vasael.ir

کد خبر: ۸۴۷۱
تاریخ انتشار: ۰۵ خرداد ۱۳۹۷ - ۱۱:۳۰ - 26 May 2018
معرفی اساتید و مراکز فقه حکومتی/ 23

حجت الاسلام والمسلمین میراحمدی| بررسی جایگاه مفاهیم مدرن در فقه سیاسی

وسائل- عضو هیئت علمی دانشگاه شهید بهشتی در خصوص فقه سیاسی و رابطه آن به مفاهیم مدرن گفت: امـر سیاسـی به‌مثابة موضوع فقه سیاسی، دست‌کم سه خصلت جمعی، ارادی و انعطـاف‌پـذیر بودن دارد و به‌طور خاص فقه سیاسی براساس خصلت سوم با مفهوم قدرت به‌مثابة شاخص امـروزین امـر سیاسـی ارتباط پیدا می‌کند. از این طریق، گسست مفهومی فقه سیاسی بـا مفـاهیم مـدرن برطـرف و امکان پرداختن به این مفهوم برای فقه سیاسی فراهم می‌شود.

به گزارش خبرنگار وسائل، فقه علم مدیریت و سامان‌دهی رفتار فردی و اجتماعی انسان برای تعالی و کمال اوست که توسط فقهاء در طول تاریخ مدوّن شده است. با ملاحظه موضوع، ابواب و مسائل فقه، به روشنی می‌توان یافت که رویکرد فردگرایانه در آن غلبه دارد و علیرغم اهتمام ویژه اسلام به بُعد اجتماعی انسان، این بخش مورد توجه کافی فقهاء قرار نگرفته است. البته مسائل زیادی در فقه کنونی وجود دارد که مربوط به فضای اجتماعی است و مورد بحث و بررسی فقهاء قرار گرفته است اما آنچه که اهمیت دارد و تاکنون خلأ آن وجود داشته است، رویکرد اجتماعی و حکومتی به فقه است به گونه‌ای که حتی فردی‌ترین عمل انسان هم با رویکرد حکومتی و با توجه به تبعات و آثار آن در اجتماع، مورد بررسی و استنباط قرار گیرد. با این نگاه، بسیاری از احکام فردی تغییر مییابد و حکم جدید پیدا می‌کند. تلاش در این عرصه بسیار مهم است و فعالیت علمی مستمری را می‌طلبد. خوشبختانه چند سال اخیر در عرصه فقه حکومتی اساتید و مراکز زیادی فعالند اما به دلیل عدم اطلاع‌رسانی مناسب، شناخت کافی نسبت به آنها وجود ندارد در نتیجه این امر، گسترش مباحث فقه حکومتی را در حوزه علمیه با کُندی مواجه ساخته است. یکی از راههای گفتمان‌سازی و فرهنگسازی فقه حکومتی، شناسایی و معرفی فقهاء، اساتید، پژوهشگران و مراکز فعّال در عرصه فقه حکومتی است تا طلاب و فضلاء شناخت کافی نسبت به آنها پیدا کرده و به مباحث فقه حکومتی گرایش بیشتری پیدا کنند. در همین راستا پایگاه تخصصی فقه حکومتی وسائل در نظر دارد سلسه‌وار به معرفی اساتید، نشریات، سایتها و مراکزی که در زمینه فقه حکومتی فعالیت دارند بپردازد و همچنین برخی از دیدگاه‌های اساتید فقه حکومتی را در این زمینه منعکس سازد تا مورد استفاده طلاب، پژوهشگران و اساتید محترم قرار گیرد. بیست و سومین شخصیتی که معرفی میگردد، حجت الاسلام والمسلمین منصور میراحمدی است:

تحصیلات

حجت الاسلام والمسلیمن منصور میراحمدی سال 1363 آموزش علوم دینی را در حوزه علمیه قم آغاز کرد و با گذراندن دوره مقدمات و سطح، با حضور در درس خارج فقه و اصول آیات عظام وحید خراسانی، میرزا جواد تبریزی و مکارم شیرازی، تحصیلات و مطالعات حوزوی خود را به کمال رساند. وی علاوه بر آن از سال 1370، تحصیلات دانشگاهی را نیز در رشته علوم سیاسی آغاز و بعد از گذراندن مقطع کارشناسی و کارشناسی ارشد در دانشگاه باقرالعلوم، در سال 1383 با دفاع از پایان‌نامه خود با عنوان «اسلام و دموکراسی مشورتی» موفّق به دریافت درجه دکتری علوم سیاسی گرایش اندیشه سیاسی از دانشگاه تهران شد.

برخی از آراء در فقه حکومتی

تبیین ماهیّت فقه حکومتی

حجت الاسلام والمسلمین میراحمدی می‌گوید: فقه شیعه سابقه‌ای بیش از هزار ساله دارد و بدون مبالغه و گزافه‌گویی فقهی عمیق و دقیق، فنی و عالمانه و مبتنی بر مبانی، اصول و اجتهاد پویا می‌باشد؛ اما آنچه در خصوص فقه شیعه اهمیت دارد این است که آیا اصولاً این فقه فردی است یا حکومتی؟ به عبارت دیگر، آیا فقه با این دید به فقاهت و کاوش در حل مسائل پرداخته که قصد دارد مسئله فرد را حل و فصل نماید یا زوایه دید فقه رتق و فتق امور جامعه و فرد در قالب اجتماع می‌باشد؟ در حقیقت این سؤال به دو پرسش تبدیل می‌شود: اولاً تعیین اصل اولی در فقه چیست؟ یعنی آیا فقه باید فردی باشد یا حکومتی؟ و ثانیاً فقه رخ داده در قرون گذشته تا به حال آیا فردی بوده یا حکومتی؟ قبل از پرداختن به این دو مقوله مهم، لازم است مراد از فقه فردی و فقه حکومتی و برداشت‌های مختلف از آن‌ها را تبیین کنیم. یکی از برداشت‌های اولیه در مورد فقه فردی و حکومتی این است که هر آنچه مربوط به فرد و اعمال و رفتار و وظیفه یک مکلف به عنوان یک فرد در فقه باشد آن فقه فردی می‌باشد و هر آنچه مربوط به حکومت و اجتماع مانند ولایت فقیه، قدرت، نظارت بر قدرت، نوع انتخاب کارگزاران حکومتی و سیاست خارجی مسلمانان باشد فقه حکومتی است.

این قضاوت درباره فقه فردی و حکومتی و تحلیل محتوای این دو مقوله پذیرفتنی نیست، چرا که چنین استنباطی از فقه فردی و حکومتی بیانگر این است که فقه حکومتی را بخشی از فقه قرار داده و در حقیقت فقه حکومتی قسیم سایر اقسام فقه از جمله فقه فردی، فقه‌الخلافه، فقه سیاسی، فقه‌الأسره، فقه مدنی، فقه جنایی، فقه جزایی، فقه قضایی و فقه‌السوق شده است. به عبارت دیگر، در این برداشت، فقه به چند قسم تقسیم شده که فقه حکومتی یکی از اقسام آن به حساب می‌آید.

برداشت دیگر از فقه حکومتی این است که فقه حکومتی صفتی برای فقه است که اقسام فوق‌الذکر اجزا و اقسام فقه هستند که تحت گستره فقه حکومتی بروز و ظهور می‌یابند و همه ابواب فقه از طهارت تا دیات از منظر حکومتی مدنظر می‌باشند و هنگامی که فقیه می‌خواهد در هر بابی از فقه به اجتهاد و افتاء بپردازد به این مسئله توجه کند که در اجتهاد و افتاء باید رویکرد فقیه از قبل، مسئله فرد در قالب اجتماع و حکومت باشد نه صرف تعیین وظیفه فرد بما هو فرد. براساس این برداشت، تمامی بخش‌ها و ابواب فقه اعم از عبادی، فردی، اجتماعی، مدنی، خانوادگی، جزایی، قضایی، جنایی و سیاسی با رویکرد حکومتی ارائه می‌گردد و فقیه خود را ملزم می‌داند که فرد را در قالب یک جامعه به هم پیوسته تصور کند و برای چنین فردی فتوا دهد.

منبع: مقاله «فقه فردی و فقه حکومتی بایسته‌ها و کاستی‌ها»، منصور میراحمدی.

گسترش قلمرو فقه در سایه فقه حکومتی

عضو هیئت علمی دانشگاه شهید بهشتی آورده است: در فقه حکومتی همه ابواب و بخشهای فقه از منظر حکومت و اجتماع بررسی می‌شود بنابراین در گزاره‌های فقهی حتی در آن بخش از عبادات که شکل فردی دارند مانند نماز، روزه و... نمود اجتماعی آن‌ها در فرایند حکم مورد نظر است و با توجه به آثار و کارکردهای اجتماعی، زوایای فقهی آن کاویده می‌شود، در حالی که در فقه فردی چنین اجتهاد و کاوش فقهی صورت نمی‌پذیرد. حضرت امام خمینی درباره نماز و حج می‌فرمایند: «فیهما ایضاً جهات اجتماعیه و سیاسة مربوطه به الحیاة و المعشیة الدنیویه؛ در این دو یعنی نماز و حج همچنین جهات اجتماعی و سیاسی وجود دارد که مربوط به زندگی و اقتصاد دنیوی مردم است» بنابراین اگر عبادات که به ظاهر جنبه فردی دارد از منظر فقه حکومتی مورد بحث قرار گیرد، این مباحث از منظری نو و جدید نگرسته خواهد شد، مباحثی نظیر: بُعد حمایتی حکومت از عبادات، بُعد نظارتی حکومت بر عبادات، نقش عبادات در تثبیت حکومت، نقش عبادات در مشارکت سیاسی مردم، مسائل حکومتی که در بطن عبادات موجود است مانند نقش حاکم اسلامی در تعیین امام جمعه، پرداختن به مسائل اجتماع و حکومت در نماز جمعه، مسلح بودن امام جمعه هنگام ایراد خطبه، نصب امیرالحاج توسط حاکم اسلامی در حج، برائت مشرکین در حج، آثار و فواید اجتماعی و سیاسی و فرهنگی آیین حج، رؤیت هلال و نقش حکومت در اعلام آن، برخورد یا عدم برخورد حکومت با متظاهران به روزه‌خواری، اهمیت عبادات جمعی مانند نماز جماعت، نماز جمعه، نماز عیدین و حج در حیات اجتماعی انسان و نقش اجتماعی و سیاسی مسجد.

آشکارترین بازتاب نگرش اجتماعی در فقه، گسترش یافتن قلمرو و ساحت فقه است؛ زیرا در کاوش‌های فقهی، وقتی جامعه به‌مانند یک پدیده موجود در خارج مورد نظر دین فرض شود، در این صورت رفتارهای جمعی و نهادهای اجتماعی ناظر به آن‌ها در فقه جایگاه ویژه می‌یابند و فقیه عهده‌دار شناخت این گونه موضوعات خواهد شد و موظف به بازشناسی حکم فقهی آن از منابع دینی می‌گردد. بدین روی فقه حکومتی از جهت قلمرو بسی گسترده‌تر از فقه فردی است، چرا که این گونه نگاه، موضوع فقه و احکام فقهی را می‌گستراند، چه اینکه در فقه فردی رفتار فرد مکلف با هویت فردی و شخصی او موضوع حکم است؛ ولی در فقه حکومتی رفتارها و کنش‌های اجتماعی، سیاسی و حکومتی نیز موضوع حکم دانسته می‌شود.

منبع: مقاله «فقه فردی و فقه حکومتی بایسته‌ها و کاستی‌ها»، منصور میراحمدی.

ضرورت فقه حکومتی

حجت الاسلام والمسلمین میراحمدی در تبیین الزامات فقه حکومتی آورده است: موضوعات، اعم از اشیا یا افعال انسان، با شرایط و ویژگیهای خاصی، محکوم به حکمی می‌شوند. این شرایط و ویژگی‌ها قیدهای موضوعات بیشمار هستند و این قیدها تعیین‌کننده دایره و حدود موضوع هستند. قیدها دو گونه‌اند:

الف) داخلی: ویژگی‌های ذاتی موضوع هستند، مانند قید «مست‌کنندگی» در «کل مسکر حرام»؛

ب) خارجی: ویژگی‌هایی که خارج از ذات موضوع قرار دارند، مانند قید «نیاز شدید مردم» برای حکم حرمت «احتکار» یا قید «فقدان استفاده عقلایی» برای حرمت «خرید و فروش خون». بنابراین اگر قیود تغییر کنند، موضوعات هم متغیر می‌شوند و موضوعات جدید احکام جدید می‌طلبند. با بکارگیری این شیوه و مدل در اجتهاد، به راستی تحول جدی در فقه رخ خواهد داد، زیرا در این شیوه، فقیه پس از آنکه حدود موضوع حکم شرعی را که در دلیل حکم آمده بر اساس موازین فهمید، به بررسی مصادیق آن در عصر اجتهاد خودش می‌پردازد و مصادیق را در روابط اجتماعی، سیاسی و... موجود بررسی می‌کند تا ببیند اکنون مصداق، کدام است، و آنچه تاکنون به عنوان مصداق موضوع به شمار می‌آمده باقی است یا دگرگون شده است. چنین دیدگاهی، به یک فقیه اجازه نمی‌دهد تا با تمسک به اطلاق و عمومات فوراً خود را رها سازد چه اینکه دغدغه امکان تغییر موضوع در تحولات جدید نهایت احتیاط و وسواس را در شناخت موضوع و صدور فتوا به مجتهد می‌دهد، به‌ویژه آنکه این نوع تغییرها، غیردرونی و نامرئی‌اند. بنابراین در این نگرش، مسائل مستحدثه، تنها موضوعات نوپیدای بدون سابقه نیستند، بلکه هر روز ممکن است دسته‌ای از موضوعات سابق که دارای حکم مشخص بوده‌اند به جرگه موضوعات جدید بپیوندند و حکم جدیدی را طلب نمایند و حکم جدید نیاز به فکر جدید دارد و اجتهاد و استنباط نو می‌خواهد؛ بر همین اساس مباحث و احکام حکومتی، سیاسی و اجتماعی در این رویکرد در جایگاه ویژهای قرار می‌گیرند؛ بنابراین نه در توان کسی است که از دگرگونی‌های موضوعات ممانعت نماید و نه این چنین وظیفه‌ای بر عهده بشر نهاده شده است، بلکه رشد، گسترش و تکامل زندگی انسان‌ها معلول این دگرگونی‌هاست و این مطلب کاملاً با پیشرفت زندگی سازگاری دارد

یکی دیگر از الزاماتی که بحث از فقه حکومتی را ضروری می‌کند پایان‌ناپذیری استعداد و ظرفیت منابع دینی است؛ با تمام وجود باید اذعان نمود که حقیقت قرآن و سنت تمام ناشدنی است و این چنین نیست که هر چه در خور فهم بوده، گذشتگان فهمیده‌اند و کشف کرده‌اند، بلکه به دلائلی از جمله پیشرفت فنآوری و نیازهای جدید انسان‌ها، زمینه فهم از کتاب و سنت و حقایق دین در عرصه‌های جدید به‌ویژه مباحث حکومتی برای امروزیان فراهم‌تر است. بر همین اساس معتقدیم به خاطر پایانناپذیر بودن ظرفیت و استعداد معارف قرآن و همیشگی بودن پیام و دستورات قرآن کریم و همچنین ضرورت تعقل و تفکر درباره قرآن با نگاه امروزی با درک تحول در زندگی انسان‌ها، فقه نیز باید متناسب با این امور خود را بازسازی نماید و به همه جوانب فقه اعم از فردی، اجتماعی، سیاسی، فرهنگی و تربیتی به عنوان یک نظام پرداخته شود و فقه به عنوان متولی «حکومت» مورد کاوش علمی قرارگیرد.

منبع: مقاله «فقه فردی و فقه حکومتی بایسته‌ها و کاستی‌ها»، منصور میراحمدی.

جایگاه مصلحت در فقه حکومتی

بنابر نظر عدلیه (امامیه ـ معتزله) احکام شرعی تابع مصالح و مفاسد است. همچنین در فقه شیعه احکام حکومتی نیز در راستای تأمین مصالح جامعه اسلامی است. بنابراین «مصلحت» در فقه اسلامی، در مقام فتوا و حکم حکومتی از جایگاه مهمی برخوردار است. بر همین اساس «فقه حکومتی» به صورت گسترده ای به این عنصر نیازمند است.

کاربرد مصلحت در احکام فقهی در عصر پیامبر و ائمه نیز قابل مشاهده است، چه اینکه در روایات گوناگون در موارد بسیاری مصلحت برای نیازها و مقتضیات زمان به کار رفته است؛ از جمله صرف درآمد زمین‌هایی که طی جنگ با کافران به دست مسلمانان افتاده در مصالح مسلمین، لزوم رعایت مصالح موقوف‌علیهم به وسیله متولّی وقف، لزوم رعایت مصالح یتیم به وسیله سرپرستان او، رعایت مصلحت در ارتباط با نوع رفتار با اسیران جنگی، رعایت مصلحت در اخذ جزیه و... فقهای شیعه نیز پیرامون مصلحت سخن گفته‌اند. که اینک به برخی اشاره می‌گردد.

شیخ مفید در بحث بیع با اشاره به حوزه کاری و دامنه اختیار حاکم می‌نویسد: «سلطان می‌تواند احتکار کننده را وادارد که غله خود را بیرون آورد و در بازار مسلمانان بفروشد... و می‌تواند با صلاح‌دید خود، بر آن قیمت نهد».

صاحب جواهر نیز در فلسفه اجبار محتکر به فروش جنس خود معتقد است: «الخروج عن قاعده عدم جبر المسلم باقتضاء المصلحه العامه و السیاسه ذلک فی کثیر من الازمنه و الامکنه» این کار (اجبار محتکر به فروش جنس) خارج شدن از قاعده واداشتن مسلمان است بر کاری که برابر مصلحت عمومی و سیاست است. چنین کاری در بسیاری از زمان‌ها و مکان‌ها شایسته است. صاحب جواهر در بحث آباد کردن زمین موات نیز نقش مصلحت را مدنظر قرار داده و آن را مورد تأیید فقهای بزرگی چون شیخ طوسی و علامه حلی و شهیدین می‌داند و در میان علت آن از منظر فقهای یاد شده می‌نویسند: این فقها علت و دلیل حکم یاد شده را ناشایست بودن موات گذاردن و آباد نکردن زمینی دانسته‌اند که آبادانی آن سود اسلام است.

شیخ طوسی نیز در بحث از زمین‌هایی که با جنگ به دست آمده‌اند، می‌نویسد: حاکم اسلامی، در این گونه زمین‌ها، آن گونه که مصلحت مسلمانان می‌داند، می‌تواند عمل نماید.

با توجه به این موارد در بازشناسی ملاک مصلحت در فقه حکومتی میتوان گفت: بازشناسی مصلحت‌های اجتماعی و حکومتی بر عهده حکومت اسلامی است و در هر دورهای حاکم اسلامی اعم از معصوم یا ولی فقیه تنها مرجعی است که می‌تواند مصلحت را تشخیص دهد و بر اساس آن تشخیص حکم صادر نماید؛ از جمله مانند دستور پیامبر بر قطع درخت خرمای سمرة بن جندب، ویران کردن مسجد ضرار، نهی از ازدواج موقت در جنگ خیبر، خراب کردن ساختمان‌های غیرمجاز، و باز داشتن مردم از شکار حیوانات.

البته حاکم اسلامی باید در تشخیص مصلحت ملاحظاتی را رعایت کند؛ از جمله:

1.       جهت گیری مصالح باید مطابق با اهداف و انگیزه‌هایی باشد که در اسلام برای اداره جامعه در نظر گرفته است؛

2.       عدم مخالفت مصالح با احکام کلی شرعی؛

3.       رعایت اصل اهم و مهم در تشخیص مصلحت؛

4.       استفاده از کارشناسان و خبرگان در هر موضوع.

منبع: مقاله «فقه فردی و فقه حکومتی بایسته‌ها و کاستی‌ها»، منصور میراحمدی.

ضرروت استفاده از شورای مجتهدان در فقه حکومتی

حجت الاسلام والمسلمین میراحمدی آورده است: اگرچه فقه سیاسی به لحاظ معرفت شناختی ارتباط تنگاتنگی با فقه داشــته و همچون فقه، نص گرا، ســنت گرا و عقل گرا به حســاب می‌آید و به لحاظ موضوعــی ارتباط تنگاتنگی با سیاســت دارد. این ارتباط موضوع، فقه سیاسی را همچون دیگر دانش‌های سیاسی «امر سیاســی» گردانده، در نتیجه از این زاویــه در کانون موضوعات فقه سیاســی خصایص ســه گانه امر سیاسی یعنی «جمعی بودن»، «ارادی بودن» و «انعطاف پذیری» وارد می‌گردد. بر این اســاس فقه سیاسی اگرچه همچون دیگر شاخه‌های فقه به لحاظ روش شناختی برپایه «اجتهاد» اســتوار اســت، دقــت در خصایص پیش گفته امر سیاســی ضرورت و مطلوبیت سازوکار «شورای مجتهدان» را آشکار می‌سازد.  ســازوکار شــورای مجتهدان شــیوه ای از اســتنباط شرعی اســت که در آن مجموعه‌ای از مجتهدان واجد شــرایط در فراینــد گفتگوی فقاهتی به صــورت آزاد و برابر، بر فهم و اســتنباط خود استدلال ارائه کرده، قدرت استدلال از تعیین کنندگــی برخوردار می‌گردد. در چنیــن صورتی حصول اجمــاع، اتفاق نظر و یا حداقل تفاهم فقهی در دســترس به نظر می‌رسد، هرچند که در غیر این صــورت نظر اکثریت بــه عنوان روش عقلایــی می‌تواند تصمیم‌گیــری را ممکن ســازد. به دیگر ســخن، در صورتی که چنــد مجتهد واجد شــرایط پیرامون موضوعاتی خاص از امر سیاسی به بحث و گفتگــوی اجتهادی پردازند و هریک از آن‌ها در جایگاهی برابر و آزادانه بتوانند دیدگاه فقهی خود را به گونه مســتدل ارائــه نماینــد، زمینه لازم بــرای طرح دیدگاه‌های فقهی مختلف فراهــم گردیده، در فرایند مشــورتی نظر و دیدگاه فقهی مســتدل‌تر می‌تواند موجبات شکل گیری نوعی اجماع و یــا تفاهم را پدیــد آورد و در صورت عــدم امکان رأی اکثریت فقها تعیین کننده تلقی گردد. این شــیوه اجتهادی به دلیل پیامدهای خاص و محتمل اجتهاد فردی در اســتنباط سیاســی، امری ضروری و مطلوب در فقه سیاســی دانسته شــده، در برابــر از فوایدی همچون کاهــش خطاپذیری در فهم احکام و آموزه‌های سیاسی دینی، افزایش انطباق پذیری واقعیت‌های زندگی سیاســی با شریعت، پرهیز از عرفی گرایی و حضور مؤثرتر مرجعیت دینی در زندگی سیاسی و امکان بهره‌گیری از افکار فقاهتی مختلف برخوردار می‌باشد. از آنچه گذشت، ضرورت و مطلوبیت به‌کارگیری سازوکار شــورای مجتهدان در فقه سیاســی آشــکار می‌گردد. اما پر واضح اســت که تحقق چنین ســازوکاری در فقه سیاســی مســتلزم فراهم بودن زمینه‌ها و الزامات عملی خاص است کــه پرداختن به آن‌ها فرصت و مجال دیگری می‌طلبد. 

منبع: مقاله «جایگاه شورای مجتهدان در فقه سیاسی»

وجه تمایز فقه سیاسی با بقیه علوم سیاسی

فقه سیاسی دانشی ارتباطی است و از این‌رو، فهم ماهیت آن در گرو فهم ارتباط دوسویة آن با فقه و سیاست است. فقه سیاسی مبانی معرفت‌شناختی خـود را وامـدار فقـه اسـت. فقـه سیاسی، از این منظر، همچون فقه، دانشی نصگرا، سنت‌گرا و عقل‌گرا به‌حسـاب می‌آید. ارتباطِ روش‌شناختی فقه سیاسی با فقه نیز در حوزه روش استنباط ظاهر می‌شود. الگـوی روش‌شناختی فقه سیاسی، همچون فقه، است و از این‌رو، اسـتنباط و نظریـه‌پـردازی فقهی در فقه سیاسی نیز در چارچوب قواعد و اصول اجتهاد شکل می‌گیرد. با وجود این، میان فقه و فقه سیاسی می‌توان نوعی تمایز موضوعی برقرار کرد. در حالی‌که موضوع فقه فعل مکلف و فقیه درصدد کشف و استنباط حکم شرعی فعـل مکلـف اسـت، موضوع فقه سیاسی، براساس دیدگاه حاکم بر نوشتار حاضر، امر سیاسی است. امـر سیاسـی به‌مثابة موضوع فقه سیاسی، دست‌کم سه خصلت جمعی، ارادی و انعطـاف‌پـذیر بودن دارد و به‌طور خاص فقه سیاسی براساس خصلت سوم با مفهوم قدرت به‌مثابة شاخص امـروزین امـر سیاسـی ارتباط پیدا می‌کند. از این طریق، گسست مفهومی فقه سیاسی بـا مفـاهیم مـدرن برطـرف و امکان پرداختن به این مفهوم برای فقه سیاسی فراهم می‌شود. فقه سیاسی با چنین سرشت و با توجه به مختصات موضوعی آن از صرف دانش حکمِ شرعی به دانش سیاسی اسلامی ارتقا می‌یابد و همچون دیگر دانش‌های سیاسـی بـه امـرِ سیاسی می‌پردازد.

آنچه این قسم از دانـش سیاسـی را از دیگـر دانش‌های سیاسـی جـدا می‌سازد بیشتر رویکرد روش‌شناختی این دانش بر پایة مبانی نظری آن است. فقه سیاسی با تکیه بر روش اجتهادی به تأمل در امر سیاسی می‌پردازد و ضمن کشف احکام شرعی ناظر به زندگی سیاسی، قواعد لازم برای تنظیم زندگی سیاسـی بـا هـدف مؤمنانـه سـاختن آن را تدارک می‌بخشد. بنابراین، فقه سیاسی نه از ماهیت امر سیاسی و نه از واقعیت آن، بلکـه از چگونگی آن در زندگی سیاسی مؤمنانه سخن می‌گوید.

منبع: مقاله «فقه و امر سیاسی»، منصور میراحمدی.

تدریس

- اندیشه سیاسی اندیشمندان کشورهای اسلامی (دکتری)؛

- فقه سیاسی (کارشناسی ارشد)؛

- مباحث عقلی اندیشة سیاسی در اسلام (کارشناسی ارشد)؛

- تاریخ اندیشة سیاسی در ایران (دکتری)؛

- اندیشه سیاسی در اسلام (کارشناسی)؛

- اندیشه سیاسی امام خمینی (کارشناسی)؛

- اندیشه‌های سیاسی در ایران (کارشناسی)؛

- تاریخ تحول دولت در اسلام (کارشناسی)؛

- فلسفه سیاسی (کارشناسی)؛

- مسائل سیاسی و اجتماعی کشورهای اسلامی (با تأکید بر جهانی شدن) (کارشناسی)؛

- نظام سیاسی و دولت در اسلام (کارشناسی)؛

- تحلیل اندیشه‌های سیاسی در غرب (کارشناسی ارشد)؛

- سیاست و حکومت در جمهوری اسلامی ایران (کارشناسی ارشد)؛

- فقه سیاسی (کارشناسی ارشد)؛

- مباحث نقلی اندیشة سیاسی در اسلام (کارشناسی ارشد).                                                                                                     

مسئولیت‌ها و فعالیت‌ها

رئیس دانشگاه بین المللی اهل بیت؛

استاد علوم سیاسی دانشگاه‌های مفید، باقرالعلوم و شهید بهشتی تهران؛

استاد گروه علوم سیاسی و روابط بین‌الملل دانشگاه شهید بهشتی؛

ریاست انجمن مطالعات سیاسی حوزه از سال 1392 تا 1394؛

ریاست پژوهشکده علوم و اندیشه سیاسی از سال 1393 تا کنون؛

سردبیری فصلنامه علمی پژوهشی رهیافت های سیاسی و بین المللی از سال 1387 تا 1393؛

عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی؛

عضو هیئت علمی گروه علوم سیاسی و روابط بین الملل و مدیریت گروه علوم سیاسی دانشگاه شهید بهشتی از سال 1385 تا کنون؛

عضو هیئت علمی و مدیریت گروه علوم سیاسی گروه علوم سیاسی دانشگاه باقرالعلوم از سال 1379 تا1382؛

مدیر گروه فقه سیاسی پژوهشکده علوم و اندیشة سیاسی؛

معاونت فرهنگی و اجتماعی دانشگاه شهید بهشتی.

آثار و تألیفات

کتاب

آزادی سیاسی در قرآن کریم؛

اسلام و دموکراسی مشورتی؛

آشنایی با اندیشة سیاسی شهید صدر؛

آشنایی با اندیشه سیاسی شهید مطهری؛

آفاق تمدنی انقلاب اسلامی؛

اندیشه سیاسی آخوند خراسانی؛

درآمدی برنظام سیاسی عدالت در اسلام؛

درسگفتارهایی در فقه سیاسی؛

شورا و مشورت در سیره نبوی؛ سیاست نبوی، مبانی، اصول، راهبردها.

فقه سیاسی؛

قدرت؛

کرامت انسانی، آزادی و حقوق بشر در اسلام؛

مبانی معرفتی تفسیر سیاسی قرآن؛

ملاحظاتی بر چالش‌های فقه سیاسی؛

نظریه مردمسالاری دینی: مفهوم، مبانی و الگوی نظام سیاسی؛

مقاله

اجتهاد و مسأله مردم سالاری در ایران معاصر - ظرفیت سنجی مقایسه ای مشروطه اسلامی و جمهوری اسلامی؛

آخوند خراسانی، فقه و امر سیاسی؛

آزادی و عدالت در مکتب امنیتی جمهوری اسلامی ایران؛

آزادی و ولایت در فقه سیاسی معاصر شیعه؛

اسلام سیاسی و نظم مردمی در ایران پس از انقلاب اسلامی؛

اصول و مبانی تربیت سیاسی در متون و منابع دینی؛

امام محمد باقر علیه السلام و جدال های کلامی سیاسی عصر اموی؛

امامت و مؤلفه های دموکراسی؛

امکان سنجی تحلیل پارادایمی در فلسفه سیاسی فارابی؛

انقلاب اسلامی ایران و بنیان های نظری الگوی مناسبات فرهنگی فرد و دولت؛

اهمیت و نقش تفکر انتقادی در توسعه دانش سیاسی مسلمانان؛

ایدئولوژی سید قطب و اسلام رادیکال؛

بررسی تطبیقی اعتباریات در رساله های منطقی علامه طباطبایی؛

بررسی مقایسه‌ای اصول فکری تشیع (با تمرکز بر امام خمینی) و نوسلفی گری (با تمرکز بر داعش)؛

بنیان های نظری گسست از سنت در جریان نواندیشی دینی در ایران؛

تحلیل مفهوم آزادی سیاسی؛

تحلیل مفهوم کرامت انسانی در اندیشة سیاسی شیعه؛

تحلیل و نقد حقوق بشر در اندیشه مجتهد شبستری؛

تحلیلی بر اختلاف دیدگاه علمای موافق و مخالف مشروطه؛

تروریسم و عملیات استشهادی؛

جامعه دینی، معارف و حیانی و علوم انسانی؛

جایگاه شورای مجتهدان در فقه سیاسی؛

جریان‌های سلفی؛ از انقیاد تا افراط‌گرایی؛

درآمدی بر آزادی های سیاسی از دیدگاه امام خمینی؛

رابطه آزادی و ولایت در اندیشه سیاسی امام خمینی؛

روش شناسی فقه سیاسی اهل سنت؛

روش شناسی فهم فلسفی شریعت در اندیشه سیاسی دوره میانه؛

زبان، عمل و اجتهاد در فقه سیاسی؛

سکولاریسم اسلامی و مبانی معرفت شناختی آن؛

عدالت سیاسی در گفتمان اسلام سیاسی فقاهتی؛

فقه روابط بین الملل؛

فقه سیاسی در ایران؛

فقه فردی و فقه حکومتی بایسته‌ها و کاستی‌ها؛

فقه و امر سیاسی؛

فلسفه سیاسی اسلام؛

فهم اجتهادی شریعت و زندگی سیاسی؛

گفتمان اسلام گرایی فرهنگی فتح الله گولن (اسلام به مثابه هویت و فرهنگ)؛

الگوی نظری دولت مطلقه و پیدایی دولت مطلقه شبه مدرن در ایران؛

مبانی فکری جریان های مذهبی معاصر و تأثیر آن در نحوه نگرش به مسائل زنان؛

مبانی فلسفی اندیشه های سیاسی در اسلام؛

مبانی کلامی فقه سیاسی شیعه؛

مردم سالاری دینی در اندیشه آیت الله جوادی آملی؛

مسئولیت همگانی، امر به معروف، نهی از منکر و قانون اساسی ج.ا.ا؛

مصلحت به مثابه قاعده/ درآمدی بر فقه سیاسی امام خمینی؛

معرفی و نقد کتاب «روش شناسی در مطالعات سیاسی اسلام» (علی اکبر علیخانی)؛

مفهوم آزادی از دیدگاه قرآن؛

مفهوم آزادی در فقه سیاسی معاصر شیعه؛

مفهوم شورا در تجربه ایرانی؛

مؤلفههای قدرت نرم جمهوری اسلامی ایران با رویکرد اسلامی؛

مناسبات قدرت و شریعت در سیره نبوی؛

مؤلفه های قدرت نرم جمهوری اسلامی ایران با رویکرد اسلامی؛

میر سید علی همدانی مروج تشیع در کشمیر (ایران صغیر)؛

نسبت اخلاق و امر سیاسی در منظومة فکری امام علی با رویکرد به کلام 216 نهج‌البلاغه؛

نسبت سنت و تجدد در اندیشه سیاسی آیت الله مطهری؛

نظریه انتقادی نو، نظم دموکراتیک مشورتی و الگوی مردم سالاری دینی؛

نظریه مقاصد الشریعة در فقه سیاسی اهل سنت؛

نقش رویدادهای سیاسی صدر اسلام در شکل گیری نخستین مناظره های کلامی مطالعه موردی سقیفه و جنگ صفین؛

هویت و مبانی فکری جنبش انصارالله در یمن.

راهنمای پایان‌نامه‌ها

اعتقادات مذهبی و مردم‌سالاری در افغانستان، جمعه‌علی حقانی، جامعه المصطفی العالمیه، کارشناسی ارشد؛

امام خمینی و جریانهای حوزه علمیه قم در دهه 40 و 50، سلیمان طایی حسنلویی، دانشگاه باقرالعلوم، کارشناسی ارشد؛

اندیشه‌ها و مواضع سیاسی آیت‌الله العظمی بروجردی، محمدمهدی میرجلیلی، دانشگاه باقرالعلوم، کارشناسی ارشد؛

انقلاب اسلامی ایران و تحول در ماهیت اصلاح طلبی دینی، علی عباسی، دانشگاه شهید بهشتی، کارشناسی ارشد؛

ایدئولوژی سیاسی و نظام جمهوری اسلامی ایران، محمد عبدالله‌پور، دانشگاه شهید بهشتی، کارشناسی ارشد؛

بررسی اثرات مدرنیسم بر شکل‌گیری رادیکالیسم اسلامی: مطالعه موردی کشور مصر، محمد مالکی، دانشگاه شهید بهشتی، کارشناسی ارشد؛

بررسی تحول مفهوم امور حسبیه در فقه سیاسی شیعه، سیدمحمد ذوالفقاری، دانشگاه باقرالعلوم، کارشناسی ارشد؛

بررسی روند حضور روحانیت در مجلس شورای اسلامی، احسان زمانی، دانشگاه شهید بهشتی، کارشناسی ارشد؛

بررسی سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران نسبت به حزب الله لبنان (از پیدایش تاکنون)، علی خسروشیری، دانشگاه شهید بهشتی، کارشناسی ارشد؛

بررسی عوامل و شاخص‌های پایداری و ناپایداری سیاسی در حکومت دینی از دیدگاه امام علی(ع) و تطبیق آن بر نظام جمهوری اسلامی ایران، محمدمهدی امامی، دانشگاه باقرالعلوم، کارشناسی ارشد؛

بررسی وظایف فرد و دولت در تحقق شریعت، رضا خراسانی، دانشگاه باقرالعلوم، دکترای تخصصی؛

بنیادگرایی اسلامی و جایگاه آن در گفتمان غرب پس از حادثه 11 سپتامبر، رضا یوسفی مقدم، دانشگاه شهید بهشتی، کارشناسی ارشد؛

بنیان های نظری سیاست تنوع فرهنگی و همبستگی در اندیشه سیاسی اسلام، فرج اله قاسمی، دانشگاه باقرالعلوم، کارشناسی ارشد؛

تاثیر ناکامی آمریکا در عراق بر تغییر و تداوم در برداشت و نحوه تعامل این کشور با اسلام گرایان (ایران، گروه های اسلامی عراق و حماس)، نسیبه شهبازی، دانشگاه شهید بهشتی، کارشناسی ارشد؛

تحزب در اندیشه نوگرایان دینی پس از انقلاب اسلامی ایران، علی زارع آلانق، دانشگاه باقرالعلوم، کارشناسی ارشد؛

تساهل و تسامح در نظام جمهوری اسلامی ایران با تاکید بر قانون اساسی، مهدی اکبری، کارشناسی ارشد؛

جهانی شدن و الگوی دولت اسلامی در ایران، اسماعیل رضوانی فر، دانشگاه شهید بهشتی، کارشناسی ارشد؛

جهانی شدن و مسئله هویت سیاسی در دهه سوم ایران بعد از انقلاب، مالک عزیزی، دانشگاه شهید بهشتی، کارشناسی ارشد؛

چالشهای دموکراتیک اسلام سیاسی در جمهوری اسلامی ایران، محمدرضا محمودپناهی، دانشگاه شهید بهشتی، کارشناسی ارشد؛

الحریه بین الشرع و القانون و الوجدان، علی علی خان، جامعه المصطفی العالمیه، کارشناسی ارشد؛

دیپلماسی فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در آسیای میانه، زینب اصغریان کاری، دانشگاه شهید بهشتی، کارشناسی ارشد؛

رابطه آزادی و عدالت در نظریه های نظام سیاسی شورایی، هدا نازی، دانشگاه باقرالعلوم، کارشناسی ارشد؛

رابطه قانون و شریعت در اندیشه سیاسی امام خمینی، مهدی نوری، دانشگاه باقرالعلوم، کارشناسی ارشد؛

روحانیت، تجدد و مشروطه، حسن موسوی بجنوردی، دانشگاه شهید بهشتی، کارشناسی ارشد؛

روند انتخابات لویه جرگه قانون اساسی در افغانستان، عباس بصیر، جامعه المصطفی العالمیه، کارشناسی ارشد؛

رویکرد اسلام به تروریسم، علی‌اکبر ولدبیگی، دانشگاه باقرالعلوم، کارشناسی ارشد؛

زمینه های ظهور جریان اسلام گرایی در دوران پهلوی دوم، رضا باقری چشمقان، دانشگاه شهید بهشتی، کارشناسی ارشد؛

زمینه های فکری ثبات و بی ثباتی در جمهوری اسلامی ایران، معصومه حسینی، دانشگاه باقرالعلوم، کارشناسی ارشد؛

زمینه‌های فکری - سیاسی خشونت‌گرایی در جهان اسلام معاصر و راهکارهای مواجهه با آن، مختار شیخ حسینی، دانشگاه باقرالعلوم، دکترای تخصصی؛

زن و سیاست در فلسفه سیاسی معاصر شیعه با تأکید بر آراء (علامه طباطبایی، شهید مطهری، امام خمینی، علامه جعفری و آیت‌الله جوادی آملی)، طاهره جوانمرد، محمود ابراهیمی ورکیانی، دانشگاه باقرالعلوم، کارشناسی ارشد؛

زن، زبان و سیاست (در دوره معاصر)، زهرا حمیدی منفرد، دانشگاه باقرالعلوم، کارشناسی ارشد؛

سنت و تجدد از دیدگاه سنت گرایان مسلمان، کمیل احمدی لیوانی، دانشگاه شهید بهشتی، کارشناسی ارشد؛

سنت و تجدد از منظر دکتر سید حسین نصر و کتر سید جواد طباطبایی، محمدعلی امینی، جامعه المصطفی العالمیه، کارشناسی ارشد؛

سیاست صدرایی، محسن الهی، دانشگاه شهید بهشتی، کارشناسی ارشد؛

سیره سیاسی ائمه معصومین از دیدگاه امام خمینی، عذرا باباکریمی، دانشگاه باقرالعلوم، کارشناسی ارشد؛

شاخص‌های عدالت سیاسی در اسلام، سکینه گرم‌آبدشتی، دانشگاه باقرالعلوم، کارشناسی ارشد؛

شیعه و دولت مطلقه در ایران، حسن جباری نصیر،حسن جباری، دانشگاه باقرالعلوم، کارشناسی ارشد؛

عدالت سیاسی در گفتمان اسلام سیاسی فقاهتی، اکرم شیری، ، دانشگاه شهید بهشتی، کارشناسی ارشد؛

فقه سیاسی و الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت، محمود ابراهیمی ورکیانی، دانشگاه معارف اسلامی قم، دکترای تخصصی؛

فلسفه سیاسی علامه طباطبایی و ایران معاصر، احمدرضا یزدانی، دانشگاه باقرالعلوم، دکترای تخصصی؛

قلمرو آزادی در اسلام با محوریت شهید مطهری و استاد مصباح، اسکندر عبداللهی، جامعه المصطفی العالمیه، کارشناسی ارشد؛

گفتمان عدالت و همسوئی جمهوری اسلامی ایران (دولت نهم) و کشورهای آمریکای لاتین (ونزوئلا، نیکاراگوآ و بولیوی)، علی اصغر مرادی‌فر، دانشگاه شهید بهشتی، کارشناسی ارشد؛

گفتمان مصلحت در اندیشه سیاسی شیعه و مسأله ولایتعهدی امام رضا، معصومه حیدری، دانشگاه شهید بهشتی، کارشناسی ارشد؛

الگوی اسلامی انسجام سیاسی در جوامع چند فرهنگی با تطبیق بر ایران، حسین کربلایی، دانشگاه باقرالعلوم، کارشناسی ارشد؛

الگوی دولت مدرن اسلامی از دیدگاه اندیشمندان معاصر (رشیدرضا،شهید مطهری، سیدمحمدباقر صدر)، فائزه مسلمی، دانشگاه باقرالعلوم، کارشناسی ارشد؛

مبانی فقهی - کلامی اندیشه سیاسی طالبان، عبدالصمد متفکر، جامعه المصطفی العالمیه، کارشناسی ارشد؛

مبانی فقهی انتخابات از دیدگاه امام و دیگر مراجع قم، محسن کبیری آستانجین، دانشگاه باقرالعلوم، کارشناسی ارشد؛

مشارکت سیاسی در نظام سیاسی اسلام، علی اصغری، جامعه المصطفی العالمیه، کارشناسی ارشد؛

مقایسه سوژه اقتدار نزد متفکران غربی و مسلمان، محمدرضا هدایتی، دانشگاه شهید بهشتی، کارشناسی ارشد؛

نسبت بین دین و فمینیسم در ایران، کارشناسی ارشد؛

نظام ریاستی و پارلمانی (چالش ها و فرصت ها)، علی محمدی شاقاجی، دانشگاه گیلان، کارشناسی ارشد؛

نظریه شورا در اندیشه سیاسی معاصر شیعه، مهدی قانعی اردکانی، کارشناسی ارشد؛

نقش عقل در تولید و بسط دانش فقه سیاسی اسلامی (با تأکید بر آیت‌الله میرزا حسین نائینی و آیت‌الله سید محمدباقر صدر)، محمود ابراهیمی ورکیانی، دانشگاه باقرالعلوم، کارشناسی ارشد؛

نقش هویت دینی در امنیت ملی، عبداله قاسمی حسین‌آبادی، دانشگاه باقرالعلوم، کارشناسی ارشد؛

هرمنوتیک، نواندیشی دینی و دموکراسی دینی (با تاکید بر آرای سروش و شبستری)، ابوالفضل امیرور، دانشگاه شهید بهشتی، کارشناسی ارشد؛

یازده سپتامبر و موج جدید عملیات انتحاری در خاورمیانه، احمد مهربان، دانشگاه شهید بهشتی، کارشناسی ارشد.

مشاور پایان‌نامه‌ها

ابعاد سیاسی اجتماعی امنیت در فقه سیاسی شیعه، محمدحسین فتاحیان، دانشگاه باقرالعلوم، کارشناسی ارشد؛

اخلاق سیاسی در حکمت متعالیه با تأکید بر آرای امام خمینی و آیت الله جوادی آ ملی، مصیب ایرانی، دانشگاه باقرالعلوم، کارشناسی ارشد؛

از جنبش تا نهاد؛ گذار از رادیکالیسم به واقع گرایی(بررسی مقایسه ای حزب الله لبنان و اخوان المسلمین مصر)، اسلام‌الدین کاظمی‌جو، دانشگاه شهید بهشتی، کارشناسی ارشد؛

آزادی سیاسی در نظام سیاسی مهدوی (با تاکید بر مبانی شیعی)؛ طیبه عباسی، دانشگاه باقرالعلوم، کارشناسی ارشد؛

اقبال و روشنفکری دینی، عزیزالله سیداحمد (یزدانی)، جامعه المصطفی العالمیه، کارشناسی ارشد؛

اندیشه سیاسی علامه میر حامد حسین، سیدحسن ابوصالح، دانشگاه باقرالعلوم، کارشناسی ارشد؛

اندیشه سیاسی محمد مهدی شمس الدین، مجید مرادی رودپشتی، دانشگاه باقرالعلوم، کارشناسی ارشد؛

بررسی چالشهای جهانی شدن حقوق بشر، فهیمه شجاعی‌مقدم، دانشگاه شهید بهشتی، کارشناسی ارشد؛

بررسی نقش صنعت فرهنگ در راستای بسط سیطره جهانی ایالات متحده آمریکا، روح‌الامین سعیدی، دانشگاه شهید بهشتی، کارشناسی ارشد؛

تحلیل گفتمانی دموکراسی در افغانستان: موانع گفتمانی دموکراسی، علی‌رضا شریفی، دانشگاه شهید بهشتی، کارشناسی ارشد؛

ترجمه کتاب آزادی در فلسفه سیاسی اسلام بزبان اردو، ناصر حسین زیدی، جامعه المصطفی العالمیه، کارشناسی ارشد؛

ترجمه کتاب: تاریخ و سیره سیاسی امیرالمومنان علی بن ابیطالب علیه السلام (به زبان اردو)، تنویر عباس رضوی، جامعه المصطفی العالمیه، کارشناسی ارشد؛

جهاد ابتدایی در اندیشه سیاسی فقهای معاصر، زینب تشکری، دانشگاه باقرالعلوم، کارشناسی ارشد؛

جهاد در اسلام، غلام حسین عارفی مزاری، جامعه المصطفی العالمیه، کارشناسی ارشد؛

رابطه حکومت دینی و کثرت گرایی سیاسی ( با تاکید بر نظام جمهوری اسلامی ایران )، محمود شریعتی، کارشناسی ارشد؛

روشنفکری حوزوی و تحولات آن پس از انقلاب اسلامی، معصومه سورانی، دانشگاه باقرالعلوم، کارشناسی ارشد؛

روشنفکری دینی و عدالت در ایران معاصر، علی‌رضا یاری، دانشگاه باقرالعلوم، کارشناسی ارشد؛

زن و سیاست در کتب اربعه و قرآن (با تاکید بر اندیشمندان معاصر شیعه)، طاهره مهرورزیان، دانشگاه باقرالعلوم، کارشناسی ارشد؛

زن و مناسبات سیاسی در ایران معاصر (با تاکید بر آراء فقها)، فرشته مقوم، عبداله قاسمی حسین‌آبادی، دانشگاه باقرالعلوم، کارشناسی ارشد؛

شاخص هاص نظام سیاسی پیشرفته در اندیشه امام خمینی و آیت الله خامنه‌ای، رقیه جاویدی، دانشگاه باقرالعلوم، کارشناسی ارشد؛

عدالت از منظر جریان های فکری سیاسی جمهوری اسلامی ایران، علی رجب‌زاده، دانشگاه باقرالعلوم، کارشناسی ارشد؛

فقر (پیامدها، زمینه ها و راهکارهای مقابله با آن)، محمدجواد ناصری، جامعه المصطفی العالمیه، کارشناسی ارشد؛

قوم‌گرایی و ایجاد نظام سیاسی دموکراتیک در عراق، صابر کرمی، دانشگاه باقرالعلوم، کارشناسی ارشد؛

مبانی قرآنی حکومت جهانی حضرت مهدی، مطهره‌سادات شفیعی دارابی، ، دانشگاه باقرالعلوم، کارشناسی ارشد؛

مبانی نظری مردم‌سالاری دینی، علی علویان، دانشگاه باقرالعلوم، کارشناسی ارشد؛

مدرنیته و غرب در اندیشه روشنفکران بعد از انقلاب اسلامی، قادر نعیمی، دانشگاه شهید بهشتی، کارشناسی ارشد؛

مرجعیت و سیاست در عراق امروز با تاکید بر آیت الله سیستانی، فرج‌اله قاسمی، دانشگاه باقرالعلوم، کارشناسی ارشد؛

مشارکت سیاسی در اسلام با رویکرد جمهوری اسلامی ایران، جواد بهجتی اردکانی، دانشگاه شهید بهشتی، کارشناسی ارشد؛

مفهوم «عرصه عمومی» در اندیشه سیاسی یورگن هابرماس و کارایی آن در جامعه امروز ایران، منیرالسادات مرتضوی کرونی، دانشگاه شهید بهشتی، کارشناسی ارشد؛

مقدمه‌ای بر نظریه اقتصاد سیاسی اسلامی، محمد شم‌آبادی، دانشگاه شهید بهشتی، کارشناسی ارشد؛

ناسیونالیسم از دیدگاه متفکران مسلمان، محمد قیوم عرفانی، جامعه المصطفی العالمیه، کارشناسی ارشد؛

نقد و بررسی جهانی شدن از منظر مارکسیسم ارتدوکس و اسلام، محمد گلستان، دانشگاه شهید بهشتی، کارشناسی ارشد؛

نقش شورا در ساختار نظام سیاسی اسلام به روایت شیعه، محبوب ضیابی (گیزابی)، جامعه المصطفی العالمیه، کارشناسی ارشد؛

نقش فرهنگ سیاسی نخبگان حاکم در سقوط محمدرضا شاه (مطالعه موردی نخست وزیر امیر عباس هویدا از بهمن 1343 تا مرداد 1356)، ابوذر دلاور، دانشگاه شهید بهشتی، کارشناسی ارشد./ف

تهیه و تنظیم: سیدعلی محمد مهاجری

ارسال نظر
نام:
ایمیل:
* نظر:
آخرین اخبار
اوقات شرعی
۰۹ / ۰۱ /۱۴۰۳
قم
اذان صبح
۰۵:۳۳:۱۱
طلوع افتاب
۰۶:۵۸:۱۴
اذان ظهر
۱۳:۱۱:۵۳
غروب آفتاب
۱۹:۲۴:۵۴
اذان مغرب
۱۹:۴۱:۵۲