به گزارش خبرنگار پایگاه تخصصی وسائل مذهب بر رفتار انسان تاثیر می‌گذارد و آثار اقتصادی و اجتماعی بسیار موثری دارد. بین عناصر توسعه یافتگی و رشد گرایش‌ها و کارکردهای دینی رابطه مثبت وجود دارد. احکام شرعی، هستی‌های عقلایی- اجتماعی به حساب می آیند که هم آثار واقعی و هم هستی‌های اجتماعی دیگر از جنس خود را به دنبال دارند و می‌توان از آنها به واقعیت‌های نهادی تعبیر کرد. وقتی فعالیت‌های اقتصادی- اجتماعی انسان در چارچوب نهادهای اسلامی انجام گیرد، منافع اجتماعی از منافع فردی تفکیک ناپذیر می‌شود و بر همین اساس می‌توان رفتارهای اجتماعی- اقتصادی انسان را تعریف و پیش بینی کرد. آقای حسن آقانظری مولف کتاب‌های «مبانی فقهی- اقتصادی نهادهای مالی بازار سرمایه اسلامی» و «درسنامه نظریه پردازی علمی اقتصاد اسلامی» با درک این ضرورت و با هدف تبیین روش شناسی علم اقتصاد اسلامی با رویکرد واقعیت نهادی آن؛ کتاب «روش شناسی علم اقتصاد اسلامی» را در قالب شش بخش مرتبط با یکدیگر طراحی کرده است.
اندیشه های بنیادین علوم اجتماعی نام بخش اول است که مشتمل بر چهار فصل است و فصل اول آن مفاهیم اساسی و کلیدی کتاب توضیح داده شده است که از جمله آن می‌توان به مفهوم نظریه و ماهیت آن، هستی شناسی، معرفت شناسی و انسان شناسی اشاره نمود که در انسان شناسی نوشته شده" تحقیق درباره انسان و رفتارهای او در علوم اجتماعی، بستگی تمام به این واقعیت دارد که انسان چگونه موجودی تعریف می‌شود؛ به گونه‌ای که روش تحقیق علمی نیز از شناخت انسان تاثیر می‌پذیرد."[1]چیستی علوم اجتماعی فصل دوم این بخش است که اقای نظری در آن مباحثی چون علم به مثابه کشف واقعیت، چیستی واقعیت طبیعی، چیستی واقعیت اجتماعی را بیان و فصل را با نتایج به پایان رسانده است.
نهادها به عنوان خاستگاه علوم اجتماعی- اقتصادی عنوان فصل سوم است که ابتدا درباره مفهوم نهاد گفته شده که این مفهوم از مفاهیم ساده اجتماعی همانند مردم، ارتباطات اجتماعی نیست تا به آسانی تبیین شود؛ بلکه تعریف آن مواجه با پیچیدگی خاصی است و بر همین اساس در تبیین چیستی آن اتفاق نظر وجود ندارد."[2]به همین علت است که تعریف نهادگرایان قدیم و جدید در مورد آن متفاوت است که هر کدام جداگانه توضیح داده شده است و نقد هر نظر نیز بعد از آن آمده است. سپس درباره نهادها و کارکردهای اقتصادی آن مولف می‌نویسد" در واقع نهادها به دلیل پایداری و دوام خود، می‌توانند موجبات پایداری و ثبات بسیاری از کنش‌های اقتصادی- اجتماعی را فراهم آورند؛ زیرا در طول زمان به مثابه کانال انتقال دانش مربوط به مهارت‌ها به حساب می‌آیند و بر همین اساس نهادها زمینه‌ی مناسبی برای پیش بینی‌های اقتصادی می‌باشند."[3]
تطبیقات چیستی نهاد عنوان فصل پایانی بخش اول است که در آن مولف به بررسی مبنای فلسفی شکل‌گیری نهاد پرداخته و دانشجویان پس از مطالعه آن می‌توانند توضیحی برای مباحثی چون کاربرد معانی اعتبار، چیستی ماهیت اعتباریات، آثاری که بر اعتبار مترتب می‌شود و چگونگی لحاظ احکام شرعی از واقعیات نهادی داشته باشند.
در بخش دوم کتاب آقای حسن آقا نظری که با همکاری پژوهشگاه حوزه و دانشگاه و سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها به منصه ظهور رسیده؛ روش شناسی علوم اجتماعی در سه فصل روش اثبات گرایی، روش تفسیر گرایی و ترکیبی و روش شناسی متناسب با رویکرد نهادی تبیین می‌گردد.
و اما در بخش سوم این اثر۲۷۸صفحه‌ای مولف در سه فصل به اندیشه‌های بنیادین شکل‌گیری علم اقتصاد اسلامی می‌پردازد. فصل اول با عنوان انسان اقتصادی به روش شناسی شناخت انسان اقتصادی بر اساس آموزه‌های اسلامی می‌پردازد که در ابتدای آن نه تنها مطلوبیت توضیح داده می‌شود بلکه درباره تفاوت آن با رضایت نیز سخن گفته می‌شود که خواننده کتاب در این‌باره می‌خواند" مطلوبیت مترادف رضایت نیست؛ بلکه مطلوبیت رضایت قابل انتظار است ولکن رضایت، خرسندی به دست آمده است. مصرف کننده زمانی که خرید کالایی را در ذهن خود بررسی می‌کند، به مطلوبیتی که می‌تواند از آن کالا کسب کند، می اندیشد؛ اما رضایت بعد از استفاده و مصرف کالا حاصل می‌شود."[4] در ادامه ویژگی‌های انسان اقتصادی از جمله پی‌جویی نفع شخصی و عقلانیت ابزاری توضیح که در عقلانیت ابزاری مولف می‌نویسد" کارکردی از عقل عملی که درصدد بهترین راه جهت رسیدن به بالاترین سطح از هدف است، عقلانیت ابزاری نامیده می‌شود. این نوع کارکرد در برابر کارکرد دیگری از عقل عملی است که در جستجوی تعیین هدف برای رفتارهای انسان است."[5]
و اما مهمترین بحث این فصل روش شناسی انسان اقتصادی بر اساس آموزه‌های اسلامی است که در آن نوشته شده" انسان اقتصادی بر اساس آموزه‌های اسلامی را می‌توان اینگونه معرفی نمود که انسان به دنبال منفعت شخصی و حداکثر کردن آن است؛ اما این منفعت شخصی در پرتو قدرت هدایت دینی به صورت منطقی توسعه می‌پذیرد؛ به گونه‌ای که منافع اجتماعی را هم بخشی از منافع خود به حساب می آورد. در واقع آنگاه که نهادهای برخاسته از شریعت اسلامی در چارچوب فعالیت‌های اقتصادی- اجتماعی انسان قرار می‌گیرد، منافع اجتماعی از منافع فردی تفکیک ناپذیر می‌شود و بر همین اساس می‌توان رفتارهای اجتماعی- اقتصادی انسان را تعریف و پیش بینی کرد."[6] نهادهای خرد اقتصاد اسلامی فصل دوم این بخش است که در آن سعی شده جنبه‌های مالکیت خصوصی، موجبات مالکیت ابتدایی، خاستگاه مالکیت فکری، ثابت کردن حق بودن مالکیت فکری و عناصر نظریه مصرف جداگانه و کامل تحلیل و بررسی گردد.
فصل پایانی این بخش از کتاب آقای نظری به نهادهای کلان اقتصاد اسلامی می‌پردازد که مهمترین بحث این فصل نهاد تامین اجتماعی است که در آن به دو نوع تامین اجتماعی در اقتصاد اسلامی می‌پردازد که این دو مورد کفالت عمومی و حق جامعه در درآمدهای دولت است که با توجه به احادیثی از امام صادق و امام علی(علیهم السلام) توضیح داده شده‌اند.
روش شناسی علم اقتصاد و مبانی علم اقتصاد خرد اسلامی دیگر بخش های این اثر ارزشمند که از کتب درسی دانشجویان رشته اقتصاد است؛ می‌باشد و در نهایت کتاب روش شناسی علم اقتصاد اسلامی با بخش ششم که مبانی علم اقتصاد اسلامی است به پایان می‌رسد.
در فصل اول این بخش مولف نقش جریان پول در شکل‌گیری علم اقتصاد اسلامی را بررسی نموده و به تفاوت تاثیر پذیری متغیرهای کلان اقتصادی بر اساس نرخ بهره و سود و همچنین ایجاد تعادل پولی بر اساس نرخ سود پرداخته است.
از مهمترین فصول بخش پایانی مسئولیت دولت اسلامی نسبت به تامین زیرساخت‌های فرآیند توسعه است که در آن به بیان پیش شرط‌های توسعه، موارد شکست بازار، جایگاه انسان و نیروی انسانی در برنامه توسعه و دیدگاه اسلام پیرامون توسعه منابع انسانی می‌پردازد.
این اثر که در زمستان سال ۱۳۹۶ و با تعداد ۷۰۰نسخه منتشر گشته؛ اکنون با قیمت ۱۴۸۰۰در بازار موجود می‌باشد..
پی‌نوشت
[1] کتاب «روش شناسی علم اقتصاد اسلامی» ، حسن آقا نظری ، ص12
[2] همان، ص45
[3] همان، ص52
[4]همان، ص102
[5] همان، ص104
[6] همان، ص111
323/603/ع