به گزارش خبرنگار سرویس اقتصاد پایگاه تخصصی وسائل حجت الاسلام محسن غرویان در جلسات سی و نهم و چهلم درس گفتار ربا که در تاریخ 23 و 24 آبان ماه 1396 برگزار شد عقود شرعی مورد معامله در بانک های کشور را مورد بررسی قرار داد.
حجت‌الاسلام غرویان در ابتدا در ادامه مباحث جلسه قبل عقود بانک ها را شامل مشارکت حقوقی، فروش اقساطی، معاملات سلف، اجاره به شرط تملیک، جعاله، مزارعه، مساقات و قرار داد دین دانست.
استاد حوزه علمیه قم در ادامه وظایف بانک مرکزی را اینگونه برشمرد: تنظیم اسکناس و پول در گردش در بازار - نگه داری فلزات گرانبها و ارزهای متعلق به دولت - نگه داری ذخایر قانونی و موجودی بانک های قانونی - ایجاد امکانات اعتباری برای بانک های دیگر - انجام دادن عملیات تسویه حساب بین بانک ها مثلا چک بین بانکی و... - صندوق داری و نمایندگی عملیات بانکی دولت - اجرای سیاست های پولی و بررسی اوضاع اقتصاد
وی در پایان افزود: بانک مرکزی یک نهاد نظارتی است. در این راستا دو وظیفه مهم بر عهده دارد: کنترل شبکه های بانکی و اداره سیاست های پولی با هدف حفظ ثبات پول.
تقریر این دروس در ادامه می آید
ادامه عقود بانک ها
4. مشارکت حقوقی :
قراردادی که بانک قسمتی از سرمایه شرکت های سهامی جدید را تامین یا قسمتی از سرمایه شرکت های سهامی موجود را خریداری می کند و از این طریق در سود آن شریک می شود.
الان تعاونی ها زیاد است. مثلا تعاونی طلاب و یا تعاونی اصناف و... که افراد در این شرکت ها به سهم خودشان پول می گذارند و در سود به همان میزان شریکند. بانک هم در برخی از این ها سرمایه گذاری می کند و شریک می شود که تحت عنوان مشارکت حقوقی سهیم می شوند.
همه این ها از جهت فقهی می رود در بحث «شرکت» که در کتاب لمعه نیز بحث شده است.
5. فروش اقساطی :
تعریف : بانک ها بنا به تقاضای کتبی مشتریان خود مبنی بر خرید ماشین آلات و تاسیساتی که عمر مفید آنها بیش از یک سال است خریداری می کنند. مثلا فرض کنید کشاورز یک تراکتور نیاز دارد. بانک آن را به کشاورز می فروشد و پول آن را قسطی از کشاورز می گیرد و برای این که قسطی می فروشد سود می گیرد.
6. معاملات سلف :
در فقه هم داریم ، که می گویند «سلف خر» یعنی شخصی می آمد و محصولات یک باغ را که قرار بوده بعدا بوجود بیاید خریداری می کرد و الان نیز بانک این کار را می کند و مثلا کفش های یک شرکت که کفش تولید می کند را پیش خرید می کند و یک پولی در اختیار او قرار می دهد.
7. اجاره به شرط تملیک :
همین مسکن مهر را هم اجاره به شرط تملیک می گفتند. طبق این قرارداد بانک مورد اجاره را تهیه می کند و در اختیار مشتری یا همان مستاجر قرار می دهد و در صورتی که مستاجر به تعهداتش عمل کند در پایان مدت اجاره خود مستاجر مالک عین مستاجره می شود.
8. جعاله :
قرار دادن یک جعل یا دستمزد برای انجام کاری ، فرض کنید انگشتر بنده افتاده ته چاهی و بنده می گویم که هر کس برود و این انگشتر را بیاورد این مقدار پول را به او می دهم.
طبق این قرار داد کارفرما ملتزم می شود که فعل معین را انجام دهد (یعنی عمل باید مشخص باشد) و دستمزد معینی را دریافت کند
حال بانک این عقد را می بندد ، هم می شود که بانک کارفرما باشد و هم می شود که مشتری کارفرما باشد.
۹- مزارعه :
شرط مزارعه زراعت است که یک طرف زمین دارد و یک طرف کار انجام می دهد و هر چه سود حاصل شد تقسیم می کنند.
بانک هایی مثل بانک کشاورزی بر طبق این عقد قرارداد می بندند.
حال اگر کسی بدون اجازه دیگری فضولتا یا غاصبا برود و کار کند در بعضی از روایات آمده « الزرع لالزارع ولو کان غاصبا» و بعضی از فقها بر مبنای این حکم داده اند که حاصل برای زارع است ولو اینکه غاصب باشد ولی در کل این مساله شبهه ناک است و باید بررسی شود.
۱۰-مساقات :
قراردادی است میان صاحب باغ و دیگری که شخصی باغش را می دهد به یک نفر که از باغ و محصول نگه داری کن و در آخر من مقداری از محصول را به تو می دهم ، که بانک ها از این قرارداد نیز استفاده می کنند
11. قرار داد دین:
طبق این قرار داد بانک ها می توانند اسناد اعتباری شرکت ها و... را خریداری کنند. مثلا بانک چکی که مبلغ یک میلیارد هست را از یک شرکت که هنوز تاریخ آن نریسده به مبلغ پایین تر می خرند.
جمع بندی در مورد کارهایی که بانک ها در جامعه انجام می دهند:
ما یک بانک مرکزی داریم که چندین کار انجام می دهد : 1- تنظیم اسکناس و پول در گردش در بازار که چه زمانی اسکناس چاپ شود و چه زمانی نشود و... 2- نگه داری فلزات گرانبها و ارزهای متعلق به دولت 3- نگه داری ذخایر قانونی و موجودی بانک های قانونی 4- ایجاد امکانات اعتباری برای بانک های دیگر 5- انجام دادن عملیات تسویه حساب بین بانک ها مثلا چک بین بانکی و... 6- صندوق داری و نمایندگی عملیات بانکی دولت مثلا صندوق بازنشستگی .... 7- اجرای سیاست های پولی و بررسی اوضاع اقتصاد
نکته دیگر : بانک ها باید در تولید کشور نقش فعالی داشته باشند ، سرمایه گذاری بانک ها دو صورت است 1- مستقیم 2- غیر مستقیم
یعنی بانک ها خودشان وارد تولید بشوند و از واسطه گری در اقتصاد دور گردند
میزان موفقیت هر بانک با سه پارامتر اندازه گیری می شود :
1. میزان خدمات آن بانک مثلا در بعضی از بانک ها ارز خارجی می دهند به مشتریان و برخی بانک ها نمی دهند ، برخی بانک ها پول مشتریان را بیمه هم می کنند و...
2. تعداد مشتریان آن بانک. مشتری یعنی کسی که کارهای مالی و پولی خود را در آن بانک انجام مید هد.
3. میزان سپرده های مردم نزد بانک
بانک مرکزی یک نهاد نظارتی است
در این راستا دو وظیفه مهم بر عهده دارد...
1. کنترل شبکه های بانکی
2. اداره سیاست های پولی با هدف حفظ ثبات پول
مقرر:محمدتقی سیفایی
323/905/ع