به گزارش خبرنگار وسائل، حجت الاسلام والمسلمین عباس رفعتی، در جلسه بیستم درس خارج فقه رسانه که در روز شنبه مورخه 10 دی سال 96 در موسسه فقهی ائمه اطهار علیهم السلام برگزار گردید، به جمع بندی قسم اول و دوم پیام حرام رسانه و بررسی قسم سوم پرداخت و گفت: ممکن است تهیه کننده، کارگردان و بازیگرانی که در این پیام نقش دارند معتقد باشند آنچه ما روی آنتن بردیم و در شبکه های اجتماعی و فضای مجازی قرار دادیم، فی نفسه پیام باطل و کفریات و سایر موارد محرم نیست اما پیامد آن در جامعه از محرمات است.
ایشان در ادامه بیان داشت: مساله به تصویر کشیدن برخی امور محرم در رسانه نظیر این است که شخصی در جنگ فریاد می زند پرچم به زمین افتاده است که می تواند برخی موارد مانند تقویت روحیه رزمندگان اسلام واجب و برخی موارد مانند تضعیف روحیه آنان، حرام باشد که تشخیص مصداق با مکلف است.
مدیر شبکه جهانی ولایت گفت: گاهی اوقات مصلحت رسانه ای اقتضا می کند که موارد خاصی رسانه ای شود، نظیر پاره کردن عکس امام که در واقع توهین بود ولی رسانه ملی برای آگاهی مردم، پخش آن را مصلحت اقوی دید و همین امر سبب تحریک احساسات برای شکل گرفتن 9 دی شد که با پخش تصویر سوزاندن پرچم امام حسین علیه السلام در روز عاشورا به اوج خود رسید و مردم آن حماسه بزرگ را خلق کردند.
وی در پایان ابراز داشت: در رسانه ملی شورایی وجود دارد که تشخیص مصلحت و مصداق شناسی را بر عهده دارد و الان مهم ترین بخش در رسانه، معاونت سیاسی و خبر است که کاملاً دقیق نظارت می شود تا هر خبری در آنتن پخش نشود و از طرفی در مقابل اخبار شایعه و دروغ، بتوانند موضع گیری مناسب داشته باشند.
خلاصه جلسه گذشته:
طبق نظر ابن ادریس اگر کسی به مسلمان نسبت عدم عدالت دهد تعزیر می شود اما زمانی که به شخص متجاهر به فسق چنین فحشی دهد هیچ گناهی مرتکب نشده است و طرف را تحقیر کرده است که اجر نیز دارد.
مواردی نظیر دیوث سیاسی جعل اصطلاح است و مرادشان این است که فقط در زمینه مسائل جنسی کلمه دیوث کاربرد ندارد و در موارد دیگر نیز می توان تعمیم داد که مسائل حرام سیاسی نیز جز همین دسته است و در عرف جامعه چنین چیزی وجود ندارد و مردم همین معنای مصطلح را در نظر دارند و به همین خاطر شهید فرمود که باید در عرف جامعه ای که این موارد بیان می شود لحاظ کرد که ممکن است در حد قذف یا تعزیر یا هیچ یک از این موارد باشد.
مقام معظم رهبری برخی فحش ها را نثار کفار کردند و برخی در شبکه های اجتماعی اشکال گرفتند که از نظر فقهی مشخص است حرمت ندارد بلکه برخی موارد نیاز هست که دشمن را استخفاف کنند و باید دانست شخص متجاهر به فسق نیز، خودش حرمتش را از بین برده است و جایگاهش را با گناه علنی نابود کرده است ولی اگر در مورد دیگری غیر از واقعیت مورد فحش قرار گیرد، کذب و حرام است.
در بحث رسانه این بداخلاقی حرمت ندارد زیرا خود کفار فحش را حرام نمی دانند و برایشان جرم انگاری نشده است، پس خود کافر استحقاق این استخفاف را به وسیله کفرش پذیرفته است پس کلام میرزا تقی شیرازی که فحش بر کفار را حرام دانسته بود، درست نیست و اگر از باب حکم حکومتی یا حکم ثانوی مصلحت نباشد، در قانون مطرح می شود که بحث دیگری است.
تقریر کامل درس
جمع بندی مباحث محرمات رسانه
بحث محرمات پیام رسانه را به سه بخش تقسیم کردیم. امروز می خواهیم به جمع بندی قسم اول و دوم بپردازیم و مساله را تمام کنیم تا به قسم سوم محرمات رسانه بپردازیم.
جلسه قبل قرار شد این بخش محرمات رسانه را به صورت خلاصه بیان کنیم.
دسته اول پیام های حرامی است که در رسانه منتشر می شود.
دسته دوم آن پیام صحیحی بود که مقارن با فعل حرام باشد.
بیان مصادیق دسته اول:
1ـ نشر مطالب الحادی و کفر آمیز؛ رسانه مجاز نمی تواند چنین پیامی داشته باشد.
2ـ ترویج مطالبی که بر اساس اعتقاد به اسلام و ایمان لطمه وارد می کند باطل است که از قسم اول محرمات است.
3ـ شبهه افکنی در باورهای دینی
4ـ اشاعه فحشاء
5 ـ تحریک افراد و جامعه علیه امنیت ملی و حاکمیت اسلامی
6ـ انتشار اسرار نظام از قبیل اسرار نظامی و هسته ای و مذاکرات محرمانه
7ـ اهانت به دین، قرآن، انبیاء و ائمه معصومین علیهم السلام و مقدسات
8ـ نشر اکاذیب و انتشار شایعات غیر صحیح
9ـ ترویج فرهنگ بیگانه و مقابله با فرهنگ دینی، اخلاقی و اسلامی (گاهی رسانه های رسمی ما به این مساله توجه ندارند و به طور مستقیم یا غیر مستقیم از فرهنگ بیگانه پیروی می کنند و آن را ترویج می کنند.)
10ـ ایجاد بحران های اجتماعی (بحران اقتصادی، حوادث و غیره نظیر طلاق)
11ـ ایجاد رعب و وحشت بین مردم (نظیر پیامدهای زلزله)
12ـ افتراء، تهمت و فحش نسبت به افراد
13ـ نشان دادن فعل حرام برای عادی سازی عمل؛ بیان شد که نشان دادن فعل در شبکه ها و رسانه های دیداری، قبح و زشتی و عمل را در جامعه از بین می برد.
14ـ نهی از معروف و امر به منکر؛ مخالفت با احکام مترقی اسلام
15ـ مدح و ستایش کاذب نسبت به افراد نالایق.
این مواردی که در محرمات بیان شد از مسلمات است. یا پیام به طور کلی باطل است یا اینکه پیام درست ولی مقارن با فعل حرام است که موارد اخیر این چنین بود.
امروز این مباحث بخش اول و دوم را خاتمه می دهیم تا به بخش سوم برسیم.
بخش سوم پیام رسانه
این قسم مواردی را شامل می شود که پیام درست است و همراه با فعل حرام نیز نیست. به خاطر ظرافتی که رسانه دارد و انبوه سازی می کند، گاهی پیام درست رسانه، نتیجه و انعکاسش بازتاب فعل حرام در جامعه است. این مورد نیز از محرمات پیام رسانه است در حالی که ممکن است تهیه کننده، کارگردان و بازیگرانی که در این پیام نقش دارند معتقد باشند آنچه ما روی آنتن بردیم و در شبکه های اجتماعی و فضای مجازی قرار دادیم، فی نفسه پیام باطل و کفریات و سایر موارد محرم نیست.
ما از باب نمونه مصادیقی از موارد اول و دوم پیام محرم رسانه بیان کردیم ولی مصادیق بیشتری داشت که دیگر بدان نپرداختیم و شما در مباحثاتتان موارد دیگر را نیز به این بحث اضافه کنید.
مباحث مربوط به فحش و گفتن کلمات مرگ بر افراد، بخشی در این قسم سوم می تواند مورد بحث قرار گیرد و بخش دیگری مربوط به مباحث گذشته یعنی تضعیف نظام اسلامی و رزمندگان در حال جنگ است.
گاهی اوقات مصلحت رسانه ای اقتضا می کند که موارد خاصی رسانه ای شود، نظیر پاره کردن عکس امام که در واقع توهین بود ولی رسانه ملی برای آگاهی مردم، مصلحت پخش آن را اقوی دید و همین امر سبب تحریک احساسات برای شکل گرفتن 9 دی شد. نشان دادن سوزاندن پرچم ها و کتیبه های امام حسین علیه السلام نیز عامل دیگری برای شکل گیری 9 دی بود.
تشخیص اینکه نشان دادن سوزاندن پرچم امام حسین علیه السلام درست یا خیر، بر عهده سران رسانه است و باید مصلحت اقوی را در نظر بگیرند که اگر نشان دادن صرف انتشار عمل حرامی باشد درست نیست اما اگر تقبیح شود و فریاد مردم بلند شود کار درستی است نظیر اینکه پرچم سپاهی در جنگ به زمین می افتد و شخصی فریاد می زند که پرچم اسلام به زمین افتاد. باید ملاحظه کرد که این کار روحیه نظامیان را تضعیف می کند یا سبب تقویت می شود. به طور مثال در جنگ اُحد دشمن خبری را پخش کرد و همین امر سبب تضعیف روحیه مسلمانان شد و بسیاری از سپاهیان اسلام بعد از شهادت حضرت حمزه، تصور کردند که پیامبر گرامی اسلام کشته شده است و به سمت کوه احد فرار کردند.
گاهی اگر چنین خبری برسد که پرچم به زمین افتاده است، سبب تحریک رزمندگان می شود که برویم و انتقام بگیریم.
نحوه شهادت و دستگیری شهید حججی مانند همین قسم دوم بود. اگر این خبر رسانه ای نمی شد، این وحدت تحولی و تقویت نیروها و تقویت جبهه مقاومت شکل نمی گرفت. خیلی از افراد در این درگیریها شهید یا دستگیر شدند که به مراتب بدتر از وضعیت شهید حججی بود. البته زمانی که این خبر برای جبهه مقاومت موثر واقع شد، دشمنان نیز انتقام را از جسد این شهید بزرگوار گرفتند که قابل بیان نیست و دشمن این گونه تلافی کرد.
شهید حججی برای همه مردم تبدیل به سمبل شجاعت و مقاومت شد حتی برای کسانی که موافق با جنگ و این گونه مسائل نبودند.
این مساله تشخیص همان مطلبی است که بیان شد یعنی رسانه ای شدن برخی اخبار به نفع حاکمیت است یا بالعکس سبب تضعیف خواهد شد.
بحث ما این است که به صورت کلی، تضعیف نظام و نیروهای جنگ حرام است و رسانه اگر چنین پیامی داشته باشد نیز حرام است اما اینکه تشخیص دهیم در این وضعیت زمانی چنین خبری، روحیه رزمندگان را تضعیف می کند یا خیر بحث دیگری است.
برنامه داعش در این منطقه ای که شهید حججی دستگیر شد این نبود که مستقر شوند، آنان پاتک می زدند و می کشتند و به جای اولیه خودشان بر می گشتند. پس از یک نگاه این سبب تضعیف روحیه می شد. ارتباط معنوی که این شهید با خدای خودش برقرار کرده بود، سبب شد که پاداشی نیز در این دنیا از خداوند متعال دریافت کند و در واقع سید شهدای مدافع حرم شد. هم زمان با ایشان فرمانده او نیز شهید شد ولی چنین اتفاقی رخ نداد.
سوال: در زمان جنگ ما نیز استعفای نخست وزیر وقت، سبب تضعیف روحیه رزمندگان شد.
پاسخ: بله، بسیاری از موارد نظیر سخنرانی های بنی صدر، سبب تضعیف روحیه نیروهای رزمنده می شد. گاهی برگزاری انتخابات سبب تضعیف روحیه رزمندگان می شد و با انتخاب نیروهای ضد ارزشی، جبهه ها خالی می شد.
این موارد تشخیص مصداق است که بسیار ظریف است و این تشخیص با مکلف است.
در رسانه ملی نیز شورایی وجود دارد که این تشخیص را بر عهده دارد. الان مهم ترین بخش در رسانه، معاونت سیاسی و خبر است که کاملاً دقیق نظارت می شود که هر خبری در آنتن پخش نشود. از طرفی در مقابل اخبار شایعه و دروغ، بتوانند موضع گیری داشته باشند. کلیت مساله این است که هر پیامی موجب تضعیف نظام اسلامی و رزمندگان در حال جنگ باشد، پیام محرم است.
سوالی که مطرح شد این بود که بعد از فحش، قرار بود که بحث شعار و لعن نیز مطرح شود که دیگر این بحث را حذف کردیم و بنا شد این مساله را پیگیری کنید.
به صورت خلاصه، لعن فی نفسه نسبت به مسلمان جایز نیست ولی نسبت به دشمنان و غیر مسلمانان جایز است زیرا قرآن لعن کرده است. (و یلعنهم اللاعنون) نه فقط من خدا بلکه هر لعنت کننده ای نیز لعن می کند و از اذکار ما لعن است./926/ص
تقریر: محسن جوادی صدر