به گزارش خبرنگار سرویس فرهنگ و هنر پایگاه تخصصی فقه حکومتی وسائل، حجت الاسلام والمسلمین عباس رفعتی، در جلسه بیست و پنجم درس خارج فقه رسانه که در روز یکشنبه مورخه 1 بهمن سال 96 در موسسه فقهی ائمه اطهار علیهم السلام برگزار گردید، در ادامه بررسی پیام های حرام رسانه، به بررسی مصادیق برخوردهای ایجابی رسانه با مدگرایی غربی پرداخت.
استاد رفعتی نائینی در ابتدای درس خارج فقه رسانه اظهار داشت: یکی از شیوه های نهی از منکر همین است که باید به گونه ای منکر را نهی کرد که شخص بپذیرد مثلاً به گونه ای عمل را قبیح کند که شخص متقاعد شود یعنی از نگاه مخاطب و بدون در نظر گرفتن دید و مذهب او به قضیه نگاه کرد. نباید تعصبات شخصی خودمان را داخل قضیه کنیم.
ایشان در ادامه گفت: اگر ما بخواهیم مدسازی انجام دهیم این کار رسانه ای نیست اما اگر بخواهیم تبلیغ مد را انجام دهیم همان مورد اول یا دوم می شود که در رانت رسانه ای بدان پرداختید.
وی در پایان گفت: این که رسانه، بهترین ساعت پخش را به این برنامه اختصاص دهد کار ایجابی رسانه ای است. ساعت برنامه هایی که می خواهد این مدل ایرانی و درست را ترویج دهد ساعت پیک بیننده باشد، پس اگر بخواهیم عنوان کلی قرار دهیم می توان رانت رسانه ای بیان کرد که از لحاظ اقتصادی رسانه هیچ هزینه ای دریافت نکند و بهترین ساعت پخش را نیز بدان اختصاص دهد.
خلاصه درس گذشته
یکی از پیامدهای ملموس مدگرایی در جامعه، اسراف است که تصور می کنند باید کالای جدید اعم از لباس و غیره تهیه شود تا بتوانند همگام با مد حرکت کنند و تبعات زیادی در جامعه ایجاد خواهد کرد و فرهنگ مصرف گرایی نیز گسترش می یابد. مدگرایی به شهوت گرایی نیز می انجامد و همین مدها آنان را به سوی تبرج و آرایش بیشتر می کشاند و پسران و دختران گرفتار همین امر شده اند و تحریک جنسی در جامعه زیاد می شود و زمانی که همین مد در جامعه عادی شود سریعاً مد جدیدی جایگزین می کنند. رسانه می بایست پیامدها و مفاسد مدگرایی را برای مردم تبیین کنند تا مردم با علم و اطلاع کافی از آن فاصله بگیرند و در حقیقت نسبت به کار عصمت پیدا کنند نظیر شخصی که زشتی خوردن عذره را درک کرده است و هیچ گاه تصور چنین عمل مشمئز کننده ای به ذهنش خطور نمی کند. برخی روایات متواتر تشبه به فرهنگ، رفتار و لباس کفار را حرام دانسته است و باید پیامدهای این عمل حرام مشخص شود که چرا اسلام در 1400 سال پیش چنین عملی را منع کرده است و اگر نسل جوان نیز همین مفاسد را متوجه شوند از مدگرایی غربی تبعیت نخواهند کرد.
تقریر کامل درس
بررسی پیامدهای مدگرایی
در جلسه قبل در مورد مدگرایی که پیام منفی رسانه بود و پیامد حرامی به دنبال داشت سخن گفتیم. در مقابل این کار باید فعالیت رسانه ای انجام داد.
در جلسه قبل بیان شد که می توان به دو صورت با این پیامد منفی برخورد کرد:
1ـ برخورد سلبی؛
2ـ برخورد و مقابله ایجابی؛
در مورد برخورد سلبی بیان شد که رسانه دو کار اساسی می تواند انجام دهد:
1ـ تبیین قبح و فساد مدگرایی؛ برخلاف آنچه تصور می شود که مدگرایی مفسده ای ندارد، در درجه بالای مفسده قرار دارد و رسانه باید تبیین کند و بگوید پیامدهای مدگرایی چیست که در مباحث قبلی اشاره ای شد و دانستیم که دروازه ورود فرهنگ بیگانه است.
زمانی که این مفسده تبیین شد، مردم نسبت به چیزی که یقین به مفسده آن داشته باشند ورود پیدا نمی کنند و مرتکب آن نمی شوند.
2ـ اعلام تنفر از کسی که مدگرایی می کند زیرا مدگرا به دنبال جلوه گری است و می خواهد خودش را نشان دهد. زمانی که متوجه شود این تیپ او موجب نفرت مردم است دیگر به سراغ چنین شیوه ای نخواهد رفت.
برخورد ایجابی
در این مورد رسانه می تواند چند کار انجام دهد:
اشاره شد که بحث ما در مورد کارهای رسانه است و در برخورد سلبی راهکارهایی داریم که مربوط به رسانه نیست و در این مجال، از آن سخن نخواهیم گفت.
نباید گفت حال که رسانه ها زیاد هستند دیگر ما وظیفه ای نداریم. این نافی وظیفه ما نیست.
هر مفسده ای قابل ذکر نیست و باید مفاسدی بیان شود که مخاطب می پذیرد.
یکی از شیوه های نهی از منکر همین است که باید به گونه ای منکر را نهی کرد که شخص بپذیرد مثلاً به گونه ای عمل را قبیح کند که شخص متقاعد شود یعنی از نگاه مخاطب و بدون در نظر گرفتن دید و مذهب او به قضیه نگاه کرد. نباید تعصبات شخصی خودمان را داخل قضیه کنیم.
امام حسین علیه السلام در روز عاشورا مخاطب خودش را در نظر می گیرد و می فرماید غیرت و آزادگی داشته باشید. در واقع باید فطرت انسانی مخاطب را تحریک کرد.
(چند مورد از راهکارهای ایجابی توسط جناب آقای رضایی در درس ارائه شد:
1ـ استفاده از تکنیک های مدرن رسانه ای؛ صدا و سیما برخی از چهره ها را مطرح می کند و شاید به این قسمت توجه نداشته باشد که همین شخص در مدگرایی تأثیر بسزایی خواهد داشت.
2ـ استفاده از سنت ها؛ مدل های لباس سنتی اما پوشیده و با حیا باشد. در این راهکار می توان حتی از لهجه ها بهره برداری کرد و اخبار امروز را به طور مثال با لهجه یزدی بیان کرد.
ما یک سری اولویت های بومی و رسانه ای داریم که دشمن نمی تواند از آن بهره برداری کند و ما می توانیم بهره برداری رسانه ای درستی از آن داشته باشیم که به آن مزیت های نسبی گفته می شود.
در مورد حجاب می توانیم از مدلهای بومی استفاده کنیم که اغلب با حجاب کامل است و صرفاً به چادر به عنوان حجاب نگاه نکنیم هر چند که حجاب برتر است. در مورد رنگ ماشین هم مردم ما به صورت سیاه و سفید نگاه می کنند که در روانشناسی به معنای پایین آمدن میزان نقد پذیری است.
3ـ حمایت اقتصادی و دادن امتیازات تبلیغ؛ باید به جوان هایی که مدهای درست ابداع می کنند در رسانه ساعت پخش خوبی اختصاص یابد.
استاد رفعتی: این مساله چند بخش دارد که برخی مربوط به رسانه نیست. این که رسانه، بهترین ساعت پخش را به این برنامه اختصاص دهد کار ایجابی رسانه ای است. ساعت برنامه هایی که می خواهد این مدل ایرانی و درست را ترویج دهد ساعت پیک بیننده باشد. پس اگر بخواهیم عنوان کلی قرار دهیم می توان رانت رسانه ای بیان کرد که از لحاظ اقتصادی رسانه هیچ هزینه ای دریافت نکند و بهترین ساعت پخش را نیز بدان اختصاص دهد.
آقای رضایی: در ادامه همین مورد می توان به حمایت از مراکز دانش بنیان در حوزه مدل سازی مطلوب و ساخت وسائل کمک آموزشی اشاره کرد.
4ـ جلوگیری و مقابله با تصرف رنگ ها و نمادها توسط جریان های سیاسی؛ رسانه باید هوشمندانه اجازه ندهد که برخی این نمادها و رنگ ها را در اختیار منافع خودشان قرار دهند.
استاد رفعتی: رنگ سبز که برای برخی مقدس بود را در جریان سیاسی خاصی مورد سوء استفاده قرار دادند.
این سخن شما در رنگ درست بود اما در مورد مو چه کاری می توان انجام داد؟
داعش رنگ سیاه، عمامه سیاه و ریش را مصادره کرد. عملکرد آنان بیشتر شبیه به بنی امیه بود اما از نمادهای بنی عباسی استفاده کردند.
در جریانات سیاسی به همین صورت است و در همین شبکه ای که داریم تمام کارشناسان می گفتند که اصرار نداشته باشید تمام مجریان چادر مشکی داشته باشند زیرا در غرب و اروپا لباس مشکی نماد جادوگران است که با جن و غیره ارتباط دارند. حتی در برنامه ای کارشناس خانم حاضر نشده بود که با چادر مشکی برنامه اجرا کند و باید جلوی این مصادره کردن چادر مشکی را گرفت والا در اروپا دیگر هیچ زن مسلمانی چادر مشکی نمی پوشد.
ما در برنامه ای این مساله را جا انداختیم که زن مسلمان هم می تواند با چادر مشکی بحث های علمی و مفید داشته باشد یا کارهای درستی نظیر آشپزی داشته باشد.
در مورد پوشش این مثال را می توان بیان کرد که اجازه ندهیم این نماد یا رنگ ما را مصادره کنند و این عمل ایجابی است.
5ـ مشاوره تخصصی واحدهای تولید آگهی و تدوین شاخص های روزآمد روانی ساخت آگهی و کدگزاری هوشمندانه ارزش ها در سطوح مختلف؛ با هزینه بخش خصوصی بسیاری از آگهی ها تولید می شود که باید با موازین ما منطبق باشد اما در عمل، مهندسی پیام درستی برای آنان صورت نمی گیرد. اگر ما کدهایی را تولید کنیم و تخفیفاتی نیز در نظر بگیریم و تبلیغ آن کالا نیز باشد.
استاد رفعتی: اگر ما بخواهیم مدسازی انجام دهیم این کار رسانه ای نیست اما اگر بخواهیم تبلیغ مد را انجام دهیم همان مورد اول یا دوم می شود که در رانت رسانه ای بدان پرداختید.
آقای رضایی: این مساله دفاع نیست بلکه شبیه تهاجم به دشمن است. مقسم متفاوتی در اینجا هست.
استاد رفعتی: این مساله شبیه قرار دادن قرآن در خانه کافر است که جایز نیست. باید مصادیق شما روشن شود تا مساله تبیین گردد.
آقای رضایی: مثلاً از ضرب المثل های ایرانی در تبلیغات استفاده شود تا از لسان عمومی ما این موارد حذف نشود.
6ـ عدم جداسازی کامل جامعه متعارف از جامعه نامتعارف؛ این مساله بحث نگاه سکولار دینی است. این جداسازی باعث می شود که کلونی های مومنین از کلونی های خاکستری جدا شود.
استاد رفعتی: این مساله ایجابی نیست بلکه سلبی است. باید ادبیات آن درست شود.
آقای رضایی: تبعات جدا کردن برخی فیلم ها از سایر فیلم ها شاید مصداق همین مورد باشد.
استاد رفعتی: برخی فیلم ها در موضوع وارد نیستند و نباید خلط شود. ربط این مساله را با مدگرایی مشخص کنید./926/ص
تقریر: محسن جوادی صدر