نخواهد بود.
اهمیت ویژه اصول شکلی در نگاه شارع مقدس
در نگاه شارع مقدس نیز، اصول شکلی از اهمیت ویژه برخوردارند و به طور خاص به آنها توجه شده است. این اصول در ادبیات قرآنی با اصطلاحات و مفاهیم مختلفی معرفی شده‌اند.
یکی از این اصطلاحات واژه «صبغه» است که به معنای رنگ شده استفاده می‌شود. در قرآن کریم از عبارت صبغه الله استفاده شده است و رنگ خدایی، که رنگ فطرت ایمان و سیرت توحیدی است، بهترین رنگ ها شمرده شده است و ضرورت هماهنگی صورت و سیرت را مورد اشاره قرار می‌دهد.
تعبیر دیگری که به صورت دقیق تر و صریح‌تر، اصول شکلی را مورد نظر قرار می‌دهد، عبارت «شعائر» است.
شعائر به معنای علامت و نشانه است و در منابع فقهی هر عمل، شیء، رفتار و ... که به نوعی نشانه ای بر دین و ایمان به خداوند باشد، از شعائر به حساب می‌آید.
بدین معنا هر عمل یا اقدام دیگری که به نوعی وجهه شکلی و ظاهری از ایمان الهی دست بدهد، از شعائر الهی محسوب می‌شود که تعظیم و بزرگداشت آن در قرآن مصداق تقوای قلوب به شمار رفته و از اهآنت به آنها به صراحت نهی شده است.
غالب اصول شکلی که در نظام جمهوری اسلامی ایران به آنها اشاره می‌شود، آن گونه که در بخش‌های بعد بیان خواهد شد، تبدیل به شعائر شده‌اند و جدا از اینکه پرداختن به اصول شکلی برای نظام جمهوری اسلامی ایران از اهمیت برخوردار است یا خیر، از این جهت که تبدیل به شعائر شده‌اند، قابل توجه و مهم به حساب می‌آیند.
اما فارغ از جایگاه این موضوع در منابع فقهی، جمهوری اسلامی از لحاظ دینی و ملی نمی تواند به اصول شکلی بی تفاوت باشد؛ چون از یک سو از لحاظ دینی دولت اسلامی باید نشان داشته باشد که خود را به جهان با این نشان معرفی کند.
همچنین از لحاظ ملی این اصول شکلی تبدیل به سنت و آداب و رسوم حسنه‌ای شده است که در میان همه ملت‌ها به آن پایبندی وجود دارد و اسلام نیز در پی نفی سنت های صالحه نبوده و نخواهد بود.
پس هم از لحاظ دینی و هم از لحاظ ملی، داشتن این سنت‌های شکلی و اهمیت دادن به آنها پذیرفته شده و تاکید شده است.
تأثیرات حقوقی خط، زیان، تاریخ و پرچم
در این اصول، خط و زیان و تاریخ و پرچم رسمی در جمهوری اسلامی ایران مشخص شده‌اند. رسمی بودن این امور در قانون اساسی تنها اموری سیاسی نبوده و تاثیرات حقوقی بر جای می‌گذارد.
رسمیت حقوقی بدین معناست که همه قوانین و مقررات در کشور می‌بایست از این اصول شکلی تبعیت نمایند و نمی‌توانند بر خلاف آنها عمل نمایند.
لذا همه قوانین و مقررات بایستی بر اساس خط و زیان رسمی کشور یعنی فارسی به نگارش درآید و بر اساس تاریخ رسمی کشور عمل گردد و از پرچم رسمی کشور در آیین‌ها و مراسمات رسمی استفاده شود.
شورای نگهبآن قانون اساسی این رسمیت را در عمل مورد نظر قرار می‌دهد و تاکنون مصوبات مختلفی از مجلس را به استناد اصل پانزدهم قانون اساسی و به خاطر استفاده از کلمات بیگانه مورد ایراد قرار داده است.
همچنین در مواردی که قوانین بر اساس تاریخ میلادی تنظیم شده است، به استناد اصل هفدهم رد نموده است.
بدین معنا رسمیت بخشیدن به اصول شکلی در قانون اساسی صرفا به معنای یک اعلام سیاسی و نمادین از سوی نظام جمهوری اسلامی نبوده و اثرات حقوقی خود را در قوانین و مقررات کشور بر جای می‌گذارد.
با توجه به مطالب فوق، بایستی اصول شکلی نظام و اصول محتوایی آن را در کنار هم به عنوان مبانی یک نظام به حساب آورد و به همین دلیل بی شک تحلیل مبانی نظام بدون تحلیل اصول شکلی آن ناقص خواهد بود.
در این بخش و در بخش‌های آتی با همین رویکرد اصول پانزدهم تا هجدهم قانون اساسی مورد بحث و بررسی قرار خواهند گرفت.
اصل پانزدهم قانون اساسی
اصل پانزدهم ـ زیان و خط رسمی و مشترک مردم ایران فارسی است. اسناد و مکاتبات و متون رسمی و کتب درسی باید با این زیان و خط باشد ولی استفاده از زیان‌های محلی و قومی در مطبوعات و رسآنه های گروهی و تدریس ادبیات آنها در مدارس، در کنار زیان فارسی آزاد است.
مقدمه
اصل پانزدهم قانون اساسی زیان و خط رسمی و مشترک مردم ایران را زیان فارسی معرفی نموده است و این زیان را به عنوان زیان معیار در اسناد و مکاتبات و متون رسمی و کتب درسی به شمار آورده است.
زیان و خط در هر جامعه ای یکی از عناصر شاخص و بارز هویتی آن جامعه به شمار می‌رود و نشانه هویت نظام، اجتماع و تاریخ آن جامعه محسوب می‌شود و از سوی اعضای جامعه در قبال دیگرآن، نمود و نمایش پیدا می‌کند.
به نوعی می‌توآن زیان و خط را شناسنامه یک ملت به حساب آورد. به عبارت دیگر هویت یک فرد و جامعه از مجموعه عواملی تشکیل می‌یابد، اما بعضی از آنها در اولین گام در برخورد میان فرهنگ ها خود را نشان می‌دهد.
زیان و خط اولین راه‌های ارتباطی میان فرهنگ‌های مختلف هستند و اولین تجلی هویت یک مجموعه را در زیان و خط آنها می‌توآن یافت که خود به نوعی گویای اهمیت زیان و خط خواهد بود.
در هر جامعه‌ای ممکن است چندین زیان مختلف مورد استفاده قرار گیرند و ارتباطات میان فرهنگی در جهان امروز، باعث تغییر تدریجی زیان و خط مردم یک جامعه گردد.
اما از آن جایی که زیان و خط شناسنامه هویتی یک کشور به حساب می‌آید، انتخاب یک یا چند زیان به عنوان زیان رسمی در کشور، اقدام مهم و ضروری در جهت تثبیت ماهیت فرهنگی و تمدنی جامعه برای تثبیت هویت یک ملت در مقابل ملت‌های دیگر خواهد بود.
به همین جهت در بسیاری از کشورهای دنیا، یک زیان به دلایل مختلف و بر اساس سابقه و اشتراک جامعه بر آن، به عنوان زیان رسمی انتخاب شده تا همه تلاش‌ها در جهت حفظ، تثبیت و مراقبت از این رکن هویتی جامعه صورت گیرد.
یکی از نکات مهم در این باره، پاسخ به این سوال خواهد بود که آیا در کشور جمهوری اسلامی ایران که بر پایه ارزش‌های اسلامی و موازین شرعی استوار شده است، انتخاب زیان فارسی به عنوان زیان و خط رسمی دارای مبانی فقهی است؟
ریشه و دلایل فقهی این انتخاب از موضوعات مهمی است که در مبحث اول به آن پرداخته خواهد شد.
مبحث دوم از این بخش نیز به ارتباط زیان رسمی و زیان‌های محلی در یک کشور خواهد پرداخت. هر جامعه‌ای به غیر از زیان رسمی احتمالا دارای زیان‌های محلی گوناگونی نیز خواهد بود.
درباره چگونگی برخورد حاکمیت متمرکز با زیان‌های محلی رویکردهای متعددی وجود دارد که قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران یکی از این رویکردها را پذیرفته و استفاده از زیان‌های محلی و قومی را در مطبوعات و رسانه های گروهی و تدریس ادبیات آنها در مدارس، در کنار زیان فارسی آزاد شمرده است. مبحث دوم از این بخش به این موضوع اختصاص خواهد یافت./910/241/ح