vasael.ir

به گزارش خبرنگار وسائل، کتاب «آثار حقوقی فضای مجازی» به همت پژوهشی پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات و توسط دکتر منصوره فصیح رامندی، عضو هیأت علمی پژوهشگاه، پژوهش شده است.

در مقدمه این کتاب آمده است: امروزه تحولی گسترده در عرصه ارتباطات و اطلاع رسانی در حال وقوع است که در چشم انداز کاملا متفاوتی از مفهوم و عملکرد تأثیر رسانه در برابر پژوهشگران قرار داده است.

این تحول که بسیاری آن را تحول انقلابی در عرصه ارتباطات و شروع پاردایمی جدید در زندگی جوامع امروزی می خوانند، ظهور و توسعه حیرت آور رسانه های نوین در جهان امروز است که در طول زمانی کوتاه در سراسر جهان گسترش یافته و مهم ترین شکل و آشکارترین محصول آن اینترنت و فضای مجازی است.

فضای مجازی؛ فضایی که همه جا هست اما هیچ کجا نیست

فضای مجازی در حقیقت نوعی فرافضا و فضای ذهنی است، فضایی که همه جا هست، اما هیچ کجا نیست، فضای مجازی عنوانی برای دنیای کم سابقه و نوظهور در عصر پیدایش و گسترش رسانه های جدید ارتباطی است که بیش از دو دهه نیز از رواج آن در جهان نمی گذرد.

فضای مجازی در حقیقت فضایی تخیلی است که از اتصال رایانه هایی پدید آمده است که تمامی انسان ها، ماشین ها، و منابع اطلاعاتی را در جهان به هم متصل کرده است و شبکه جهانی اینترنت و فضای مجازی که محصول عملکرد آن است، نماد پیشرفت علم و فناوری است که کشورهای قدرتمند به ویژه امریکا در تولید و معماری آن نقش اصلی را به عهده داشته و دارند.

فضای مجازی سایه فضای حقیقی در عرصه حیات بشری است

فضای مجازی عرصه جدیدی برای حیات بشری است که قابلیت پذیرش و انجام بخش عمده ای از نیازها، فعالیت ها، و شئونات زندگی بشر و اجتماعات انسانی و حکومت ها را دارد و به عنوان سایه فضای واقعی و از طریق تمرکز، پردازش و جابه‌جایی اطلاعات، توانایی شبیه سازی فعالیت هاو ساختارهای فضای واقعی را داشته و این شبیه سازی را با اثربخشی در فضای واقعی انجام می دهد.

البته این گسترش روزافزون فناوری های ارتباطی جدید در سال های اخیر، جنبه فرهنگی، سیاسی و اجتماعی حیات انسان را با چالش روبه رو کرده است با توجه به این نکته مهم که از منظر سخت افزاری تعداد سایت ها و فناوری و محتوا که در بستر اینترنت باهم ترکیب شده است، فضایی را برای تعامل اجتماعی انسان فراهم نموده است و اطلاق فضای مجازی به این فضای جدید از آنجاست که این فضا امکان ارتباط انسان ها را بدون حضور فیزیکی آنها فراهم نموده است، بنابراین شایسته است که از آن به عنوان فضای مجازی یاد کرد.

نباید از نظر دور داشت که در جهان واقعی کشورها با مرزهای جغرافیایی و مرزهای هویتی خود شناخته می شوند. در صورت استفاده از فناوری های ارتباطی و کنترل پذیر، کشورها می توانند تنها بر اساس قوانین مبتنی بر نظامات خود اداره شوند و با کنترل مرزهای جغرافیایی و هویتی اعمال حاکمیت می کنند.

ابعاد مختلف زندگی متأثر از فضای مجازی حاکم

اما در نتیجه ایجاد فضای مجازی برای زندگی بشر، تصویر جدیدی از روابط اجتماعی، تجارت، دوستی و . . . شکل گرفته به نوعی که افراد کره خاکی در هر نقطه ای که باشند به نحوی با این تحولات گسترده روبه رو هستند و ابعاد گوناگون زندگی افراد به طور همه جانبه ای تحت تأثیر رسانه های نوین و فضای مجازی حاکم است.

بنابراین جهان مجازی در صورت مهار نشدن، از ظرفیت درنوردیدن این مرزها برخوردار خواهد بود به نوعی که می تواند به عاملی برای تهدید هنجارهای اجتماعی، اخلاقی و حقوقی و حتی منافع ملی کشورها مبدل گردد، چراکه نمی توان به دلیل طبیعت رهای این فضا درباره آثار سوء و مخرب آن غفلت نمود.

به عبارت دیگر ویژگی های فضای مجازی چون سرعت، کثرت، سهولت، ارزان بودن، ناشناختگی، اتوماتیک بودن و . . . موجب ظهور دغدغه های جدیدی در قالب تهدیدات فضای مجازی علیه جوامع مختلف گردیده است، چنانچه بر اساس گزارش های رسمی سازمان ملل هیچ حوزه ای از زندگی بشری فارغ از تهدیدات فضای مجازی نیست.

نباید از پیامدها و تهدیدات فضای مجازی غفلت کرد

بنابراین می توان گفت اگرچه فضای مجازی به دلیل فراهم کردن امکان تعامل صحیح بین انسان ها در سراسر دنیا پیشرفت های چشمگیری را برای جامعه بشری به ارمغان آورده است اما نمی توان درباره آثار و عوارض این فضا غفلت نمود!

به این معنی که آثار و پیامدهای مختلف سیاسی، فرهنگی، اجتماعی و حقوقی فناوری های مورد بحث در این فضا از دو جنبه مثبت و منفی قابل بحث هستند و پژوهشگران علاقه مند و فعال این حوزه پژوهشی کوشیده اند به پرسش های مختلفی درباره تأثیر فناوری های اطلاعاتی و ارتباطی بر ابعاد مختلف اجتماعی، فرهنگی، اخلاقی و حقوقی پاسخ دهند.

به بیان دیگر، آنان می خواهند به بررسی این موضوع بپردازند که چنین فناوری هایی چه امکانات و محدودیت هایی برای زندگی سالم تر اجتماعی به ویژه از لحاظ آثار حقوقی ناشی از این تعاملات گسترده در زندگی اجتماعی به وجود می آورند.

ضرورت تدوین قواعد حقوقی متناسب با قانون موجود در زمینه فضای مجازی

بنابراین می توان گفت به ازای گسترش هرچه بیشتر فضای مجازی نوین قواعد حقوقی متناسب، مطابق با قواعد حقوقی موجود برای اجرا در فضای مجازی امری ضروری و حساس است.

به عبارت دیگر تنقیح آثار حقوقی فضای مجازی و مسائل مربوط به آن برای اتخاذ تصمیمات صحیح و برنامه ریزی دقیق توسط مسؤولان فرهنگی و اجتماعی و نیز والدین، امری ضروری است.

همچنان که مطرح گردید چالش های استفاده از فضای مجازی در زمینه های مختلف اجتماعی و حقوقی، قابل طرح است اما نکته حائز اهمیت در اینجاست که توجه و دقت نظر در برخورد با چالش های حقوقی ناشی از فضای مجازی خود موجب تسهیل در روند برخورد و اصلاح چالش های اجتماعی خواهد بود.

به این معنا که نباید از دقت در تضمینات حقوقی در نظر گرفته شده برای کاربران این فضای نامحدود، به عنوان نقشه راه در کنترل ناهنجاری های اجتماعی ناشی از آن غفلت نمود.

هدف از انجام این پژوهش

با توجه به اینکه فضای مجازی در تلاشی معکوس سعی دارد به واقعیت نزدیک شود، به این معنا که بسیاری از رفتارهای فضای مجازی به دامنة فضای واقعی زندگی جوامع کشیده شده و از سوی دیگر بسیاری از رفتارهای فضای واقعی نیز به فضای مجازی منتقل می‌شود، بنابراین به نظر می رسد که چنین محیط مجازی از تأثیر قوانین حقوقی حاکم بر روابط افراد در فضای واقعی بی‌بهره نخواهد بود.

این پژوهش درصدد است تا از طریق واکاوی آثار حقوقی این رفتارها و بررسی حدود حاکمیت قوانین موجود در حوزه‌هایی چون حریم خصوصی، دسترسی به اطلاعات و رعایت عفت عمومی به احصاء و مداقة آثار حقوقی فضای مجازی در مصادیق مذکور از طریق تحلیل و توصیف قوانین موجود بپردازد.

آشنایی با بخش‌های مختلف کتاب

برای دستیابی به این هدف این کتاب در ۲۰۸ صفحه و در چهار فصل تدوین شده است؛ «مبانی نظری (مفهوم، ماهیت و ویژگی‌های فضای مجازی)»، «تضمینات حقوقی حریم خصوصی کاربران فضای مجازی»، «تهدید عفت عمومی با جرم هرزه‌نگاری مجازی» و «تحدید دسترسی به اطلاعات در فضای مجازی بر اساس منفعت ملی» عناوین فصل‌های اول تا چهارم این کتاب است.

فصل اول به بیان مبانی نظری موضوع اختصاص یافته است. بحث از حریم خصوصی در فضای مجازی در قالب بیان تضمینات حقوقی حریم خصوصی کاربران فضای مجازی، ساختار نظری و حقوقی آن و راهکارهای حمایتی از حقوق کاربران فضای مجازی در فصل دوم مورد واکاوی قرار گرفته است.

با توجه به‌ضرورت حفظ عفت عمومی جامعه از سویی و تسهیل تهدید درباره این مهم بر اساس ویژگی‌های فضای مجازی، فصل سوم به بحث از ماهیت هرزه‌نگاری در فضای مجازی و راهکارهای حقوقی پیشگیری از این ناهنجاری اختصاص یافته است.

در نهایت در فصل چهارم، لزوم تحدید در حق دسترسی به اطلاعات بر اساس منفعت ملی جامعه از طریق حفظ امنیت ملی و اسرار دولتی مورد مداقه قرار گرفته است.

نویسنده این پژوهش، در جمع‌بندی مباحث خود هشدار می‌دهد که نبود قانون جامعى در حمایت از حق دسترسی به اطلاعات و مبهم‌ بودن حدود این حق و مفاهیمى همچون امنیت ملى در‌ قوانین ایران، مى‌تواند به‌ قانون‌مدارى‌ فعالیت‌هاى حکومت، آسیب وارد کند.

گفتنی است، کتاب «آثار حقوقی فضای مجازی» نوشته منصوره فصیح رامندی در قطع رقعی و شمارگان 120 نسخه در 208 صفحه از سوی پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به چا رسیده است./603/201/ح