به گزارش خبرنگار وسائل ؛ آیت الله محسن غرویان در جلسه یازدهم از درس فقه اصلاح ژنتیک (فقه تراریختگی) ملاک در خبرویّت خبره را اذعان صاحبان فنّ به خبرویّت مدّعی تخصّص عنوان کرد و افزود: خبره به کسی میگویند که در عرف مناسب آن رشته، به او کارشناس و متخصّص اطلاق شود. کما اینکه در پزشکی تخصّص به اعتبار مدرک و تجربه است، همچنین در مسائل مربوط به تراریخته هم اینطور است و باید به افراد صاحب مقاله و تحقیق و تألیف در این زمینه مراجعه کرد.
استاد درس خارج حوزه علمیه قم در تبیین صفات خبره در کلام صاحب جواهر بیان داشت: متخصّص حتی اگر صبِیّ هم باشد و به بلوغ هم نرسیده باشد مشکلی ندارد، چون در اینجا بحث شناخت و تجربه است و بحث دینی و اعتقادی نیست که نتوان به صبیّ و بلوغ در آن اعتماد کرد. همچنین در متخصّص شرط اسلام هم نیست و او میتواند ذمّی نیز باشد منتها شرطش این است که در معرض اتّهام نباشد که بخواهد به دین ضربه بزند و اگر در معرض این اتّهام باشد قولش در این امر پذیرفته نیست.
آیت الله غرویان سپس موانع استفاده از قاعده دفع ضرر محتمل در بحث تراریختگی را مطرح کرد و در تشریح آنها افزود: مانع اول امکان اختصاص قاعده به ضرر اخروی است که در جلسه قبل بیان شد و همین امکان و احتمال استدلال ما را باطل خواهد کرد و اگر مربوط به ضرر اخروی باشد بحث ما تخصّصا از دفع ضرر محتمل خارج است.
وی مانع دوم را احتمال عدم امکان استفاده و استنباط حرمت شرعی از قاعده دفع ضرر است عنوان داشت و خاطر نشان کرد: دفع ضرر محتمل حکم عقلاء است امّا آیا ملازمه صددرصد برقرار است که هر چه که عقلاء گفتند شرع هم بگوید؟ در پاسخ به این سؤال گفته شده که احتمال میدهیم که حرمت شرعی استفاده نشود و حالا بر فرض هم که دفع ضرر محتمل حکم عقلائی باشد اما شارع ممکن است ترخیص بدهد مثل اینکه خیلی از جاها شارع ضررهای محتمل را ترخیص داده و نه تنها ترخیص داده بلکه گفته است که واجب است اصلا آن ضرر را متحمل شوید مثل مسئله وجوب وضوء با آب سرد.
استاد سطوح عالی در تبیین مانع سوّم گفت: قاعده دفع ضرر محتمل در جایی کاربرد دارد که در تعارض منافع و مضرّات یک امر، مضرّارت بر منافع بچربد، در حالیکه در استفاده از محصولات تراریخته آنطور که کارشناسان اذعان دارند منافع زیادی وجود دارد که ضررهای آن را تحتالشعاع قرار میدهد.
وی در پایان به برخی از منافع استفاده از محصولات تراریخته اشاره کرد و بیان داشت: استفاده از محصولات تراریخته کاهش 37 درصدی از سمومات دفع آفات نباتی را به همراه دارد همچنین تولید محصولات کشاورزی را تا 67 درصد افزایش میدهد و ضمن ایجاد اشتغال بالا، مصرف آب را به طور چشمگیری کاهش میدهد.
آیت الله محسن غرویان در ابتدای این جلسه از درس خارج پس از مروری بر مباحث گذشته به بررسی روششناسی قول خبره در موضوعاتی که شناخت آنها به مکلّف واگذار شده پرداخت و گفت: ما به طور کلّی قول خبره در هر کاری را حجّت شرعی میدانیم و در بحث موضوع تراریخته و اصلاح ژنتیک نیز همینطور است.
وی سپس به بررسی معرفتشناسی قول خبره پرداخت و بیان داشت: برخی در حجّیت قول خبره به آیه نبأ تمسک کرده و آنرا یک اماره شرعی میدانند امّا برخی دیگر این نهاد را یک طریق عقلائی صرف قلمداد کرده‌اند که در اینصورت نیز میتوان با قاعده ملازمه حکم به شرعیّت آن کرد.
استاد درس خارج حوزه علمیه قم ملاک در خبرویّت خبره را اذعان صاحبان فنّ به خبرویّت مدّعی تخصّص عنوان کرد و افزود: خبره به کسی میگویند که در عرف مناسب آن رشته، به او کارشناس و متخصّص اطلاق شود. کما اینکه در پزشکی تخصّص به اعتبار مدرک و تجربه است، همچنین در مسائل مربوط به تراریخته هم اینطور است و باید به افراد صاحب مقاله و تحقیق و تألیف در این زمینه مراجعه کرد.
وی ذوق و سلیقه در نظرهای کارشناسی را تخطئه کرد و عنوان داشت: قول اهل خبره در هر موضوعی باید مستند به ادلّه باشد و صرف سلیقه شخصی و ذوق و تشخیص فردی نباشد امّا اگر ذوق سلیقه نیز مبتنی بر مبانی و مبادی علمی باشد قابل پذیرش است.
آیت الله محسن غرویان خاطرنشان کرد: آمارهای فضاهای مجازی در موضوع‌شناسی فقهی معتبر نیست و جهتگیریهای حزبی و سیاسی در آنها نقش دارند.
وی استفاده از نظرات متخصّصین فنّ در موضوع‌شناسی را یک ضرورت در حوزه فقاهت دانست و بیان داشت: فقیه میتواند با مطالعه و ارتباط با کارشناسان موضوع‌شناسی کند به همینخاطر در موضوعات مستحدثه مانند تراریخته و بانک و ... باید با کارشناسان بنشینیم و جلسه داشته باشیم تا کارشناسان برای ما توضیح دهند و بعد ما بر اساس قواعد و امارات بتوانیم آن حکم را بیان کنیم.
استاد درس خارج حوزه علمیّه قم گفت: در جایی که نظرات خبرگان با یکدیگر در تضادّ و تزاحم باشد باید سراغ مرجّحات برویم و ببینیم منافع و مضرّات به چه میزان هستند و آنطرفی را که ترجیح داده میشود را برگزینیم.
وی در ادامه به ردّ نظریه سرالینی در سرطانزا بودن محصولات تراریخته توسّط موّسسات معتبر علمی بینالمللی پرداخت و افزود: سرالینی مقالهای با عنوان «لحظهای از حقیقت یا کلکسیونی از دروغ» منتشر کرده و در آن اذعان داشته که محصولات تراریخته سرطانزا هستند امّا مؤسسات معتبر علمی در سرتاسر دنیا این مقاله را برنتافته و پاسخهای مفصّلی به آن داده‌اند و اثبات کرده‌اند که فرضیه آقای سرالینی صحیح نمیباشد.
آیت الله غرویان در پایان به نکاتی پیرامون بیماری سرطان اشاره کرد و عنوان داشت: در رابطه با سرطان آن یقین و قطعی که ما دنبالش هستیم هنوز حاصل نشده که این سلولها چطور به دست میآیند و منشأش چیست و چرا برخیها را از پا درمیآورد و در یک مقالهای که من خواندهام آمده است که هشتاد در صد افراد مبتلاء به سرطان زیر پنج سال کارشان به فوت میانجامد. به هر حال هنوز یک راه درمان به طور قطعی به دست نیامده که مسلّط بر موضوع سرطان شوند.
آیت الله غرویان بحث جلسه گذشته را مرور کرد و گفت: در بحث قاعده دفع ضرر محتمل گفتیم برخی در محصولات تراریخته از این قاعده استفاده کرده‌اند و گفتیم اگر یک عدّه از خبرگان این رشته گفتند این محصولات دارای ضرر است و عدّه‌ای در مقابل گفتند که این محصولات منافع زیادی داد در اینجا باید نظرخبرگان سنجیده شود و پس از قرار دادن نظرات در کفّه میزان، قول ارجح انتخاب شود.
فقهای ما همچنین علمای رجالی ما گفته‌اند در موضوعات قول خبره اماره کاشف از واقع است، مثلا در علم رجال ما بحث میکنیم که مثلاً ابن ابی عمیر آیا ثقه است یا نه؟ فقهای الآن فقهاء به قول خبره (رجالیّون) مراجعه میکنند، آنها اگر یک نظری بدهند فقهاء بر آن قول اعتبار میکنند چون نظر خبره اماره کاشف از واقع است بنابراین در بحث‌های زیادی داریم که به قول خبره در هر کاری فقهاء اعتبار میکنند و حجّت میدانند.
این یکی از نکتههایی است که ما به طور کلّی قول خبره در هر کاری را حجّت شرعی میدانیم و در اینجا هم اینطور است.
اما موضوع دیگر این است که مراجعه به قول خبره شرعی است یا یک طریق عقلائی است؟ میتوانیم از آیه نبأ در اینجا استفاده کنیم که مفهوم آن این است که اگر ثقهای برای شما خبر آورد شما میتوانید بدون تبیّن آن را بپذیرید. ولی بیشتر فقهاء گفته‌اند که توجّه به قول خبره یک امر عقلائی است و ما راه دیگری نداریم چون ما نمیدانیم که محصولات تراریخته ضرر دارد یا ندارد، در اینجا راه دیگری از مراجعه به قول خبره نداریم مثل مراجعه ما به پزشک که خبره در علم بدن است و اگر دارویی تجویز کند ما بدون چون و چرا استفاده میکنیم.
نکته دیگر این است که خبرویّت به چه هست و چه کسی تشخیص میدهد، در اینجا نظرات متفاوت است مثلا شیخ انصاری در رسائل این را مطرح کرده است همیچنین سیف الله صرامی در کتاب مبانی حجّیّت آراء رجالی در صفحه 206 این مطلب را از شیخ انصاری آورده است که خبره به کسی میگویند که در عرف مناسب آن رشته و موضوع، به او کارشناس و متخصّص اطلاق شود. کما اینکه در پزشکی تخصّص به اعتبار مدرک و تجربه است. در مسائل مربوط به تراریخته هم اینطور است و باید به افراد صاحب مقاله و تحقیق و تألیف در این زمینه مراجعه کرد.
نکته دیگر این است که گفته‌اند قول اهل خبره در هر موضوعی باید مستند به ادلّه باشد و صرف سلیقه شخصی و ذوق و تشخیص فردی نباشد در اینجا نیز بحث‌های پیچیده بسیاری است و گفته‌اند اگر این ذوق سلیقه نیز اگر مبتنی بر مبانی و مبادی علمی باشد باز قابل پذیرش است امّا اگر دلبخواهی نظر دهد ولو کارشناس هم باشد از او پذیرفته نمیشود
در خیلی از موضوعشناسیها مراجعه به اینترنت بسیار مرسوم است و باید دقّت کنیم که نظرسنجیها و آمارهایی که در اینترنت قرار گرفته است اعتبار ندارند چون مسئولین مرتبط با مسائل تخصّصی، آمار متفاوتی را در یک زمینه ارائه میکنند، مثلا یک مسئول میگوید نرخ تورّم طبق آمار شش درصد است ولی یک کارشناس دیگر که در یک نهاد دیگری مرتبط با موضوع تورّم مشغول با کار است این آمار را ده درصد عنوان میکند و جهتگیریهایی در این ارائه وجود دارد که به هیچ طرف نمیتوان اعتماد کرد.
اخیراً یکی از متخصّصین در بانکداری اظهارنظری کرده است که آیت الله اعرافی در نماز جمع متعرّض آن شدند و گفتند که این سخن حرف سخیفی است که یک کارشناسی در یک برنامه تلویزیون گفته‌اند که فقهاء وارد مسائل بانک نشوند، اینکه در بانکها ربا است یا نه اینها را فقهاء چون مطّلع به ماهیّت پول و بانک نیستند نمیتوانند نظر بدهند.
در این مجال نمیخواهیم وارد نقد کلام آن منتقد شویم ولی فقیه میتواند با مطالعه و ارتباط با کارشناسان موضوع‌شناسی کند و کسی نمیتواند بگوید که فقهاء وارد نشوند.
مرحوم آقای شیرازی در نجف وقتی که از مسئله تلقیح مصنوعی و کاشت نطفه و ... از ایشان سراغ گرفتند، ایشان گفتند یک متخصص باید چند جلسه برای من این موضوع را درس بدهد و بعد من وارد استنباط این حکم شوم که کاشت نطفه اشکال دارد یا نه.
یک کارشناس بانکی به خود من گفت که ربا غیر از بهره بانکی است و آنکه بانکها میگیرند بهره بانکی است و ماهیتاً با ربا متفاوت است. ما در این موضوعات باید ریز شویم و با کارشناسان بنشینیم و جلسه داشته باشیم تا کارشناسان برای ما توضیح دهند و بعد ما بر اساس قواعد و امارات بتوانیم آن حکم را بیان کنیم.
ما باید یک حکم اعتدالی را در اینجا بیان کنیم، گاهی نظراتی در حوزه مطرح میشود راجع به موضوعات اقتصادی و روانشناسی و فزیولوژی که طرف متخصّص میگوید که شما اصلاً وارد نیستی و درست مطلب را نگرفتید و در رابطه با آن بحث میکنید لذا فقهاء نباید بی‌گدار به آب بزنند که باعث آبروریزی خودشان شود که بگویند شما اطلاع ندارید.
امّا از آنطرف هم کسی نمیتواند بگوید که فقهاء حقّ ورود در مسائل بانکداری را ندارند چون فقهاء متخصّص مسائل دینی هستند، بله در موضوع‌شناسی باید از نظرات خبره در هر موضوع استفاده شود.
در مسئله تراریخته که بین خبرگان در مسئله اختلاف نظر وجود دارد باید دنبال مرجّحات بگردیم، ببینیم که قول طرف موافق مرجّحات بیشتری دارد یا قول طرف مخالف و اگر در نهایت نتوانستیم در این مسئله با توجّه به مرجّحات به یک نتیجه خوبی برسیم آنوقت نوبت به اصول عملیه میرسد و بحث کنیم که موضوع تراریخته مجرای احتیاط است یا برائت یا اصالة‌الحل؟
مرحوم آخوند در کفایه و مرحوم آقا ضیاء عراقی در نهایة الافکار به بحث قول خبره به عنوان اماره کشف واقع پرداختهاند که میتوان مراجعه کرد، در موضوع ما طرفداران این اصلاح ژنتیک و تراریختگی اینها ادّعا کرده‌اند که خبرگان در مسئله اظهار کرده‌اند که منافع تراریخته بسیار بیشتر از مضارّ آن است.
خبرگزاری ایسنا یک مقالهای را منتشر کرده است با عنوان «لحظهای از حقیقت یا کلکسیونی از دروغ» از آقای سرالینی که فعال حزب «صلح سبز» است، ایشان در این مقاله آورده است که محصولات تراریخته به شدّت سرطانزا است و این مقاله مورد نقد و بررسی چندین مرکز و مجامع علمی قرار گرفته از جمله اداره ایمنی غذایی اتحادیه اروپا که این مقاله را ردّ کرده است. همچنین وزارت بهداشت بلژیک و اداره فدرال ارزیابی خطر آلمان، اداره استانداردهای غذای نیوزیلند، بنیاد علوم روسیه و سازمان غذا، محیط زیست و ایمنی و سلامت فرانسه و ... این مقاله را مردود و غیر قابل استناد دانستهاند.
آقای سرالینی گفته است غذای تراریخته را به موش داده‌اند که موجب سرطان شده و وقتی که ردّیهها علیه او نوشته شد و تحقیق بیشتری به عمل آمد دیدند که به آن موشها ذرّت به همراه سمّی به آنها داده شده که آن سمّ موجبات سرطان را فراهم آورده است. بنابر این گفته‌اند که نتایج نادرست بوده است.
علاوه بر این گفته‌اند موشهایی داریم که هیچ عامل خارجی هم در آنها دخالتی نداشته و به همان خاطر مبتلاء به سرطان شدهاند، به هر حال اشکال عمدهای که به آقای سرالینی گرفته شده است این است که این نظریه به طور اتفاقی به ذهنت رسیده و این تحقیق را نوشتی و حالا اشکالات آن مقاله را خبرگزاری ایسنا منتشر کرده است.
یکی از دکترهای نیشابور به نام آقای رحمانزاده که قرابت فامیلی هم با ما دارد گفته‌اند که تحقیقاتی که اخیراً در علم پزشکی انجام شده نشان میدهند که سلولهای سرطانی در همه بدنها است پس اینطور نیست که برخی از بدنها باشد و در برخی نباشد و حالا یک عاملی باعث میشود که آن سلولهای سرطانی بالفعل شوند و شروع به فعّالیت کنند و گرفتاری ایجا کنند و لذا اخیراً برخی به مراکز درمانی مراجعه میکنند و درخواست دارو میکنند که پیشگیری شود و زمینه برای فعّال شدن سلولها پدید نیاید و اخیراً یکی از مشاهیر بازیگری در هالیوود رفته و مراجعه کرده است و گفته که پیشگیری کنید و سلولهای سرطانی را در سینههای ایشان عمل کردند و زمینههای سرطان را در سینههای ایشان کور کردند و سینه را برداشتهاند و پروتز گذاشته‌اند.
به هر حال آن یقین و قطعی که ما دنبالش هستیم هنوز حاصل نشده که این سلولها چطور به دست میآیند و منشأش چیست و چرا برخیها را از پا درمیآورد و در یک مقالهای که من خواندهام آمده است که هشتاد در صد افراد مبتلاء به سرطان زیر پنج سال کارشان به فوت میانجامد. به هر حال هنوز یک راه درمان به طور قطعی به دست نیامده که مسلّط بر موضوع سرطان شوند.
تهیه و تنظیم: محرم آتش افروز