به گزارش خبرنگار وسائل، دانشگاه سالم، دانشگاهی است که در آن زمینه رشد و تعالی به سوی کمال مطلق فراهم است و یکی از این زمینه ها وجود محیطی پاک و عاری از آلودگی هاست که با نظارت درست و اجرای اصل امر به معروف و نهی از منکر تحقق خواهد یافت. قاسم علی کابلی و همکاران، در مقاله ای تحت عنوان «راه کار های امر به معروف و نهی از منکر در دانشگاه ها» راه کار های اجرایی امر به معروف و نهی از منکر در محیط دانشگاه را تبیین و تحلیل کرده است. در ادامه گزارشی از آن تقدیم حضور خوانندگان می گردد.
1. آثار امر به معروف و نهی از منکر
نگارنده برای بیان آثار امر به معروف و نهی از منکر، ابتدا به ذکر حدیثی از امام حسین (ع) به نقل از امیرالمومنین پرداخته و سپس با شرح فقرات و واژگان کلیدی این روایت به بیان آثار امر به معروف و نهی از منکر می پردازد که این آثار بدین شرح اند:
1. بر پا شدن واجبات: با امر به معروف و نهی از منکر نه تنها می توان از کم رنگ شدن ارزش های اسلامی جلوگیری کرد، بلکه می توان در جهت توسعه و گسترش آن حرکت کرد. با امر به معروف، دیگر واجبات الهی جامه عمل به خود می پوشد؛ زیرا این ها خود از بهترین مصادیق «معروف» هستند و امر به آن ها، یعنی توصیه به عمل به آن واجبات.
2. دعوت به اسلام: امر به معروف و نهی از منکر، مردم را به اسلام و ارزش های آن فرا می خواند و به «حیات طیبه»و پاکیزه ای که در پرتو درخشش اسلام و عمل به فرامین و دستورات آن حاصل می شود، دعوت می کند.
3. رد مظالم (پرداخت حقوق دیگران): با امر به معروف و نهی از منکر می توان کسی را که حقوق دیگران به گردن اوست، نسبت به وظیفه و مسئولیت سنگینی که در دنیا و آخرت در برابر «حق الناس» دارد، متوجه و او را وادار به پرداخت و ادای حقوق دیگران کرد.
4. مخالفت با ستمگران: ظلم بین انسان و خداوند (ظلمی که انسان بر پروردگار و هستی بخش خود روا دارد)، ظلم بین انسان و مردم (حق الناس) و ظلم بین انسان و خودش (به خودش ظلم کند) سه قسم ظلم هستند؛ با امر به معروف و نهی از منکر، ظلم و ستم و اقسام آن و گناه بودن آن ها، شناسانده می شود و فرد ظالم و ستمگر را وادار به دست کشیدن از ظلم و پذیرفتن حق می کند و وظیفه هر مسلمان است که به یاری مظلوم شتافته و ظالم را محکوم کند.
5. گرفتن صدقات از منابع آن و مصرف در موارد تعیین شده: با امر به معروف می توان صدقات (زکات) را از منابع آن جمع کرده و در موارد مربوط به مصرف رساند. ابتدا باید این معروف (زکات) را به مردم شناساند و آن گاه (در صورت وجود شرایط وجوب زکات) آنان را به پرداخت زکات مال زکوی تشویق و وادار کرد. با امر به معروف می‌توان پس از جمع‌آوری زکات، آن را در موارد شرعی آن به مصرف رساند، نه در جای دیگر.
6. امنیت اعتقادی و اجتماعی: با امر به معروف و نهی از منکر، هم زمینه برای پدید آمدن، رشد و توسعه افکار انحرافی (که وسیله ای برای ضربه زدن به افکار و اندیشه های اسلامی است) به وجود نمی آید و هم عظمت ارزش ها محفوظ خواهد ماند و منکرات، «قبیح» شمرده خواهند شد و حداقل، گرایش غالب به سمت «منکرات» نخواهد بود تا زمانی که اعتقاد به قبح آن از میان برود و زمینه نابودی اعتقادات فراهم شود.
7. حلال شدن در آمد ها: تردیدی نیست که اسلام عزیز به مسئله خورد و خوراک از طریق حلال و مشروع، اهمیت بسیاری داده و سفارش و توصیه فراوان کرده است. برای حرام خواری، اثرات وضعی منفی در نطفه و بعد روانی انسان قائل شده و در مقابل، برای امر معاش از طریق حلال، اثرات مثبتی تبیین کرده است. همچنین، اثرات حرام خواری را در عدم پذیرش طاعات و عبادات مسلمان و نیز گرفتاری های دیگری که در دنیا و آخرت، گریبان گیرشان خواهد شد، بیان کرده است که بیان آن ها بحث مبسوطی را می‌طلبد و از موضوع این نوشتار خارج است.در این جا روایت می‌فرماید که با امر به معروف و نهی از منکر،درآمد ها حلال می شود.
8. عمران و آبادانی زمین: نگارندگان بیان می کنند که مقصود از این ثمره امر به معروف و نهی از منکر می تواند یکی از این دو معنا باشد که عبارتند از: الف) وقتی در جامعه ای امر به معروف و نهی از منکر صورت پذیرفت و ارزش ها تبلیغ و به آن ها عمل شد،به طور طبیعی آثار آن که فراوانی برکات الهی است، محقق خواهد شد؛ ولی اگر چنین نباشد و گناهان رواج یابد و از آن جلوگیری به عمل نیاید، آثار منفی،از جمله خشکسالی و قحطی و نابودی زمین را به دنبال خواهد داشت؛ بنابراین،یکی از اثرات معنوی امر به معروف و نهی از منکر، آباد شدن زمین و ازدیاد برکات الهی بر مردم خواهد بود.
ب)امر به معروف، تبلیغ کار های خوب و پسندیده است و یکی از کار های پسندیده و ارزشمند در اسلام، احیای صنعت کشاورزی و آباد کردن زمین از این طریق است. بدیهی است در جامعه ای که به این امر پسندیده توجه شود، زمین آباد و احیا خواهد شد.
9. انتقام از دشمنان اسلام: امر به معروف و نهی از منکر به مسلمین قوّت قلب می دهد و آنان را برای مبارزه همه جانبه با دشمنان آماده نگه می دارد و بسیاری از تهاجمات فرهنگی، سیاسی و... را خنثی می سازد و این چیزی جز انتقام از دشمن نمی‌تواند باشد.
10. اصلاح امور دین و دنیا: با امر به معروف و نهی از منکر می توان کار ها را اصلاح کرد و در مسیر صحیح قرار داد. اگر چنین شود، یک «اصلاح عمومی» صورت می پذیرد که از آثار پر برکت اجرای این فریضه بزرگ الهی است. بدیهی است تا زمانی که منکرات قبح خود را از دست ندهند و اعمال خوب و شایسته، ارزش خود را حفظ کنند، جریان عمومی و غالب در بین مردم،گرایش به خوبی ها و پرهیز از منکرات خواهد بود.
11. دلگرمی مؤمنان، خواری دشمنان: نگارندگان این عنوان را بر گرفته از برخی روایات می دانند. آن ها بیان می دارند که آن چه در این روایت آمده، از نقطه نظر «روانی» دارای اهمیت ویژه‌ای است؛ زیرا وقتی انسان مؤمن ببیند که در راستای اعتقادات مذهبی، در اجتماعی تبلیغ و عمل به ارزش ها، سفارش و توصیه می شود،نسبت به اعتقادات خویش راسخ تر می شود و با دلگرمی بیشتری به انجام کار های شایسته اقدام می کند و مصمّ تر و قوی تر به حرکت الهی خویش در جهت ثبات اسلام ادامه می دهد.
در نقطه مقابل،آن کس که در پی منکرات و آلودگی هاست، زمانی که مشاهده کند هر جا که می خواهد گامی خلاف بردارد، مراقب او هستند و او را از آن عمل ناپسند بازداشته، سرزنش و ملامتش می کنند، بدیهی است که گونه ای شکست روحی و روانی در او پدید می آید و از پیگیری، کار های ناشایست دلسرد می شود.
12 .شرکت در ثواب اعمال: اگر فرد یا افرادی به واسطه امر به معروف و نهی از منکر، به کار های خوب و شایسته روی آورند و بدان گردن نهند، شخص آمر به معروف در ثواب آن اعمال شایسته شریک است. در مقابل نیز، چنان چه شخصی دیگران را وادار به کار های ناپسند کند یا آنان را به آن سمت رهنمایی کند، در گناه عمل زشت آنان شریک خواهد بود.
13. دنیا و آخرتی سودمند: دنیای سالم؛ یعنی دنیایی که در آن زمینه رشد و تعالی به سوی کمال مطلق فراهم است و یکی از این زمینه ها، وجود محیطی پاک و دور از گناه است که زمینه را برای رشد انسان ها و انسانیت، خیلی بهتر، آماده تر و سریع تر می سازد.
2. راه کار های عملی پیاده سازی امر به معروف و نهی از منکر در دانشگاه ها
1. تشکیل ستاد ویژه در دانشگاه ها جهت ترویج امر به معروف و نهی از منکر: در حقیقت؛ سیاست گذاری کلان امر به معروف و نهی از منکر در دانشگاه ها در این ستاد نهادینه و ترویج می شود. تجربه نیز نشان داده است که دانشگاه هایی که در این زمینه کار کرده‌اند، موفق تر از سایر مراکزی بوده اند که فاقد چنین ستادی بوده اند.
2. برگزاری مسابقات دانشجویی جهت ترویج امر به معروف و نهی از منکر: اصولا کلمه «مسابقه» از بار روانی و تبلیغاتی بالایی برخوردار است که می تواند در جذب مخاطبان بسیار مؤثّر و تأثیر گذار باشد.
3. برگزاری مسابقات مقاله نویسی با هدف احیای امر به معروف و نهی از منکر در دانشگاه ها: در فراخوان های مقالات، ذهن و تلاش دانشجویان را به «امر به معروف و نهی از منکر» سوق می دهیم و این خود حرکتی مثبت در مطالعه و تحقیق بیشتر دانشجویان می شود. پس از اعلان این فراخوان ها، دانشجویان برگزیده مورد تشویق قرار می گیرند و آثارشان در مجموعه ای منتشر و در بین دانشجویان توزیع می شود.
4. خاک سپاری شهدای گمنام در تمامی دانشگاه های کشور: سراسر دوران با شکوه دفاع مقدّس، درس امر به معروف و نهی از منکر است. بسیاری از شهدای دفاع مقدّس، مظلومانه به شهادت رسیدند و گمنام مانده اند. جا دارد در تمامی دانشگاه ها کشور تعدادی از این شهدا به خاک سپرده شوند و نماد ایثاری بر مزار آنان ساخته شود.
5. تبیین فرهنگ عاشورا جهت اعتلا بخشی به مفاهیم امر به معروف و نهی از منکر: تبیین فرهنگ عاشورا؛ یعنی اشاعه و گسترش امر به معروف و نهی از منکر که راه کار و اقدامی اساسی در اعتلا بخشی به امر به معروف و نهی از منکر در دانشگاه ها به شمار می رود.
6. بهره گیری از سلاح قدرتمند نماز: جوان و دانشجوی نماز خوان دیگر سراغ گناه نمی رود و گناه در چنین جوانی نفوذ ناپذیر است. اگر دانشگاه بتواند فرهنگ عظیم نماز را در دانشجویان مستحکم و پایدار کند، راهکار و اقدامی عملی در پیاده سازی امر به معروف و نهی از منکر دانشگاه ها برداشته خواهد شد.
7. استفاده از جملات کوتاه در فضا های پر تردد در دانشگاه ها: راه کار و اقدام عملی و مؤثّر دیگر در پیاده سازی امر به معروف و نهی از منکر در دانشگاه ها، استفاده از جملات کوتاه و تأثیر گذار در فضا های پر تردد محوطه داخلی دانشگاه هاست. این اقدام از آن جهت مؤثّر است که در ذهن دانشجویان اثر می گذارد و آنان را برای لحظه ای هر چند کوتاه به تفکّر و تأمّل وا می دارد.
8. تبیین و تشریح آثار فرهنگ مخرّب ابتذال: اگر دستاورد ها و ثمرات بی شمار اصل امر به معروف و نهی از منکر برای دانشجویان تبیین و تشریح شود و آثار فرهنگ مخرّب ابتذال برای آنان به خوبی توضیح داده شود، دیگر به هیچ عنوان حاضر به ترک این اصل وزین اسلامی نخواهند بود.
9. تقویت ایمان و تقوای الهی در دانشجویان: یقینا تقویت ایمان و تقوای الهی در دانشجویان، راهکاری عملی در پیاده سازی امر به معروف و نهی از منکر در دانشجویان است.
10. برقراری سفر های زیارتی برای دانشجویان آمر به معروف و ناهی از منکر: مسئولان دانشگاه، جهت آن که مشارکت دانشجویان در احیای فریضه امر به معروف و نهی از منکر را افزایش دهند، می توانند از ابزار های تشویقی بهره گیرند. یکی از این اقدامات، ترتیب دادن سفر های زیارتی برای دانشجویان آمر به معروف و ناهی از منکر است.
11. نمایش فیلم هایی با مضامین احیای امر به معروف و نهی از منکر برای دانشجویان: امروزه فیلم یکی از ابزار های مهم و تأثیرگذار در تبلیغات به شمار می رود و تجربه نشان داده است که جوانان و دانشجویان از فیلم تأثیر زیادی می پذیرند.
12. به اجرا گذاشتن قوانینی جهت حمایت از دانشجویان آمر به معروف و ناهی از منکر: در این پروژه، دانشجویان فعال در این قلمرو شناسایی می شوند و آنانی که دارای سوابق ارشادی و تبلیغاتی بهتر و مؤثّرتری بوده‌اند، جهت حمایت به مراجع ذی صلاح معرفی می گردند.
13. اولویت بهره گیری از استادان دین مدار در دانشگاه ها: یقینا تمامی کلاس های درس استادان دین مدار،کلاس های احیای امر به معروف و نهی از منکر خواهد بود.
14. ترویج و اشاعه آثار شهدای دانشجو و دانش آموز در دانشگاه ها: مطالعه در تاریخ دفاع مقدّس و احوالات و وصیت نامه های شهدا، سدّی مستحکم در برابر هجمه های مخرّب فنّاوری اطلاعات محسوب می‌شود.
15. پرهیز از تندی و خشونت در امر به معروف و نهی از منکر: اصولا «تندی، خشونت و تحکّم» نتیجه معکوس می دهد و با این شیوه نمی توان انسانی را هدایت کرد.
16. تخصیص بخشی از تحقیقات دروس معارف به امر به معروف و نهی از منکر: درس معارف از دروس مشترک تمامی رشته های دانشگاهی به شمار می رود. با برنامه‌ریزی درست، منسجم و هماهنگ پیرامون این درس می توان نتایج قابل توجهی در توسعه امر به معروف و نهی از منکر از آن استخراج کرد. یکی از این اقدامات، اختصاص بخشی از تحقیقات دروس معارف به امر به معروف و نهی از منکر است.
17. فرهنگ سازی جهت تحقیق و آزمایش برای گزینش دوست: امام علی (ع) با توجه به نقش و اثر دوست در زندگانی ایشان، پیوسته بر لزوم آزمایش و تحقیق برای انتخاب دوست سفارش کرده‌اند. بنابراین، فرهنگ سازی جهت تحقیق و آزمایش برای گزینش دوست، راه کاری عملی در نهادینه شدن امر به معروف و نهی از منکر در دانشگاه ها به شمار می رود.
18. تبیین و تشریح معنای حقیقی زندگی: ایمان به خدا نه تنها به زندگی معنا می بخشد و آدمی را از پوچی و بیهودگی و تنهایی و غربت رها می سازد، بلکه به آن روح و صفا،گرمی و حرارت و آرامش آمیخت با رضایت می دهد و شوق و حرکت در آن می آفریند. مطمئنا تبیین و تشریح معنای حقیقی زندگی برای دانشجویان، از مصادیق عملی امر به معروف و نهی از منکر در دانشگاه ها به شمار می رود.
19. فرهنگ سازی برای استفاده درست از وسایل نوین ارتباطی و اطلاع‌رسانی: اگر تمامی جوانان و دانشجویان، فرهنگ استفاده درست و صحیح از وسایل نوین ارتباطی و اطلاع‌رسانی را بدانند و به دنبال بهره‌گیری منفی از آن ها نباشند، آن گاه با وسعت دید و نگرش واقع بینانه ای به جهان خواهند نگریست و این وسعت دید، نگرش آن ها را به دنیا دگرگون خواهد ساخت. در این صورت، هر یک از دانشجویان، محوری برای اصلاحات سازنده در سیستم های اطلاع رسانی خواهند بود.
20. الگو قرار دادن زندگانی پیامبران و ائمه معصومین (ع) برای دانشجویان: دانشجویان الگو بردار و عامل به سخنان پیامبران و اولیای الهی، پیاده سازان امر به معروف و نهی از منکر در محیط های دانشگاهی به شمار می روند.
21. تبیین و تشریح فرهنگ خودی، ملی و اسلامی برای دانشجویان: دانشجویان اگر در یابند که ما چه قدر پر محتوا، با سابقه، متمدن و عظیم هستیم، هرگز دست نیاز و تکدی به سوی فرهنگ سراسر مادی غرب دراز نخواهند کرد و یقینا بمباران تبلیغاتی وسایل نوین ارتباطی بر روی چنین دانشجویانی کار ساز نخواهد بود.
22. احیا و تقویت روحیه و فرهنگ بسیجی: حفظ و رونق این تفکّر، تضمین کننده عزّت، استقلال و حیات دینی ماست. پس احیا و تقویت روحیه و فرهنگ بسیجی، یعنی احیای امر به معروف و نهی از منکر در محیط دانشگاه.
23. احیا و تقویت غیرت دینی در دانشجویان: دانشجوی سرشار از غیرت دینی هرگز در برابر ناهنجاری های دانشگاه بی تفاوت نخواهد ماند، بلکه در برابر زشتی ها و ناپاکی های اخلاقی و اجتماعی، به دور از هر گونه تساهل و تسامح به تکالیف الهی خویش عمل می کند.
24. احیا و تقویت راهبرد انتظار در دانشجویان: با تقویت و نهادینه شدن این فرهنگ، نفوذ فرهنگ ابتذال امری ناممکن است. پس احیا و تقویت راهبرد انتظار در دانشجویان، روش تربیتی موفقی در بسط و توسعه امر به معروف و نهی از منکر در دانشگاه هاست.
25. برگزاری مسابقات تألیف کتاب دانشجویی با موضوع امر به معروف و نهی از منکر: در این حرکت فرهنگی، طی فراخوانی، دانشجویان را به تلاشی نوشتاری و قلمی می طلبیم. در این مسابقه، ذهن دانشجویان را به «امر به معروف و نهی از منکر» معطوف می سازیم. سپس آثار برتر را توسط دانشگاه به چاپ رسانده و از نویسندگان برگزیده تقدیر و تجلیل به عمل می آوریم.
مقاله «راه کار های امر به معروف و نهی از منکر در دانشگاه ها» نوشته قاسم علی کابلی و همکاران است که در مجله « مطالعات معرفتی در دانشگاه اسلامی»، سال سیزدهم، شماره 43، در پاییز 88 انتشار یافته است.
120/د