به گزارش خبرنگار وسائل، آیت الله مقتدایی، در صد و پنجمین جلسه درس خارج ولایت فقیه که روز دو شنبه 4 اردیبهشت 96 در مدرسه مبارکه دارالشفاء برگزار شد، به بررسی روایات مربوط به اثبات شرط رجولیت ولی فقیه پرداخت.
وی در ابتدای درس خارج ولایت فقیه اظهار داشت: طبق روایت معتبر دستور داده شده است چیزی که بالاتر از ظرفیت زن در کار هست بر عهده او نگذارید و برخی معنا می کنند کاری که با نفس او مرتبط نیست بر عهده اش نگذار اما معنای اول صحیح تر به نظر می رسد.
استاد درس خارج در ادامه افزود: دلیل این مطلب نیز در روایت آمده است که برای حال او این کار بهتر است و برای طاقتی که دارد سهل تر است و زیبایی او به وسیله این کار دوام می یابد.
آیت الله مقتدایی در ادامه به نامه 31 نهج البلاغه نیز اشاره کرد و گفت: امیرمومنان علیه السلام به فرزندشان امام مجتبی علیه السلام در این نامه می فرماید کاری که در توان زن است بر عهده اش بگذار و او را به طمع نینداز که نزد تو آید و دیگری را شفاعت کند.
وی در پایان تصریح کرد: حال سخن این است که ولایت امر را نمی توان به عهده زن گذاشت که اداره کشور از جمیع جهات اقتصادی، فرهنگی، سیاسی و غیره است زیرا اختیار و تدبیر کشوری زائد بر وجود و ظرفیت اوست.
تقریر درس
آیت الله مقتدایی در جلسه گذشته با اشاره به روایت سدیر بن حکیم گفت: این روایت از نظر سند معتبر است و از نظر دلالت نیز ولو گفته شده است که احتمال القای خصوصیت دارد و زن را نیز شامل می شود اما القای خصوصیت مربوط به جایی است که عرف احتمال خصوصیت ندهد اما همین که امام در مقام بیان صلاحیت شخصی است که می خواهد زمام امور را به دست بگیرد و خصوصیات او را بیان می کند کافی است که القای خصوصیت ملاحظه نشود.
بسم الله الرحمن الرحیم
دیروز روز شهادت باب الحوائج حضرت موسی بن جعفر علیه السلام بود که شهادت جانکاه و دلخراش ایشان را به کریمه اهل بیت علیهم السلام و همچنین به فرزند عزیزشان امام رضا علیه السلام تسلیت عرض می کنیم.
فردا نیز روز عید مبعث است که از بزرگترین اعیاد اسلامی است که خداوند با بعثت ایشان نعمت بزرگی به مومنین عنایت کرد که بالاترین فرد خلقت است. خداوند ان شاء الله این عید را به همه ما مبارک و میمون بفرماید و به برکت این عید گرفتاری مسلمانان را برطرف کند و ان شاء الله شر دشمنان اسلام را از مناطق مختلف بالاخص جمهوری اسلامی دفع و دور بفرماید.
روایات در اشتراط رجولیت ولی فقیه
روایاتی بیان شد که مرد باید عهده دار ولی فقیه باشد.
روایت سوم
این روایت به طرق مختلف نقل شده است. در وسائل از کتاب شریف کافی به دو سند نقل شده که یک سند به امام باقر علیه السلام و سند دیگر به امام صادق علیه السلام بیان شده است.
پس متن یک روایت از این دو امام معصوم علیهما السلام نقل شده است.
«فِی رِسَالَةِ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ إِلَى الْحَسَنِ عَلَیْهِ السَّلَامُ: لَاتُمَلِّکِ الْمَرْأَةَ مِنَ الْأَمْرِ مَا یُجَاوِزُ نَفْسَهَا؛ فَإِنَّ ذلِکَ أَنْعَمُ لِحَالِهَا، وَ أَرْخى لِبَالِهَا، وَ أَدْوَمُ لِجَمَالِهَا؛ فَإِنَّ الْمَرْأَةَ رَیْحَانَةٌ، وَ لَیْسَتْ بِقَهْرَمَانَةٍ، وَ لَا تَعْدُ بِکَرَامَتِهَا نَفْسَهَا، وَ اغْضُضْ بَصَرَهَا بِسِتْرِکَ، وَ اکْفُفْهَا بِحِجَابِکَ، وَ لَا تُطْمِعْهَا أَنْ تَشْفَعَ لِغَیْرِهَا، فَیَمِیلَ عَلَیْکَ مَنْ شَفَعَتْ لَهُ عَلَیْکَ مَعَهَا، وَ اسْتَبْقِ مِنْ نَفْسِکَ بَقِیَّةً؛ فَإِنَّ إِمْسَاکَکَ نَفْسَکَ عَنْهُنَّ- وَ هُنَّ یَرَیْنَ أَنَّکَ ذُو اقْتِدَارٍ- خَیْرٌ مِنْ أَنْ یَرَیْنَ مِنْکَ حَالًا عَلَى انْکِسَارٍ».[1]
چیزی که بالاتر از ظرفیت زن در کار هست بر عهده او نگذار. برخی معنا می کنند کاری که با نفس او مرتبط نیست بر عهده اش نگذار. اما معنای اول صحیح تر به نظر می رسد.
دلیل این مطلب نیز در روایت آمده است که برای حال او این کار بهتر است و برای طاقتی که دارد سهل تر است. زیبایی او به وسیله این کار دوام می یابد. بعد تعبیر کلی می فرماید که زن گل است و پهلوان نیست که باید با او مدارا کرد.
مرحوم صاحب وسائل این مطلب را در کتاب نکاح ابواب مقدمات نکاح در باب 87 بیان کرده است که در ذیل آن دو روایت به همین مضمون نقل می کند. روایت اول را باز هم از مرحوم کلینی در کافی نقل می کند که این روایت را مستقیماً از اصبغ نباته از امیرمومنان علیه السلام برای فرزندش محمد حنفیه بیان کرده است.
روایت سوم را از مرحوم صدوق نقل کرده است که ایشان نیز خطاب نامه امیرمومنان علیه السلام را محمدحنفیه دانسته اند و اضافه ای در روایت آمده است که بعد از « فَإِنَّ الْمَرْأَةَ رَیْحَانَةٌ، وَ لَیْسَتْ بِقَهْرَمَانَةٍ» اضافه ای را نقل می کند. «فدارها علی کل حال و أحسن الصحبة لها لیصفوا عیشک»؛ پس با او در تمام کارها مدارا کن و مصاحبت خوب با او داشته باش تا زندگی ات از هر کدورتی خالی باشد.
این ذیل را مرحوم صدوق اضافه کرده بود که بیان شد. این سه نقل در وسائل بیان شده است که دو تا از کافی و آخری از من لا یحضره الفقیه نقل شده بود.
در نهج البلاغه نیز یکی از نامه های ایشان خطاب به فرزندشان امام مجتبی علیه السلام است که نامه 31 ایشان است که بسیار خواندنی و جالب است که وصیت ایشان به فرزندشان می باشد و موعظه ای بالاتر از آن نیست.
در ابتدا می فرماید: «من الوالد الفان...» که واقعاً قابل عمل و خواندنی است و حتماً مراجعه کنید که بسیار مفصل است و بعد از نامه مالک اشتر بزرگ ترین نامه محسوب می شود. در آخر این نامه آمده است: « و لا تملک المرأة من أمرها ما جاوز نفسها فإن المرأة الریحانة و لیست بقهرمانة»، بر عهده زن کاری بیش از ظرفیت اوست قرار مده.
در این سخن می فرماید کاری که در توان اوست بر عهده اش بگذار و او را به طمع نینداز که نزد تو آید و دیگری را شفاعت کند.
در مطلب دیگری می فرماید: خودت را دور نگه دار که در غیر موضع خودش غیرت ورزی داشته باشی زیرا اگر زن درستکاری باشد او را از راه مستقیم دور می کند و یا مشکوک می شود.
بنابراین به این روایت می توان اطمینان پیدا کرد که کلام امیرمومنان علیه السلام است و تفاوتی نمی کند خطاب نامه به امام مجتبی علیه السلام باشد یا برای محمدحنفیه نگارش شده باشد. زمان برگشت از جنگ صفین این نامه حضرت نگاشته شده است.
تقریب استدلال
متنی که از حضرت نقل شده است این است: « لَاتُمَلِّکِ الْمَرْأَةَ مِنَ الْأَمْرِ مَا یُجَاوِزُ نَفْسَهَا»، کاری که بیش از ظرفیت اوست بر عهده اش قرار نده که این نهی است.
حال سخن این است که ولایت امر را می توان به عهده زن گذاشت که اداره کشور از جمیع جهات اقتصادی، فرهنگی، سیاسی و غیره است. اختیار و تدبیر یک کشور را اگر بخواهیم بر عهده زن قرار دهیم آیا زائد بر وجود نیست؟ بلاشک این امری زائد بر وجود اوست و باید تمام وقت اگر توان داشته باشد این کار را انجام دهد.
در سفری که همراه آیت الله گلپایگانی رییس دفتر مقام معظم رهبری بودم ایشان به بنده گفت مرتباً افراد با ایشان قرار ملاقات دارند و بسیار خسته می شوند اما صبر و تحمل بالایی دارند.
ایشان شخصیتی ورزشکار هستند و توان اجرایی بالایی دارند اما با این وجود خسته می شوند حال سخن این است که آیا یک زن می تواند این حجم سنگین امور را اداره کند؟ پس طبق فرمایش امیرمومنان علیه السلام که نهی از امور سنگین برای زنان داشته اند متوجه می شویم که زن توان ولی امر بودن ندارد و از توان او بالاتر است.
اشکالی و شبهه ای در این روایت است که خطاب روایت به شخص امام مجتبی علیه السلام با محمد حنفیه است. یعنی امور خانه که سنگین است به عهده همسرت نگذار و چه ربطی به امور جامعه دارد؟
سه قرینه در روایت است که در رابطه با امور منزل است:
1- لا تملک... أدوم لجمالها؛ این مساله ربطی به عموم زنان ندارد و برای زن و شوهر است.
2- ایاک و التغایر فی موضع غیره؛ مرد نسبت به زن خودش اظهار غیرت می کند و در رابطه با زنان دیگر بدین شکل نیست.
3- لیصفوا عیشک؛ مازدای که در سند مرحوم صدوق بود که می فرماید این امور سبب زندگی بهترتان می شود.
با این سه قرینه می گوییم این خطاب به امام مجتبی علیه السلام است و مقصود امورات منزل است و مربوط به امور عمومی نیست.
پاسخ به اشکال
از خود روایت می فهمیم ولو این که برای امور درون منزل بیان شده است اما تعمیم نیز از آن استفاده می شود.
1- به طریق اولویت وقتی می فرماید کارهای سنگین منزل را بر عهده همسر نگذار پس به طریق اولی در مورد کارهای اجتماع نیز به همین صورت می باشد.
2- تعلیلی که امام علیه السلام بیان کرده است ولو مورد خاص است ما از تعلیل استفاده می کنیم که هر زنی گل است و نمی توان کارهای سخت بر عهده او قرار داد. «إن المراءة ریحانة و لیست بقهرمانة»
پس ولو این که بگوییم خاص است یا از طریق اولویت و یا به تعلیلی که اختصاص به زن خاص ندارد می توانیم به روایت تمسک کنیم. بنابراین روایت از نظر سند معتبر است و یقیناً از امیرمومنان علیه السلام صادر شده است و دلالت آن رسا است که نباید بر عهده زن چنین اموری را قرار داد که از توان او خارج است حال چه خودش بخواهد و یا بر عهده او قرار دهند.
اگر امر دائر باشد که مدیر مدرسه باشد یا کلاسی را اداره کند در توان اوست ولی اداره جامعه واقعاً از توان زن خارج است. نمی خواهیم نتیجه بگیریم که مدیر مدرسه یا معلم نباشد. سخن ما حتی در امر خانه داری نیز نیست بلکه بحث ولایت امر مطرح است./926/ف
تقریر: محسن جوادی صدر