به گزارش خبرنگار وسائل؛ آیت الله عباس کعبی عضو مجلس خبرگان رهبری در شصت و سومین جلسه درس خارج فقه جهاد که در موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) به تاریخ پنجشنبه چهاردهم بهمن ماه 1395 برگزار شد در ادامه بررسی جهاد برای حفظ نظام اسلامی به تبیین شروط خاصه در صدق عنوان بغی بر گروه های مخالف پرداخت.
وی با دسته بندی بغات، علت لزوم از بین بردن تشکیلات سازمان یافته بغات را حفظ دولت و نظام اسلامی دانست و گفت: با توجه به آیه "وَ الَّذینَ اتَّخَذُوا مَسْجِداً ضِراراً وَ کُفْراً وَ تَفْریقاً بَیْنَ الْمُؤْمِنینَ"، مسجدی که پایگاه کفار و باعث تفرقه میان جامعه اسلامی و نیز محل دیده بانی برای دشمنان است، باید از بین برود.
تقریر درس
آیت الله کعبی در جلسه گذشته عنوان کرد: طبق ادله با جنگجو و نیروی مسلح باید نبرد کرد. یعنی کسانی که دارای پشتوانه و تشکیلات هستند. شیخ طوسی(ره) در شرایط سه گانه، همین مطلب را فرمود که مسلح باشند، خارج از بیعت و اطاعت امام باشند و دارای پشتوانه و سنگر باشند تا به آنها برگردند و از این روی نمی توان بر کسی که در حال فرار است حمله برد.
مشروح این جلسه درس خارج فقه آیت الله کعبی را می توانید در ذیل ملاحظه بفرمایید
بسم الله الرحمن الرحیم
بحث در وجوب جهاد حفظ دولت اسلامی است. جهاد در مقابل توطئه های داخلی و خارجی. این جهاد، جهاد بغات است. یکی از ادله آن، حفظ نظام است که در دو جلسه قبل به ادله آن اشاره شد.
ملاک بغی: خروج بر امام و حاکم مسلیمن
همچنین بیان شد که خاص خروج بر امام معصوم نیست. بلکه خروج بر علیه دولت اسلامی نیز ملاک است. یکی ادله ای که بیان شد، روایاتی است که می گوید: فقیه حصن اسلام است. ابی حمزه از امام کاظم(ع) نقل می کند: «لِأَنَّ الْمُؤْمِنِینَ الْفُقَهَاءَ حُصُونُ الْإِسْلَامِ کَحِصْنِ سُورِ الْمَدِینَةِ لَهَا»[1] این دسته از روایات، دلالت های زیادی دارد. یکی از آنها اثبات ولایت فقیه است. یعنی همانطور که دژ حافظ یک شهر است و مانع سقوط آن می شود، یک فقیه نیز دژ اسلام و کشور است و مانع سقوط و آسیب به آن می شود. برای این وظیفه، اختیاراتی دارد که حضرت امام در کتاب بیع نیز بحث کرده اند. البته ما از منظر دیگری بیان می کنیم که مربوط به بحث ماست.
اگر به این دژ حمله شد و دشمن قصد تصرف و نفوذ داشت تا بتواند شهر و کشور را فتح کند، آیا دفاع واجب است یا نیست؟ خروج بر علیه فقیهی که دژ و حصن اسلام است، مانند خروج بر امام است که حصن اسلام است. یعنی ملاک یکی است و همانطور که دفاع از شهر و کشور و دولتی که در راس آن امام است، واجب می باشد، دفاع از از شهر و کشور و دولتی که در راس آن فقیهی که حصن اسلام است، واجب است و خروج بر او بغی محسوب می شود.
دسته بندی بغات
اهل بغی و بغات به دو دسته تقسیم می شوند: دارای تشکیلات و بدون تشکیلات.
اهل بغی ای که سازمان و تشکیلات ندارند، صرف پراکندگی و تفرقشان و نیز آشوب و اغتشاشان پایان بگیرد، کافی است. اما اهل بغی ای که سازمان یافته اند و تشکیلات دارند، آن تشکیلات باید از بین برود. چون تا زمانی که آن تشکیلات باقی است، آن بغی نیز تمام نشده است. این بحث به طور مفصل در جواهرالکلام بیان شده و ما به همین مقدار بسنده می کنیم. هدف از جهاد بغات حفظ دولت و نظام اسلامی است. بنابراین هر کاری که به حفظ دولت منجر شود، باید آن را انجام داد و باید به حفظ دولت بسنده کرد.
هدف در جهاد بغات
هدف در جهاد بغات، مجازات باغیان نیست؛ بلکه هدف حفظ نظام اسلامی است. لذا اگر توبه کنند و تشکیلاتی هم نداشته باشند، کسی را هم نکشته باشند، می توانند به دولت اسلامی برگردند.
اما اگر تشکیلات داشته باشند و به تعبیری فتنه گری شان ادامه پیدا کند، دولت و نظام اسلامی باید ریشه فتنه را از بین ببرد. لذا دولت برای از بین بردن بغی، می تواند هر نوع سیاستی را اعمال کند. سیاست گذاری بر علیه بغات صرفا جنگ نیست. بلکه تبلیغات و بصیرت افزایی اولویت دارد. حبس، اعمال محدودیت، ایجاد تفرقه بین بغات، جذب سربازان بغات، دستگیری سران بغات، حصر و.... می تواند تدابیری برای جلوگیری از بغی باشد. بنابراین لازم نیست حتما جهاد نظامی و کشتار و یا حتی شیوه واحدی در پیش گرفته شود. چون هدف از جهاد بغات، حفظ نظام اسلامی است.
انواع تشکیلات اهل بغی
بغی از نظر تشکیلات، دو نوع است: تشکیلات درونی و تشکیلات بیرونی. تشکیلاتی درونی یعنی در داخل نظام تدارک دیده شده و مدیریت می شود. از این جهت بغات علیه امام و نظام، داخلی محسوب می شود. گاهی نیز تشکیلات بغات وابسته به خارج و بیگانگان است. به اصطلاح ستون پنجم دشمن اند و به مثابه پایگاه دشمن در داخل عمل می کنند. زمینه ساز استیلای بیگانه اند. با کفار و مشرکین و دشمنان اسلام هماهنگ شده اند که اگر نظام از بین رفت، خودشان جانشین آنها شوند. مانند ضد انقلاب خارج نشین، سلطنت طلب ها، بهایی ها و منافقین خلق و امثال آن که به فکر جانشینی نظام اسلامی هستند. حکم اینان، مانند جهاد با کشور محارب و جهاد کفار است؛ چون این عده ابزار آنها هستند.
آنجا که تشکیلاتشان داخلی است و ارتباطی با بیگانه ندارند، هدفشان براندازی نظام اسلامی است و بحث بغی در مورد اینگونه افراد و تشکیلات است. حتی اگر از ابزار مقدس استفاده کنند، اقدام برای برخورد سنگین با آنها واجب است. نمونه آن که در قرآن شریف نقل شده، مسجد ضرار است. عده ای به ظاهر آمدند تا مسجدی بسازند و از پیامبر(ص) نیز دعوت کردند تا نماز بخواند. پیامبر نیز وعده داد اما هنگام بازگشت از غزوه تبوک، وحی شد که این مسجد، به ظاهر مسجد است ولی پایگاه برای دشمن است. هدفش ایجاد تفرقه بین مسلمین و ترویج کفر است. محل جاسوسی است. پیامبر(ص) نیز دستور دارد آن را آتش بزنند و از بین ببرند چون کانون توطئه بود. بنابراین پایگاه توطئه باید برچیده شود حتی اگر مسجد و حسینیه و هیات و مدرسه علمیه و تحت لوای افراد مقدس باشد. بنابراین حکم مسجد ضرار خاص دوران پیامبر(ص) نیست و حضرت امام(ره) در یکی از بیاناتشان در فقه حکومتی فرمودند اگر مسجد ضرار هم باشد، خراب می شود. گفته نشود که این تخریب مسجد است، بلکه باید گفت پایگاه دشمن است.
و چون هدف حفظ دولت اسلامی، به اقتضای آن هر عملی باید انجام بگیرد. قرآن می فرماید: «وَ الَّذینَ اتَّخَذُوا مَسْجِداً ضِراراً وَ کُفْراً وَ تَفْریقاً بَیْنَ الْمُؤْمِنینَ وَ إِرْصاداً لِمَنْ حارَبَ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ مِنْ قَبْلُ وَ لَیَحْلِفُنَّ إِنْ أَرَدْنا إِلاَّ الْحُسْنى وَ اللَّهُ یَشْهَدُ إِنَّهُمْ لَکاذِبُونَ»[2] مسجدی که ضرر به مسلمین است و پایگاه کفار و باعث تفرقه میان مومنین و جامعه اسلامی و نیز محل دیده بانی برای دشمنان خدا و پیامبر خداست. اینان قسم یاد می کنند که به جز خوبی چیزی نخواسته ایم. اما پیامبر از طریق وحی مطلع شد. حالا دولت اسلامی ممکن است از طریق دستگاه امنیتی و اطلاعاتی مطلع شود. حداقل این است که تخلیه شود و دیگر آنجا نمانند.
سپس در ادامه می فرماید: «لا تَقُمْ فیهِ أَبَداً لَمَسْجِدٌ أُسِّسَ عَلَى التَّقْوى مِنْ أَوَّلِ یَوْمٍ أَحَقُّ أَنْ تَقُومَ فیهِ فیهِ رِجالٌ یُحِبُّونَ أَنْ یَتَطَهَّرُوا وَ اللَّهُ یُحِبُّ الْمُطَّهِّرینَ»[3] از این عبارت «لا تَقُمْ فیهِ أَبَداً» به ضمیمه اقدام ویژه پیامبر(ص) برای نابودی مسجد، به دست می آید که باغیانی که با دشمن ارتباط دارند، باید ارتباطشان گسسته شود، حتی از اگر طریق مقدسات باشد. در زمان ما شبکه اهل بیت(ع) درست می کنند و به ظاهر تبلیغ اسلام و اهل بیت است، اما صدا، صدای دشمن است. هدف تضعیف و مقابله با دولت اسلامی است ولو با صدای مقدس باشد. باید با این مقابله و برخورد شود.
مقابله با بغات بر چند قسم است: اگر تشکیلات داخلی بود، باید تشکیلات از بین برود و فروپاشی شود. اما اگر ارتباط با خارجی است، این ارتباط باید قطع شود. و اگر در حال ارتباط با خارج، مشغول اجرای برنامه باشند، چند حکم دارند:
حکم اول: علاوه بر بغی، عنوان جاسوس پیدا می کنند که حکم شدیدی دارد.
حکم دوم: علاوه بر بغی، محارب محسوب می شوند؛ همچنانکه از آیه مسجد ضرار به دست می آید.
نمونه های اهل بغی در زمان معاصر
مثلا اگر از طریق مطبوعات یا شبکه ای از خبرنگاران این اتفاق بیفتد، پایگاه دشمن محسوب می شوند و مقام معظم رهبری در زمان مجلس ششم، به مجلس دستور دادند که نباید پایگاه دشمن شوند. قانونی که منجر به درست کردن پایگاه دشمن می شود، باطل است و به عنوان حکم حکومتی دخالت کردند و مانع تصویب قانون مطبوعاتی که مجلس ششم دنبال می کردند، گرفت. بنابراین عنوانی غیر از باغی پیدا می کند.
مثال دیگر، در جنوب لبنان ارتشی تشکیل شد به عنوان «ارتش آزاد لبنان» که اسلحه و غذا و حقوق و سازماندهی و نصب و عزل آن با رژیم صهیونیستی بود. اینها جنوب لبنان را گرفتند. لبنانی هم هستند. در واقع ارتش اسراییل برای خود سپر دفاعی و امنیتی ساخته بود. جنگ با این ارتش، مانند جنگ با صهیونیست هاست. تلاش برای آزادی جنوب لبنان دفاع مقدس محسوب می شود و جنگ علیه اینان دفاع از اسلام و مسلمین و مقاومت اسلامی است.
اکنون در سوریه نیز از این نظر که داعش و گروههای تکفیری، ارتشی برای ترکیه و عربستان و قطر و رژیم صهیونیستی یا حتی امریکا وانگلیس محسوب می شوند. یعنی جنگ، به طور نیابتی است. بنابراین جنگ علیه اینان، بر علیه آمریکا و اسراییل است و فراتر از بحث بغی است.
مثال دیگر، جنگ صدام بر علیه نظام جمهوری اسلامی است. هدفش براندازی نظام بود. تجزیه کردن نظام نیز با همین هدف صورت می گرفت. اما چون نوکری امریکا و استکبار داشت، چه مستقیم یا غیر مستقیم. مقابله با صدام با چند عنوان صورت می گرفت: بغی، محاربه و وجوب دفاع از دولت اسلامی است. بنابراین این تشکیلات گاه پاتیزانی است، و گاه در حد دولت هاست. گاه نیز مستقل از کفار است و گاه وابسته به آنان. در همه این موارد، هم صدق عنوان بغی و محاربه و جاسوسی و یا عناوین دیگر نیز دارد.
بنابراین توطئه بر علیه دولت اسلامی، ممکن است از طریق نیروهای مسلح مزدور اتفاق بیفتد که به نوعی صدق عنوان بغی می کند. و صدق عنوان محاربه نیز می کند. در بغی بما هو بغی، هدف، حفظ دولت اسلامی است نه نابودی باغیان.
بنابراین از هر حربه ای که دشمنان در بغی بر علیه حکومت اسلامی استفاده می کنند، باید با آن حربه مبارزه کرد. اگر این عده از سلاح استفاده نکردند و به جای آن شورش اجتماعی کردند و مثلا از فضای مجازی استفاده کردند، باید با فضای مجازی مقابله کرد. یکی از شیوه ها ممکن است فیلتر کردن باشد. اگر جواب نمی دهدف شناسایی پایگاهها و جمع آوری مدیران است. ممکن است به راهپیمایی نیاز باشد. ممکن است با دستگیری سران مبارزه و فتنه، نیاز باشد. همه این موارد در روایات و لسان فقها بیان شده است.
سپر دفاعی قرار دادن غیر نظامیان
در بغی، ممکن است بغات کودکان را سپر دفاعی خود قرار دهند. مرحوم صاحب جواهر(ره) می فرمایند: «و لو تترسوا بالأطفال و نحوهم ممن هو غیر مقاتل و لم یمکن التوصل إلیهم إلا بقتلهم »[4] یعنی اگر کودکان و غیر نظامیان را پیش بیندازند، و نمی توان آنها را کشت، مگر اینکه این غیر نظامیان کشته شوند. حکم چیست؟ می فرماید: «قتلوا کما سمعته فی المشرکین، ترجیحا لما دل على قتالهم على حرمة قتل النساء و الأطفال» چون ما دو محذور داریم، حرمت قتل نساء و اطفال، و قتال بغات. و قتال بغات موجه است بر حرمت قتل نساء و اطفال. آیا این مساله اتفاق تاکنون رخ داده است؟ بله؛ در زمان جنگ، صدام (لع) موشک پرتاب می کرد. مردم نیز می گفتند «موشک جواب موشک» که ممکن بود بی گناهان نیز کشته شوند. تا جایی که جنبه بازدارندگی نداشت، جمهوری اسلامی اقدام متقابل نکرد، اما در جایی که به ناچار برای صدّ تجاوز، باید جواب موشک را می داد. حضرت امام اذن داد تا به شکل محدود موشک زده شود و همین اندازه نیز جنبه بازدارندگی پیدا می کرد ولو زن و بچه هم شته شوند. از این نظر آنان نیز به عنوان مظلوم کشته می شوند و اجرشان محفوظ است. اما حکم دیه شان خارج از بحث ماست. اگر دولت اسلامی بتواند، باید دیه شان را بپردازند. این مساله در جریان مقاومت اسلامی، بعضی از بی گناهان در سوریه توسط گروههای مقاومت به ناچار کشته شدند، سید حسن نصر الله دستور ویژه داد از این خانواده ها تفقد شود و دیه شان پرداخته شود.
بحث «تترس»، همانطور که مشرکین از مسلمانان سپر دفاعی درست می کنند، و در حکم جهاد می توان آنان را برای فتح کشت، در بحث بغی نیز اگر بی گناهان سر واقع شوند، می توان آنان را کشت. چون حفظ دولت و نظام اسلامی، هدف اعلا است و در موارد تزاحم، حفظ نظام اولویت دارد.
مرحوم صاحب جواهر(ره) در ادامه میفرمایند: «کما أنهم کذلک لو قاتلوا معهم، و لذا رشق الهودج بالنبال، و إن استؤسروا أطلقوا» در جنگ جمل، نیزه به هودج پرتاب شد تا آن هودج بیفتد و فتنه و توطئه بخوابد. یعنی هر کاری که بتواند برای از بین بردن توطئه انجام داد، باید صورت بگیرد.
بحث بغات در اینجا تمام است و سایر احکام ارتباط مستقیمی با بحث ما ندارد و محل نظر نیست. جلسه آینده درباره مرابطه و نقش رباط در دولت اسلامی سخن خواهیم گفت.
[1] . الکافی، ج1 ، ص38.
[2] . توبه/ 107.
[3] . توبه/ 108.
[4] . جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام؛ ج21، ص: 342.
120/907/د
مقرر: قطبی