به گزارش خبرنگار وسائل، درس خارج فقه سیاسی، حجت‌الاسلام والمسلمین سید سجاد ایزدهی، 18 آذر ماه 96 در مدرسه عالی فیضیه قم برگزار شد که در ادامه بحث بررسی پیوند عضو، موضوع اختیارات حاکم را تبیین کرد که متن درس در ادامه تقدیم می‌شود.
جلسه گذشته بحث ما در این بود که گوش یا هر عضوی که از بدن انسان جدا می شود آیا نجس است؟ و بعد از اینکه به بدن وصل می شود آیا نجس است یا خیر؟ آیا فرقی بین اعضای بدن مسلمان و اعضای بدن ذاتا نجس مثل کافر وجود دارد یا خیر؟ آیا حاکم می‌تواند جلوی آن را بگیرد یا خیر؟
خلاصه بحث جلسه: اصل بحث: بحث ما در مورد بدن انسان بود که چه عضوی از بدن انسان زنده است و چه عضوی مرده است؟ ملاک در میته بودن چیست؟ و اما بحث ما در این جلسه در مورد قسم دوم از روایات است که حکم به نجاست عضو مقطوع از بدن انسان می کنند.
این دسته از روایات نمی تواند مستند ما در نجس بودن عضو مقطوعه قرار بگیرد، این قسم از روایات مثل دسته قبل هست در امکان اینکه قایل شویم به این که مراد از میته در دمبه های مقطوعه این است که نازل منزله میته هستند و دلالت بر عدم انتفاع مطلقا می‌کند و دلالت بر حکم نجاست می کند و بین حرمت اکل و نجاست ارتباز وجود دارد.
اصل بحث: بحث ما در مورد بدن انسان بود که چه عضوی از بدن انسان زنده است و چه عضوی مرده است؟ ملاک در میته بودن چیست؟ و اما بحث ما در این جلسه در مورد قسم دوم از روایات است که حکم به نجاست عضو مقطوع از بدن انسان می کنند.
روایت اول: 1- عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی نَصْرٍ عَنِ الْکَاهِلِیِ قَالَ: سَأَلَ رَجُلٌ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ (ع) وَ أَنَا عِنْدَهُ یَوْماً عَنْ قَطْعِ أَلَیَاتِ الْغَنَمِ فَقَالَ لَا بَأْسَ بِقَطْعِهَا إِذَا کُنْتَ تُصْلِحُ بِهَامَالَکَ ثُمَّ قَالَ (ع) إِنَّ فِی کِتَابِ عَلِیٍّ (ع) أَنَّ مَا قُطِعَ مِنْهَا مَیْتٌ لَا یُنْتَفَعُ بِهِ.
گوسفندای که دمبه های بزرگ داشتند، آنها را می بریدند، سهل می گوید من هم کنار امام بودم و از امام سؤال شد، ظاهرا امام قائل به تفصیل شده است، می فرماید اگر غرض و هدف درست و حسابی داری، اشکال ندارد، آنچه قطع شده نباید از آن استفاده کند.
کتاب علی چیست؟ تعبیر به الجامعه هم می کنند الفالوج هم تعبیر می کنند املا رسول الله و خط علی بوده است؛ ظاهرا به اندازه یک پوست گاو بوده است، زراره وقتی هنوز سنی بود، آمد پیش امام باقر(ع) و از او سوال کرد؛ امام، ارجاع به امام صادق(ع) کرد زراره ناراحت شد و بعد رفت پیش امام صادق(ع) و امام جواب می داد، زراره سؤال کرد اینها را از خودت جواب می دهی امام فرمود اینها در کتاب جدم علی بن ابیطالب (ع) است و از قدیم نزد ما اهل بیت بوده است وبه آن استناد می کنیم.
میت هست یعنی چی؟ دمبه مرده یعنی چی؟ مراد از میت در اینجا میته است با این فرض هم که میته هم نیست به انسان هم میته نمی گویند به حیوان که مردن نوعی ندارد میته می گویند این را نازل منزله میت گرفته است همان طور که از آن هیچ استفاده‌ای نمی شود که این هم همین طور است.
معلوم می شود هر دو تشبیه و نازل منزله میته است، و این نمی شود مگر اینکه مراد از میته یا نازل منزله میته صدور حکم مشابه آن برای این باشد، نه به عضو مبان اطلاق میت می شود و نه به عضومبان تعبیر میته می شود و مراد از میت همان میته است؛ بحث عدم انتفاع است و علی الظاهر یعنی نجس است معمولا اینجوری است.
روایت دوم:
2- مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَکَمِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَبِی حَمْزَةَ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ (ع) أَنَّهُ قَالَ: فِی أَلَیَاتِ الضَّأْنِ تُقْطَعُ وَ هِیَ أَحْیَاءٌ إِنَّهَا مَیْتَةٌ.
ترجمه: می فرماید وقتی گوسفندان زنده اند و دمبه های آنان را قطع می کنید میته است، اینجا با صراحت بیشتری بیان کرده است.
روایت سوم:
3- الْحُسَیْنُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ مُعَلَّى بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا الْحَسَنِ (ع) فَقُلْتُ لَهُ جُعِلْتُ فِدَاکَ إِنَّ أَهْلَ الْجَبَلِ تَثْقُلُ عِنْدَهُمْ أَلَیَاتُ الْغَنَمِ فَیَقْطَعُونَهَا فَقَالَ حَرَامٌ هِیَ فَقُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ فَنَصْطَبِحُ بِهَا فَقَالَ أَ مَا عَلِمْتَ أَنَّهُ یُصِیبُ الْیَدَ وَ الثَّوْبَ وَ هُوَ حَرَامٌ.
ترجمه: می فرماید: در کوهستانها گوسفندان دمبه هایشان سنگین است پس آنها را می برند امام می فرماید حرام است البته این حرام است به معنای نجس است چون استفاده های متعددی از آن می شده است با قرائن موجود در روایات می توان فهمید روایات در صدد افاده نجاست هستند و عضو قطع شده حیوان نجس هست و باید انداخت کنار و دور.
سؤال اصلی: این است که این موضوع حیوانات چه ربطی به انسان دارد؟و چه وجه تشابهی وجود دارد؟ آیا انسان هم همین طور هست؟ نهایتا می توان گفت اجماع مدرکی داریم یا می گویند نجس هست یا نیست ظاهرا فرقی بین انسان و حیوان نمی گذارند و اعتمادی به اجماع هم نیست.
نتیجه: این دسته از روایات نمی تواند مستند ما در نجس بودن عضو مقطوعه قرار بگیرد؛ این قسم از روایات مثل دسته قبل هست در امکان اینکه قایل شویم به این که مراد از میته در دمبه های مقطوعه این استکه نازل منزله میته هستند و دلالت بر عدم انتفاع مطلقا می کند و دلالت بر حکم نجاست می کند و بین حرمت اکل و نجاست ارتکاز وجود دارد.
اما دسته سوم از روایات که علی الظاهر یک روایت بیشتر نیست که آن روایت هم در خصوص عضو مقطوع انساناست و آن مشکل را ندارد ولی مشکل دلالت سر جای خودش هست.
سؤال: استاد ببخشید آیا می شود تنقیح مناط کرد در حیوانی که حلال گوشت هست و ذبح شرعی که می شود قابل استفاده و اکل است باز با این وجود عضو مقطوعه آن نجس است در انسان که حرام گوشت است یه طریق اولی اگر عضوی از او قطع شود نجس است؟
پاسخ: بدن انسان را تلقیح و پیوند می کنند ولی در حیوان این را نداریم قوقش حیوان می میرد ولی در انسان چون حساس است و زندگی و حیات او ارزش دارد قضیه فرق می کند. تعبیر ما این است که عضو انسان حی می شود و استحاله می شود میت بود دوباره حی می شود ممکن است ملاکاتی دیگر هم باشد ما نمی دانیم آیا می شود تنقیح مناط کرد یا خیر؟
دو دسته از روایات چنین تعبیری دارد؛ اما دسته سوم از روایات: القسم الثالث: ما یدلّ علی أنّ ما یقطع من الإنسان یسمّی میتةً یستلزم مسّه إلی غسلٍ: ـ عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ عَنْ أَیُّوبَ بْنِ نُوحٍ رَفَعَهُ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ (ع) قَالَ: إِذَا قُطِعَ مِنَ الرَّجُلِ قِطْعَةٌ فَهُوَ مَیْتَةٌ وَ إِذَا مَسَّهُ الرَّجُلُ فَکُلُّ مَا کَانَ فِیهِ عَظْمٌ فَقَدْ وَجَبَ عَلَى مَنْ مَسَّهُ الْغُسْلُ وَ إِنْ لَمْ یَکُنْ فِیهِ عَظْمٌ فَلَا غُسْلَ عَلَیْهِ.
ترجمه: اگر عضوی از بدن انسان جدا شود میته است و اگر توسط کسی مس شود اگر مقطوعه از اعضایی باشد که استخوان دارد غسل بر مس کننده واجب می شود و اگر عضومقطوعه استخوان نداشته باشد مس آن موجب غسل نمی شود.
میت هست یعنی چه؟ آیا یعنی نجس است؟ امام جواب تفصیلی بیان می کند و علی الظاهر این تفصیل مورد مورد عمل نیست و فرقی بین اعضا هم نمی گذارد و قسمت دوم شاهد برای قسمت اول نمی شود میته هست یعنی نجس است اگر استخوان دارد مس میت دارد ولی آقایان به این عمل نمی کنند.
این اشکال به وجود می آید که عضو واقعا میته نیست مگر اینکه نازل منزله میته باشد؛ یعنی لا ینفع بها؛ به انسان اصلا میته نمی‌گویند فرض میته این است که یا ذبح نشده باشد و یا به طریق غیرشرعی ذبح شده باشد، میته هم عنوان مشیر بوده، یعنی قابلیت استفاده ندارد، فرض میته بحث عدم اکل است، ممنوعیت استفاده است و لذا با توجه به این شاخص‌ها، اصطلاح میته اصلا در انسان استفاده نمی شود./907/م