به گزارش وسائل، حجت الاسلام والمسلمین عباس رفعتی، در جلسه چهل و سوم درس خارج فقه رسانه که در روز دوشنبه مورخه 10 اردیبهشت سال 97 در موسسه فقهی ائمه اطهار علیهم السلام برگزار گردید، به بررسی مستحبات پیام رسانه و شیوه القای اثر آن در جامعه پرداخت.
استاد رفعتی نائینی در ابتدای درس خارج فقه رسانه ابراز داشت: مردم باید توسط رسانه ترغیب و تشویق شوند مثلاً گاهی باید دعا مخفیانه باشد و گاهی باید به صورت جمعی باشد که نماز استسقا عبادتی دسته جمعی است و اگر جامعه ای بخواهد از گناه جمعی توبه کند باید به صورت رسانه ای صورت گیرد پس رسانه باید مردم را به نماز جمعه تشویق کند ولی خودش نماز جمعه نیست. باید سریال به گونه ای باشد که مردم را به سمت زیارت سوق دهد نه این که من بنشینم و روبروی تلویزیون دعای کمیل را گوش دهم.
ایشان در ادامه گفت: از کارکردهای مطلوب و مستحبات پیام رسانه این است که بهداشت را به سمت جامعه ببرد. ما بهداشت اسلامی داریم که از طب اسلامی بالاتر است و باید جامعه و بدن انسان سالم بماند و رشد فکری صحیح و سالم در جامعه شاهد باشیم.
این استاد حوزه در پایان اظهار داشت: رسانه می تواند با برنامه ریزی درست و تهیه برنامه های مفید در تقویت و تحکیم نهاد خانواده کمک شایانی نماید و آمار طلاق را در جامعه کاهش دهد و به وحدت آفرینی و تقویت نظام اسلامی کمک کند که این نیز ایز کارکردهای مستحب رسانه است.
خلاصه درس گذشته
از لحاظ ترتیب بحث، بعد از واجبات پیام رسانه که درباره رسانه های دینی بود لازم بود که همان جا مستحبات را نیز مطرح می کردیم اما الگوی سرفصل را نداشتیم و بنا بود که بایدها و نبایدها را مطرح کنیم اما بعد از نبایدها لازم شد که مکروهات نیز بررسی شود و به خاطر همین فضا، لازم است مستحبات پیام رسانه را نیز مطرح کنیم. مستحبات ما در فرهنگ دینی بیش از واجبات است همان طور که در مکروهات بیان شد بیش از محرمات است و باید دانست که مستحبات از مکروهات هم بیشتر است؛ زیرا مستحبات هم از امور توصلی و هم از امور تعبدی است. بنابراین عناوین مستحبات در شرع بیش از عناوین واجبات است که نمونه آن در مقایسه روزه و نمازهای واجب با روزه و نمازهای مستحب قابل مشاهده است. هریک از اعمال واجب را مشاهده کنید به همین صورت می توان با مستحب آن مقایسه کرد و کثرت آن را مشاهده کرد.
استحباب معنای لغوی دارد که باب استفعال و به معنای دوست داشتن است ولی معنای فقهی اصطلاحی خاص دارد؛ یعنی عملی محبوب باشد ولی درحد وجوب نرسیده باشد. عمل مطلوبی که انجامش پاداش دارد ولی ترک آن عقاب ندارد. مرادف هایی نظیر نفل نیز برای آن بیان شده است. . استحباب معنای لغوی دارد که باب استفعال و به معنای دوست داشتن است ولی معنای فقهی اصطلاحی خاص دارد؛ یعنی عملی محبوب باشد ولی درحد وجوب نرسیده باشد. عمل مطلوبی که انجامش پاداش دارد ولی ترک آن عقاب ندارد. مرادف هایی نظیر نفل نیز برای آن بیان شده است.
ما به دنبال امری هستیم که انجام آن ثواب دارد و مطلوب است و اگر رسانه ای این ارزش ها را دنبال نکرد عقاب ندارد و اگر این کارکردها را به دست نیاورد نمی توان گفت که رسانه فوق، خطاکار و مجرم است و بیشتر این بحث در مورد رسانه های دینی کاربرد دارد.
کارکرد رسانه فرهنگی است و گاهی فرهنگ سالم را ترویج می کند اما گاهی فرهنگ ابتذال را ترویج می کند نظیر اشخاصی که رسانه فساد دارند و فساد را فساد نمی دانند نه اینکه مخالف فرهنگ بشر باشند بلکه تصورشان این است که باید بشر خوش باشد و لذت ببرد و عناوین مقدسی مانند عشق و لذت برای آن به کار می برد. آنان تصور می کنند که جنس انسان این اقتضا را دارد.
تقریر کامل درس
بررسی پیام مستحب رسانه
بحث از روز گذشته به مستحبات پیام رسانه رسید. دیروز اشاره شد که مستحبات فراوان است و بیش از سایر امور است.
بیان شد که کارکرد رسانه خوب، پرداختن به کارکردهای مطلوب و مستحب است. در بحث پیام رسانه و فصلی که به صورت مختصر بیان می شود، بحث مفصلی وجود دارد و باید در قلمرو مستحبات پیام رسانه مطالعه کنید که تا 100 مورد خواهد رسید و ما به برخی موارد به صورت تیتروار اشاره می کنیم.
نکته دیگر
مستحبات را از چند جهت می توان تقسیم کرد: فردی، عبادی، سیاسی و غیره
سخن ما در این نوع تقسیم بندی نیست و تقسیم بندی ما بدین صورت که رسانه ای و غیر رسانه ای را مطرح می کنیم و در این بحث به دنبال مستبحات رسانه ای هستیم.
مستحبات غیر رسانه ای مربوط به ابواب دیگر فقهی است و ما از آن سخن نمی گوییم که در موارد خویش باید بررسی شود.
به تعبیر دیگر که در بحث مکروهات دوستان پیشنهاد دادند کارکردهای مذموم را بررسی کردیم و در اینجا کارکردهای مطلوب را مورد دقت قرار می دهیم.
ما رسانه را ابزاری برای پیام رسانی می دانیم و خودش را پیام می دانیم و مبنای ما بدین صورت است. اثر و هنر رسانه این است که پیام خوب یا بد را می رساند. نحوه القای پیام متفاوت است و ممکن است به صورت آموزش یا طنز و غیره باشد.
دیروز اشاره شد که مبنا و اساس کارکرد رسانه این است که می خواهد فرهنگ درست یا نادرست را القا کند.
بهتر است کدام پیام را در رسانه القا کنیم یا خودمان انجام دهیم یا آموزش دهیم که نحوه القای آن به همان صورتی است که در جلسات گذشته مطرح شد.
این مساله برای تقریب به ذهن است که دنبال چه کاری هستیم.
من چند مورد را به صورت تیتروار بیان می کنم تا تأملی شود و آیات و روایات جمع آوری شود و بحث تکامل یابد.
مستحبات مرتبط با رسانه که در کارکرد رسانه مطلوب است مورد بحث است والا غسل کردن نیز مستحب است ولی جزء مستحبات پیام رسانه نیست. هر چه که آموزش مفید باشد در عنوان کلی آموزش وارد می شود و الا نباید هر آموزشی را به صورت مستقل عنوان کرد.
1ـ فرهنگ سازی؛ کارکرد مهم و اصلی رسانه است.
2ـ تأسیس سنت های حسنه؛ سنت های دینی مورد نظر است. فرهنگ اعم از سنت است.
3ـ تفکر و تعقل؛ در این زمینه آیات و روایات فراوانی داریم که رسانه اصلی پیامبر صلی الله علیه و آله بدان تاکید فراوان دارد. (افلا یتدبرون)
4ـ برنامه ریزی؛
5ـ اخلاق اجتماعی؛
6ـ حقوق و روابط اجتماعی؛ رسانه باید روابط اجتماعی را بر اساس قانون، حقوق و مقررات بسازد و دنبال کند. اگر جامعه با این حقوق آشنا باشد به حقوق دیگران تجاوز نمی کنند. از افتخارات ما شیعیان این است که امام سجاد علیه السلام در هزار و اندی سال پیش، رساله حقوق تنظیم کرده اند.
باید برنامه سازان رسانه ای، جامعه را به این امور وادار کنند. به طور مثال باید جهت مسابقات بدین سوء باشد که مردم را به تفکر وادار کند. اگر فیلم می سازد بدین صورت باشد که افراد بدون تفکر و تعقل در چاله افتاده اند پس باید در زندگی با فکر کار انجام دهید.
تخیل در ذات انسان است و نباید مردم را به سمت تخیل صرف سوق داد. البته مقصود تخیلی است که از وهمیات است و اگر این تخیل در اعضا یا زبان جاری شود نوعی اختلال است که در روانشناسی به اثبات رسیده است.
7ـ عبادات جمعی؛ مانند نماز جمعه و عیدین.
مردم باید توسط رسانه ترغیب و تشویق شوند. گاهی باید دعا مخفیانه باشد و گاهی باید به صورت جمعی باشد. نماز استسقا باید جمعی باشد. اگر جامعه ای بخواهد از گناه جمعی توبه کند باید به صورت رسانه ای صورت گیرد. رسانه باید مردم را به نماز جمعه تشویق کند ولی خودش نماز جمعه نیست. باید سریال به گونه ای باشد که مردم را به سمت زیارت سوق دهد نه این که من بنشینم و روبروی تلویزیون دعای کمیل را گوش دهم.
8ـ بهداشت و سلامت؛ از کارکردهای مطلوب و مستحبات پیام رسانه این است که بهداشت را به سمت جامعه ببرد. ما بهداشت اسلامی داریم که از طب اسلامی بالاتر است. باید جامعه و بدن انسان سالم بماند.
9ـ شادی و نشاط؛ شادی و نشاط درست مود نظر ماست نه اینکه به صورت لهوی باشد.
10ـ حفظ و گسترش شعائر؛
11ـ تربیت؛
12ـ سبک زندگی اسلامی؛
13ـ تحکیم نهاد خانواده؛ باید در پیام رسانه وجود داشته باشد تا آمار طلاق در جامعه بالا نرود.
در اخبار تلاش می کردند که بگویند آمار طلاق که افزایش داشته درست نبوده است زیرا مبنای محاسبه درست نبوده است در حالی که این چنین نیست.
14ـ آموزش های مفید؛ برخی آموزش های نظیر تفقه در دین یا مشاغل واجب برای جامعه لازم است اما برخی آموزش ها مستحب است.
15ـ تقویت نظام اسلامی؛
16ـ وحدت آفرینی.
از این گونه عناوین کلی داریم که می تواند در پیام رسانه مورد استفاده و توجه قرار گیرد. برای موارد فوق ادله ای از آیات و روایات تهیه کنید که در کار رسانه به ما الگو و حکم می دهد تا رسانه کارکرد مطلوبی داشته باشد./926/
تقریر: محسن جوادی صدر