به گزارش وسائل ؛ فضای مجازی، ماهیتی رسانهای دارد، یعنی هرچه که در آن انتشار یابد، توسط اعضای فعال در آن به سرعت در دسترس دیگران قرار می‌گیرد. بنابراین محتوای پیامی که در این فضا منتشر می شود بسیار حائز اهمیت است. یکی از دلایل تحریم قمه‌زنی، انتشار تصاویر موهن از مراسم قمه‌زنی در فضای مجازی است.
فقهای شیعه در عصر حاضر، اعمالی همچون قمه زنی را عمدتاً به دلیل وهن مذهب حرام می‌شمرند. وهن مذهب به این معناست که مذهب در نگاه عقلای عالم، سست‌پایه و بدون پشتوانه عقلانی شناخته شود. بدیهی است که ایجاد چنین برداشتی در ذهن عقلای عالم، باعث عدم گرایش دیگران به دین یا مذهب شده و زیبایی ها و معارف عمیق دین در پوشش رفتارهایی که دین را سست و بی‌اساس جلوه می دهد، پنهان خواهد ماند. علاوه بر اینکه پیروان دین را نیز نسبت به دین و مذهب خود بی میل و انگیزه می کند. قمه‌زنی یکی از اعمال مهم در این زمینه است که بحث‌های فراوانی را نیز به خود اختصاص داده است؛ روشن است که مبنای فقهی اتخاذ شده توسط فقها به دیگر اعمال وهن‌آمیز نیز سرایت خواهد کرد و بنابر قاعده «تقدیم اهم» اگر عملی مباح یا مستحب در برهه‌ای از زمان باعث وهن شود، همچون قمه‌زنی شامل حکم حرمت می شود.
وهن مذهب با استناد به دو قاعده «حرمت اهانت به مقدسات» و «وجوب تعظیم شعائر» و همچنین دیگر قواعد فقهی مرتبط با آن حرام شمرده شده است. این دو قاعده از پشتوانه ارتکاز و بنای عقلا و همچنین اجماع برخوردار است . عقل هر عملی را موجب وهن دین یا مذهب شود، خروج از طاعت و عبودیت مولا می داند و بنابراین آن را حرام و مستوجب عقاب می داند.
اگر وهن مذهب را به عنوان یک قاعده بپذیریم و اعمالی را که باعث وهن مذهب و دین می شود را حرام بدانیم، در ارتباط با فضای مجازی، مسئله دیگری مطرح می شود که می تواند حکمی مشابه داشته باشد. مسئله این است که آیا همانگونه که انجام اعمال موهن دین حرام است، می توان ادعا کرد که پاکسازی فضای مجازی از تصاویر یا مطالب موهن دین و مذهب واجب است؟
فضای مجازی، ماهیتی رسانهای دارد، یعنی هرچه که در آن انتشار یابد، توسط اعضای فعال در آن به سرعت در دسترس دیگران قرار می‌گیرد. بنابراین محتوای پیامی که در این فضا منتشر می شود بسیار حائز اهمیت است. یکی از دلایل تحریم قمه‌زنی، انتشار تصاویر موهن از مراسم قمه‌زنی در فضای مجازی است. این نشان‌دهنده میزان تاثیر فضای مجازی بر فتاوای فقهاست. با توجه به این درجه از اهمیت و همچنین لزوم ارائه تصویری زیبا و حقیقی از دین در نگاه دیگر مردم جهان، چه بسا بتوان چنین نتیجه گرفت که همانگونه که انتشار تصاویر موهن دین در راستای انجام آن عمل بوده و وهن به دین به شمار آمده و حرام است، همچنین پاکسازی فضاهای اجتماعی از جمله فضای مجازی از آثار موهن دین واجب است؛ چراکه عدم ازاله آثار موهن از این فضا، خود باعث استمرار وهن به دین می شود.
برای پاسخ به این مسئله ابتدا باید وهن دین یا مذهب در فضای مجازی تبیین شود. در فضای مجازی همین که کاربران با آثار منتشرشده مواجه شوند، به قضاوت درباره آن اثر می‌پردازند. حال اگر با آثاری که موهن مذهب است مواجه شوند، درباره دین و مذهب مورد نظر قضاوت می کنند و دین مذکور را سست و بی پایه عقلانی می شمرند و برایشان مهم نیست که این اثر از کجا منتشر شده است. بر این اساس، نفس وجود آثار موهن مذهب، وهن مذهب را به دنبال دارد، چون مواجهه با آن آثار با یک جستجوی ساده در موتورهای جستجو رخ خواهد داد. بر این اساس، وهن مذهب به صرف وجود آثار موهن در فضای مجازی رخ می دهد و بنابراین عدم جلوگیری از مواجهه با آن، خود باعث وهن مذهب است. بنابراین ادله حرمت وهن مذهب، شامل وجوب پاکسازی فضای مجازی از آثار موهن مذهب نیز می شود.
از این رو واجب است که مقدمات این مواجهه از بین برود. از آنجا که در فضای مجازی امکان جلوگیری از انتشار مطالب نیست و وقتی کسی مطلبی را منتشر کرد امکان حذف آن برای غیر او میسر نیست، شاید اینگونه تصور شود که حکم وجوب پاکسازی فضای مجازی امری ناممکن است و بنابراین این حکم منجز نیست؛ اما باید گفت که این کار امری غیرممکن نیست. اگر چه حذف آثار موهن از فضای مجازی ممکن نیست اما خارج کردن این آثار در دسترس مخاطب امری ممکن است؛ کافی است آثاری که زیبایی دین را به تصویر می کشد، بر اساس کلیدواژه‌های جستجو در موتورهای جستجو جایگزین آثار موهن شود.
باید آنقدر آثار ترویج دهنده دین در این فضا زیاد شود که وقتی کاربری، کلیدواژه‌ای دینی را جستجو می کند، در صفحات ابتدایی موتور جستجو، فقط همان آثار را مشاهده کند و آثار موهن به طور کامل در محاق قرار گیرد. بدیهی است که انجام چنین کاری فقط از عهده یک دولت بر می‌آید و وجوب این امر یک وجوب حکومتی است و نه الزام فردی. باید سازمانهای فرهنگی با حمایت دولت و با برنامه ریزی بلندمدت، اقدام به جایگزینی آثار مروّج دین به جای آثار موهن کنند. فرد فرد آحاد جامعه قدرت انجام چنین کاری را ندارند، چون با توجه به حجم اطلاعات تولیدی در فضای مجازی، هرچقدر هم که در تولید اثر موفق عمل کنند، به پای تولیدات مذکور نمی‌رسد و عملاً امکان رقابت با آنها را از دست می‌دهند. بنابراین تکلیف به فرد فرد مسلمانان، تکلیف بمالا یطاق است و منجز نیست.
اما آیا فقه حکومتی که به موضوعات مربوط به مدیریت جامعه اسلامی و تنظیم روابط حکومت اسلامی با امت اسلامی می‌پردازد، می تواند در این زمینه اظهارنظر کند؟ اگر فقه حکومتی را به مثابه تولیدکننده دستورالعمل تعامل جامعه اسلامی با جوامع دیگر نیز بدانیم، می توان انتظار داشت که این مسئله برای دولت جمهوری اسلامی از منظر فقه حکومتی الزام یابد. یعنی فقه حکومتی علاوه بر تنظیم روابط میان دولت و ملت، روابط میان جامعه اسلامی با دیگر جوامع را نیز به عهده دارد و دولت اسلامی به نمایندگی از جامعه اسلامی و به عنوان شخصیت حقوقی اسلامی، به تعامل با دیگر جوامع می‌پردازد.
در سال های اخیر انتشار کاریکاتورها و تصاویر موهن نسبت به پیامبر گرامی اسلام در فضای مجازی و رسانه ای زیاد شده است. همچنین حملات گروهها و افراد ضد دین در بستر فضای مجازی چندین برابر شده است. این گروهها با تولید آثار موهن و ایجاد ذهنیت منفی برای غیر مسلمانان، تصویری بسیار نادرست و زشت از اسلام عرضه می کنند. تصاویری که در قالب های مختلف هنری اعم از فیلم و سریال و انیمیشن و کاریکاتور و ... تولید می شود. همچنین افراطیون مسلمان چه در دایره مذهب شیعه و چه در میان مذاهب اهل سنت، به رفتارهایی دست می زنند که اگرچه ممکن است فی نفسه اشکالی نداشته باشد، اما با تعریف مورد نظر از وهن، به عنوان اعمال موهن مذهب شناخته می شوند. این اعمال در فضای مجازی و به طور خاص در بستر شبکه های مجازی دست به دست می شود و انسانها را از دین و مذهب متنفر می کند.
بر اساس این حکم، بر حکومت اسلامی بلکه حکومت های اسلامی واجب می شود که کارگروه هایی را برای تعریف کلیدواژه های دینی در فضای مجازی تدوین کرده و بر اساس آن، تیمهای عملیاتی را مأمور کرده تا به نمایندگی از طرف تمامی مسلمین و حکومت های اسلامی، با استفاده از آن کلیدواژه ها تصاویر جدید هدفمند و جذاب را جایگزین تصاویر موهن کنند. توجه به این نکته بسیار مهم است که اجرای یک عملیات دقیق رسانهای در این سطح نیازمند توجه ویژه و برنامه ریزی دقیق است، اما علی رغم این نیاز، امری غیرممکن نیست. بنابراین اگر حکومت اسلامی به فرهنگسازی در این زمینه در بستر عموم جامعه بپردازد و گفتمان مقابله با تصاویر موهن را ایجاد کند می تواند با استفاده از عموم مردم زمینه عمل به این واجب را فراهم آورد.
نویسنده : حسین ادبی/ مدرس و پژوهشگر حوزه علمیه خراسان