هدف آشنایی با مجموعه فهیم، آشنایی با اهداف و برنامه ها است، سعی ما بر معرفی مجموعههای فعال مختلف جهت استفاده طلاب و دانشجویان است؛ در همین راستا چندی پیش، تعدادی از دبیران پایگاه وسائل، دیداری با حجتالاسلام والمسلمین محمد علی قاضی زاده، رییس مؤسسه فهیم داشتهاند که متن این گفتوگو تقدیم خوانندگان میشود.
وسائل ـ در ابتدا درباره ساختار و گستره فعالیتهای مؤسسه فهیم و سال تأسیس آن توضیح بفرمایید.
شاید بتوان گفت که مؤسسه فهیم با همکاری چند تن از دوستان راهاندازی شد، بنده در سالهای متعددی که با پژوهشهای حوزوی و مقالات و اندیشههای نواندیشانی که به نوعی در مواردی که اظهار نظر می کنند آشنا بودهام و احساس میکردم که برخی از این مقالات و... پس از مدتی فراموش میشود.
شاید به لحاظ محتوا و نیاز به آنها نیاز است، اما مقداری گرد زمان بر روی آن مینشیند و از بین میرود و افراد جدیدی میآیند و بحثهای جدیدی مطرح میشود که فکر میکنند همان بحثهای قدیم است و اول کار است و باید از ابتدا در این مسأله کار کنند و شهره شناسی کنند و شبهات را دانه به دانه پاسخ دهند.
با ارتباطی که با برخی از بزرگان سیاسی کشور شاید در حدود 15 سال قبل برقرار شده بود، مشاهده شد کارهایی که در اینجا صورت گرفته برای آنها ناآشنا است و احساس میکنند که خلأهای پژوهشی وجود دارد.
البته شرایط اطلاع رسانی و اینترنت در آن سالها با الآن بسیار متفاوت بوده است؛ به همین دلیل تصمیم گرفته شد که سایتی طراحی شود و مقدماتی فراهم شود که نظریههای مختلف در حوزه اندیشه اسلامی را برجسته کنیم.
پس از شروع کار کمکم احساس شد که بخشی از نظریات و پژوهشها را به صورت گفتاری ارائه دهیم، به طور مثال دیدگاههایی که محققانی در سالهای گذشته خودشان گفته بودند، دعوت شوند و ارائه دهند و اگر مکتوباتی است در اینجا نقد شود؛ همچنین بحثهای مناظرهای را در برخی از موضوعات مختلف مورد توجه قرار دهیم.
با توجه به برنامه ریزیهای صورت گرفته، باید یکی از دو محدودیت را می پذیرفتیم یا باید محدودیت موضوع را میپذیرفتیم، به طور مثال یا باید در حوزه نظریه پردازیهای قرآنی یا حدیث یا فقهی کار کنیم.
اگر قصد چنین کاری را داشتیم، نمیتوانستیم به صورت گسترده و منظم جلسات را سامان دهیم؛ به طور مثال نمی توانستیم در سال 30 نظریه پردازی حدیثی یا فقه سیاسی ارائه داد، لذا تصمیم بر این شد که موضوعات را گسترده قرار دهیم؛ ولی جلسات را منظم برگزار کنیم، تا در کتاب یا فایل هایی که بعدا منتشر می شود، دسته بندی های موضوعی را لحاظ کنیم.
در حدود هشت سال قبل که کار به صورت جدی در جلسات نظریهپردازی آغاز شد که تاکنون دویست و هشتاد و هفت جلسه برگزار شده است؛ اینها به لحاظ موضوعی نظریه پردازیهایی هستند که دو ویژگی را دارند، یکی در حوزه اندیشه دینی و از سوی صاحب نظران آن حوزه، اندیشه دینی ارائه شده است و دیگر اینکه غالبا مباحثی است که با چالشهای فکری، اجتماعی و حوزوی مواجه بوده است؛ اما از جهت گستره موضوع شاید بتوان گفت حدود 6 موضوع اصلی را شامل میشود.
یک بخش، نظریهپردازی قرآنی در حوزه تفسیر علوم قرآن، یک بخش نظریه پردازی در حوزه حدیث است، بحثهای کلان فقهی اصولی و مباحث فلسفه فقه و یا مباحث کلانی که در حوزه فقه است، موضوعات و مباحث فقهی است که آن هم گاهی از اوقات فقه به صورت عام است و یک بخش خاص فقه و اندیشه سیاسی است.
بخش دیگری هم در خصوص مباحث سیره و اخلاق است؛ البته در سایت نیز قسمت عمده این مباحث با همین دستهبندی به صورت متن، صوت، فیلم و تصویر هم به صورت مختصر وجود دارد، به طور متوسط در سالهای گذشته حدود 30 جلسه در سال برگزار شده است.
الحمدالله در سالهای اخیر و به طور خاص در سال جاری، به طور متوسط این جلسات با تعداد زیادی مخاطب بین 50 تا 200 نفر از فضلای حوزه، اساتید و دانشجویان ارشد و دکتری برگزار میشود.
همچنین این برنامه ها به صورت زنده و به سه صورت تلگرام، اینستاگرام و اینترنتی پخش میشود؛ مخاطبین مختلفی در جلسات ما هستند و گاهی تا چند هزار دانلود صوت و فیلمها صورت میگیرد که اینها فضای خوبی شده است که باعث شده با نبودن امکانات خیلی جدی و با کار خصوصی صدای نظریههای حوزوی را که بعضاً از مراجع رسمی کمتر شنیده میشود را در سطح حوزه و جامعه ارائه دهیم.
هر هفته یک موضوع جدید را در حوزه علمیه قم اطلاع رسانی میکنیم که توانسته جای خود را پیدا کند و مؤسسه فهیم به عنوان مؤسسهای با حفظ اصالتها که بر روی نواندیشه دینی کار میکند شناخته شده است، در طول این سالها بر روی بسته های فرهنگی نیز کار شده است، به طور مثال در خصوص روش شناسی اجتهاد، حقوق مردم و... کار شده است.
آنچیزی که به صورت جدی پیگیری می شود آن است که هر هفته یک جلسه برگزار شود و ارتباط هایی که به وجود می آید و نشرهای مختلف آن به حمدالله توانسته است تا حدودی در پاسخگویی به نیازهای فکری سطح بالای جامعه دینی و حوزوی و نقد و بررسی دیدگاههای مختلف تلاش کند.
سعی بر این است که بحثهای چالشی را حتماً با حضور ناقد برگزار کنیم که نظرات و دیدگاههای مختلف ارائه شود، تا ترویج یک دیدگاه نشود؛ الحمدالله توانستهایم از طیفهای مختلف فکری و سیاسی استفاده نماییم.
وسائل ـ آیا برنامههای آموزشی هم در مؤسسه فهیم اجرا میشود؟
ما مجموعه دیگری تحت عنوان تفسیر آیات اجتماعی سیاسی قرآن داریم که مجموعهای آموزشی پژوهشی است و با روش خاصی پژوهش دارند.
بنده مسؤول آن مؤسسه نیز هستم، در این مؤسسه آیاتی که در حوزه مباحث سیاسی اجتماعی است را با مباحثه جمعی و آموزشی خاص برای حدود 20 نفر در دورهای بلند مدت برگزار میکنیم؛ همچنین دورههای آموزشی خاصی هم در موضوعاتی که در حوزه کمتر طرح میشود برگزار میشود.
وسائل ـ رویکرد مؤسسه فهیم نسبت به فقه حکومتی و فقه اجتماعی چیست و با توجه به رویکرد حداکثری و حداقلی در فقه، مؤسسه فهیم کدام رویکرد را در فقه سیاسی دنبال میکند؟
به لحاظ اینکه بیشتر از نظریه پردازان استفاده می کنیم، هر نظریه پردازی یک نوع از رویکرد را ارائه میدهد، ما نیز از رویکردهای حداکثری همانند آقای اراکی، خسروپناه داشتهایم و هم از رویکردهای حداقلی مانند آقای سروش محلاتی داشته ایم.
اعتقاد بنده به رویکردی میانه است، به لحاظ نظریه، بین حداقلی و حداکثری یک فصل میانه را باید در نظر گرفت، به نظر من حضور اصول حکومتی و یا شاخصهای کلی و واگذاری بعضی از جزئیات به عقل تجربه بشری، چیزی بین این دو را باید داشته باشیم.
در مؤسسه ما از هر دو رویکرد استفاده کردهایم، مخصوصاً در بحثهایی که در حوزه های حداکثری یا حداقلی بودن دخالت دین در حکومت و جامعه شده است، مناظرههای زیادی داشته ایم؛ به طور مثال مناظرهای بین آقای دکتر هادی صادقی و آقای حقیقت در این مؤسسه برگزار شده است.
سعی بر این بوده است که یک نوع از رویکرد را در اینجا به نمایش بگذاریم، گرچه ممکن است تلقی عدهای این باشد که رویکرد قرائت رسمی از بحثهای ولایت فقیه و حکومت اسلامی ضرورتاً ارائه نمیشود، همینطور هم هست.
ادعای ما این است که بحث نظری است و همانطور که امام فرموده اند، باید جلوتر از جامعه حرکت کنیم، به جای نقد باید حرفهای نو بزنیم، لذا سعی می کنیم که در این زمینه بسته عمل نکنیم و خط قرمزی را در مسائل اندیشهای طرح نمی کنیم.
وسائل ـ آیا مؤسسه فهیم، اعضاء و گروههای علمی جهت بیان نظرات و برگزاری جلسات دارد؟
اینگونه نیست که به طور رسمی برای هر جلسه افرادی باشند، اما هیئت امنا که متشکل از اساتید حوزه علمیه قم هستند، بر کلان کار مؤسسه فهیم نظارت دارند.
سطح کار را در سطح فاخر ولی نانوشته نگه داشتهایم، اساتید که هستند، شاخص اصلی شان این است که در موضوعی که طرح میشود صاحب نظر و جا افتاده باشند و از اظهار نظر در موضوع استنکاف نشود که چرا این فرد.
همچنین در برخی از موارد خاص که افراد سطح پائینتری دعوت می شوند، با کسی که ناقد و برسی کننده است و او از اساتید است دعوت می شوند.
لذا سعی شده است این سطح باشد، به همین دلیل شاید بشود گفت که از فضلا و محققان جوان و تازهکار، کمتر استفاده شده است؛ بسیاری از موارد پیش آمده است که افراد ناشناسی مراجعه می کنند که ابتدا در جمعی خصوصی بحثشان ارائه می شود، اگر در حد متعارف نظریه پردازی باشد از آنها استفاده می شود.
وسائل ـ گفتید اینجا محلی است برای بیان نظریات، آیا این رویه را برای آینده مجموعه نیز در نظر گرفتهاید یا قرار است تغییراتی پیدا کند؟
بنده با حوزه پژوهش نا آشنا نیستم، با توجه به اینکه مؤسساتی که از بودجههای دولتی استفاده نمی کنند در تنگنا هستند و ما توانسته ایم با کمکها و عنایتهای مراجع تقلید در همین حد محدود پیش برویم و چراغ نظریه پردازی در قم را روشن نگه داریم.
وسائل ـ آیا همکاری میان مؤسسهای و قرار داد همکاری با مجموعه های دیگر نیز دارید؟
بله، گاهی همکاریها و جلسات مشترکی برگزار می شود، گاهی طرحهای مشترکی برگزار می شود، در سال گذشته پروژه مشترکی را با مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی تحت عنوان حقوق مردم در حکومت اسلامی داشتیم که مدیریت کارهای علمی آن با مؤسسه فهیم بوده است.
حاصل این همکاری شش جلد مجموعه مقالات و جلسات علمی بوده است که منتشر شد، موارد دیگری هم بوده است، همچنین گاهی از اوقات برای برخی از شخصیتها جلسات نقد و ارائه به صورت مشترک برگزار شده است، با پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، دفتر تبلیغات، نشر آثار و .... برگزار شده است.
وسائل ـ ممنون از فرصتی که در اختیار پایگاه وسائل قرار دادید./403/م