به گزارش وسائل، مرگ رخدادی اجتناب ناپذیر است که دیر یا زود برای هر فردی اتفاق می‌افتد. شاید یکی از چالش برانگیزترین امور پس از فوت یک فرد تقسیم ارثیه به طور صحیح بین وراث باشد آن هم در شرایطی که بازماندگان سوگوار از دست دادن عزیزشان هستند و مسلما در وضعیت روحی روانی نامناسبی قرار دارند.
گاه برخی از ورثه نمی خواهند به این زودی ها دست به دارایی بازمانده بزنند و راضی به تقسیم ارثیه نمی شوند و گاه حتی منکر وارث بودن فرد خاصی می شوند. این نگرانی ها و ناراحتی ها در شرایط ویژه از دست دادن یک عزیز، باعث ایجاد تنش و درگیری های گاه سنگین می شود.
البته قانون تکلیف همه چیز را مشخص کرده و جای هیچ نگرانی و چک و چانه زدنی نیست. درخصوص حقوق وراث و چگونگی درخواست ارثیه و مشخصا سهم الارث باید گفت که اموال و دارایی فرد پس از فوت و کسر دیون و مخارج، به صورت قهری و جبری به بازماندگان انتقال می یابد که این امر آثاری از جمله لزوم تعیین تکلیف مایملک و میزان سهم و حقوق وراث را به دنبال دارد.
تعریف انحصار وراثت
اما برای اینکه وراث بتوانند سهم‌الارث خود را مطالبه و در آن تصرف کنند، ابتدا لازم است. اسامی وراث و سهم‌الارث هر یک از آنها در دادگاه بررسی و اثبات شود. به عبارت دیگر برای تعیین تکلیف میراث هرکس پس از فوت، ابتدا باید ورثه را تعیین کرد.
رسیدگی به این امر از سوی مرجع قانونی و با رعایت تشریفات مقرر در قانون را «انحصار وراثت» و رای صادر شده را «تصدیق یا گواهی انحصار وراثت» می نامند. کارکرد گواهی انحصار وراثت نیز آن است که بدون انحصار وراثت، وضعیت ورثه و چگونگی تقسیم ترکه به طور رسمی روشن نمی‌شود.
مرجع صالح برای رسیدگی به امر انحصار وراثت کیست؟
برای صدور گواهی انحصار وراثت باید به شورای حل اختلاف آخرین محل اقامت دائمی متوفی مراجعه کرد.
اما باید توجه کرد که رسیدگی به دعاوی اثبات یا نفی نسب در صلاحیت دادگاه خانواده و همچنین دعاوی راجع به وصیت، تولیت و وقف که ممکن است پس از فوت متوفی ایجاد شود در صلاحیت دادگاه های عمومی حقوقی است و چنین دعاوی حتی با توافق طرفین نیز قابلیت طرح در شورای حل اختلاف را ندارد.
وراث و هر شخصی که نفعی در اموال متوفی داشته باشد، می‌تواند تقاضای صدور گواهی انحصار وراثت کند. چنانچه وراث یا اشخاص ذی‌نفع متعدد باشند، نیازی به درخواست همگی آنها نیست و اقدام یک نفر از این افراد برای امضا و ارایه دادخواست کافی است به اینصورت که یکی از وراث به عنوان خواهان دادخواست را به طرفیت سایرین تقدیم می کند.
مدارک و ضمایم دادخواست گواهی انحصار وراثت
به همراه دادخواست انحصار وراثت سه چیز دیگر باید ضمیمه گردد اولاً تصویر برابراصل شده شناسنامه و کارت ملی متوفی و تمامی وراث هم چنین اگر متوفی قبل از فوت، متاهل بوده ، ارائه سند ازدواج نیز لازم است.
دوماً استشهادیه یعنی سه نفر شاهد در فرم مخصوصی اسامی وراث را گواهی می کنند و دفترخانه اسنادرسمی امضای آنها را تایید می کند.
نکته حائز توجه اینکه این سند یک سند عادی است و صرفا اعتبار استشهادیه دارد و سند رسمی محسوب نمی شود زیرا دفترخانه به هیچ وجه به محتوای گواهی شهود کاری ندارد بلکه فقط امضای آنان در ذیل برگه را تایید می کند.
سوماً رسید تقدیم اظهارنامه مالیاتی یعنی وراث پس از فوت متوفی باید لیست تمامی اموال و دارایی‌های منقول و غیرمنقول او را در قالب اظهارنامه مالیاتی به اداره دارایی حوزه محل سکونت متوفی ارایه و رسید آن را دریافت کنند و همراه با دادخواست گواهی انحصار وراثت به شورای حل اختلاف تقدیم کنند.
چگونه می‌توان به تقسیم اموال متوفی اعتراض کرد
اگر فردی به گواهی صادرشده درباره انحصار وراثت اعتراضی داشت، می‌تواند اعتراض خود را اعلام کند، به طور مثال یکی از ورثه ممکن است اعتراض داشته باشد که نامش در گواهی قید نشده است.
همچنین ممکن است موصی‌له (فردی که وصیت به نفع او انجام شده است) یکی از اعتراض‌کنندگان به گواهی انحصار وراثت باشد.
به طور کلی اشخاصی که می‌توانند به گواهی انحصار وراثت اعتراض کنند، عبارتند از:
الف ـ دادستان یا رییس حوزه قضایی: مطابق ماده 367 قانون امور حسبی، در همه مواردی که دادستان تشخیص دهد که متوفی بلاوارث بوده و درخواست اشخاص برای صدور تصدیق بی‌‌اساس است، می‌تواند به درخواست تصدیق وراثت اعتراض کند.
همچنین وی می‌تواند در صورتی که متوفی را بلاوارث بداند، به تصدیق انحصار وراثت در موردی هم که تصدیق مسبوق به آگهی نبوده‌است، اعتراض کند و در هر حال دادستان حق دارد از رأی دادگاه تقاضای تجدیدنظر کند.
البته تا زمانی که برای محجور، قیم و برای غایب، امین معین نشده است، دادستان می‌تواند به نام محجور و غایب به درخواست تصدیق انحصار وراثت اعتراض کند که این موضوع در ماده 368 قانون امور حسبی بیان شده است.
ب ـ اشخاص ذی‌نفع: در صورتی که گواهی انحصار وراثت به زیان وراث یا اشخاص ذی‌نفع صادر شود، هر یک از آنها می‌توانند به آن اعتراض کنند؛ مثلا اگر نام یکی از وراث متوفی در گواهی انحصار وراثت ذکر نشده باشد، نامبرده می‌تواند با ارایه دلایل و مستندات نسبت به صدور گواهی مزبور اعتراض کند. مطابق ماده 369 قانون امور حسبی، رای دادگاه در این مورد قابل تجدیدنظرخواهی است.
روال قانونی نحوه انحصار وراثت متوفی خارجی
ماده 356 قانون امور حسبی بیان می‌کند: تصدیق صادره از مقامات صلاحیت‌دار کشور متوفی راجع به وراثت اتباع خارجه با انحصار آن پس از احراز اعتبار آن در دادگاه ایران از حیث صدور و رعایت مقررات مربوطه به اعتبار اسناد تنظیم‌شده در خارجه قابل ترتیب اثر خواهد بود.
این ماده اعتبار گواهی انحصار وراثت صادره از مقامات صلاحیت‌دار کشور متوفی را که مربوط به وراثت اتباع خارجه یا انحصار آن است، منوط به احراز صدور آن و رعایت مقررات مربوط به اعتبار اسناد تنظیم‌شده در خارج کرده است. مقررات مربوط به اعتبار اسناد تنظیم شده در خارج از کشور نیز در ماده 1295 و 1296 قانون مدنی آمده است./909/241/ح