به گزارش سرویس جامعه پایگاه تخصصی فقه حکومتی وسائل؛ آیت‌الله احمد مبلغی در چهارمین نشست هم‌اندیشی فقه حکومتی که در سالن جلسات دانشگاه باقرالعلوم پردیسان قم برگزار شد، با اشاره به اینکه این نشست‌ها به جهت توصیفی از دیدگاه‌ها به نحو متناظر با یکدیگر صورت می‌گیرد، اظهار داشت: نوع قالبی که برای عرضه و طرح دیدگاه ارائه‌شده است دارای چند بخش است، یک بخش، آسیب‌شناسی فقه موجود است، گویا همگی اتفاق دارند که فقه موجود "یعانی من عده مشاکل"، که بحث آسیب‌شناسی آن به میان می‌آید.
وی با بیان اینکه طبعاً آسیب‌شناسی به معنای نفی اصالت نیست، افزود: وجودی به نام فقه در حال تکامل است و همچنان آنچه فراروی آن است مسیری است که می‌بایست بپیماید، در غیر این صورت نمی‌بایست آسیب‌شناسی ما، براندازانه باشد.
استاد حوزه و دانشگاه گفت: فقه ازآن‌جهت که نوعی علم و معرفت بوده تکامل‌پذیر است، درعین‌حال پایه‌ها، اصول و چارچوب‌های ماندگار و اصیل دارد که تغییر نمی‌پذیرد، شناخت این عناصر، نیازمند مطالعه و بحث دقیق است و تداوم و پاسخگویی این علم مرهون رد و نقد است.
وی با اشاره به اینکه تاکنون حرکت فقه رو به‌پیش بوده است، عنوان کرد: آسیب‌شناسی گاهی سریع و شتاب‌زده است که خودش آسیب بزرگی برای آسیب‌شناسی است، آسیب‌شناسی بخشی از فلسفه یک علم است و بر اساس این آسیب‌ها می‌خواهیم طرحی بزنیم.
عضو مجلس خبرگان رهبری با بیان اینکه که فقه و شریعت متفاوت‌اند ادامه داد: دو فاصله بین فقه و شریعت وجود دارد شریعت آن چیزی بوده که شارع آورده است و فقه علمی بوده که ما برای وصول به شریعت طراحی می‌کنیم و یکسان انگاری میان فقه و شریعت خطا است.
وی ضمن تأکید بر اینکه فاصله کمی به این معنا است که دامنه شریعت وسیع‌تر از دامنه کنونی فقه است، تصریح کرد: شریعت آن است که در لوح محفوظ یا آنچه بر پیامبر اکرم (ص) نازل‌شده است که بر دو بخش کمی و کیفی تقسیم می‌شوند.
رئیس مرکز تحقیقات اسلامی مجلس یادآور شد: واقعیت را خداوند آفریده و شریعت را هم خدا داده است و خداوند عالم به این وضع تحول‌پذیری این واقعیت‌ها بوده است، لذا شریعت برخوردار از انعطاف اساسی است
وی با بیان اینکه دغدغه فقیه این نیست که یک منظومه‌ای از استنباط‌ها را شکل دهد، اذعان کرد: مکانیزم استنباط ما تفکیک می‌کند و بریده‌بریده عمل می‌کند و خروجی‌ها هماهنگ نمی‌شوند.
به گفته وی، شریعت منسجم است و ما با فقه خود آن شریعت منسجم را شناسایی می‌کنیم، پس آنچه عرضه می‌شود، شیء منسجمی است یعنی صحیح است که در مقام استنباط، در فکر انسجام نیستم، اما با توجه به اینکه استنباط معطوف به یک شریعت برخوردار از انسجام و هماهنگی است پس آنچه من می‌فهمم خودبه‌خود هماهنگ است.
استاد برجسته حوزه علمیه خاطرنشان کرد: پس نه ما مصیب هستیم به شریعت و نه ما همه خرده موضوعات آن را استنباط می‌کنیم، هماهنگی به این معناست که اجزا می‌بایست در جایگاه و اولویت خود قرار بگیرند، درحالی‌که ما در استنباط‌ها نه به آن اولویت‌ها توجه داریم و نه به همه خرده موضوعات می‌پردازیم و نه همیشه مصیب هستیم.
وی عنوان کرد: علاوه براین دستیابی به یک جزء از منظومه ، نیازمند اشراف به کل مجموعه قرآن و روایات دارد و استنباط ما یک جریان شتاب‌زده است درحالی‌که خیلی از مبانی کلامی و دیدگاه‌های اسلامی را می‌بایست بشناسیم تا فهم مناسبی نسبت به موضوع پیدا کنیم، لذا فاصله کیفی این است که شریعت منسجم و منعطف است اما فقه ما این‌گونه نیست،
مبلغی اظهار داشت:خروجی فقه ما نسبت به آن ابوابی هم که به آن‌ها پرداخته‌ایم به نسبت به زندگی انسان معاصر حجم کمتری دارد، نخست ناظر به ابواب و دوم ناظر به خورده مسائلی است که هردوی این‌ها فاصله کمی دارد.
وی با اشاره به اینکه آسیب فاصله فقه با انسان معاصر عمدتاً ناشی از مشکل ساختاری است که فقه دارد، تصریح کرد: فقه از حیث ساختاری دچار یک وضعیت شبه ایستا شده و صدها سال است که ما این ساختار را داریم و همچنان درون آن حرکت و تجربه فقهی و پژوهش‌های فقهی را به انجام می‌رسانیم اما این ساختار زمانی توسط محقق حلی(ره) آورده شده است هنوز هم زیبایی‌های این ساختار برجسته است و از حیثی هم شبیه و در مواردی مأخوذ از ساختار اهل سنت است.
عضو مجلس خبرگان رهبری گفت: این ساختار، شاکله و ظرفیت است که هرچه با آن سازگار نباشد طرد می‌شود و هرچه با این ساختار، سازگار باشد اولویت پیداکرده و ساختار، امکان و فرصت می‌دهد و اولویت سازی می‌کند، اما در بحث فلسفه فقه ساختارشناسی خودش یک علم است که این ساختار از پس این انسان معاصر برنمی آید و نمی‌تواند زندگی متحول و پیچیده انسان را پوشش دهد که طبیعی است این وضعیت سبب شده است که این آسیب پیدا شود.
وی با اشاره به اینکه ممکن است کسی بگوید این ساختار امری مقدس است و نمی‌توان به آن دست زد، تصریح کرد: ساختار محصول تجربه علمی بشر است، اهل تسنن جمع شدند و گفتند ما نیازمند علمی هستیم به اسم فقه، و بابی را به اسم صلات و بابی را معاملات و غیره وضع کردند؛ ما هم تجربه‌ای از زمان امامان داشتیم که کتاب‌هایی می‌نگاشتند احادیث بود و فصل‌بندی می‌کردند این‌ها تجمیع شد، ساختاری ایجاد کرد، ساختار حاصل تجربه است و قرار نیست ساختار قبلی نابود شود.
رئیس مرکز تحقیقات اسلامی مجلس شورای اسلامی درباره موضوع از حیث کاربردی اندیشی اذعان کرد: فقیه ما در بسیاری موارد در مدار ارائه یک کاربرد نیست، این با حجیت چه نسبتی پیدا می‌کند در جای خودش باید طرح شود، فقهای ما کلیاتی مطرح می‌کنند و فتوای تقدیری می‌دهند درصورتی‌که فتوا می‌بایست ناظر به واقعیت‌ها باشد.
وی با بیان اینکه کارآمدی باید برای انسان‌ها محسوس باشد، ادامه داد: کاربردی یعنی نگاه شما به عینیت باشد و این شرط لازم برای کارآمدی است، فتوا باید درصحنه جامعه کارآمد باشد و وجدان جامعه بگوید این فتوا، پاسخ واقعی زندگی ما را داد و مشکلی را حل کرد
مبلغی با اشاره به اینکه فقه فاقد حضوری در خور شان در جامعه شده است، عنوان کرد: فقه واسطه بین شریعت و انسان است، این فقه به دلیل دو آسیب پیش‌گفته، آسیب سومی نیز پیداکرده است که نتیجه آن دو آسیب است، اما چون اهمیت داشته نیازمند تحلیل مستقل است و از خاستگاه علم‌الاجتماع یا جامعه‌شناسی فقه می‌بایست این آسیب تحلیل شود.
مؤسس و رئیس مرکز پژوهش‌های دینی تطبیقی التجدید لبنان، غیاب فقه الاجتماع و مباحث فقه الاجتماعی آسیبی دیگر دانست و گفت: تجربه و مطالعات رایج فقهی از پرداختن به فقه رفتارها و نهادهای دارای شأن پایه‌ای در مناسبات اجتماعی مثل کنش‌های اجتماعی، هویت‌های اجتماعی، جایگاه‌های اجتماعی، تجربه فقهی ما خالی از این ممارست و پرداختن فقه الاجتماع است، نبود فقه الاجتماع آسیب بزرگی است.
وی اضافه کرد: ماهیت فقه الاجتماع به رفتارها و نهادهایی که دارای شأن پایه‌ای در مناسبات اجتماعی می‌پردازد و تاکنون به رفتارهای بنیادی توجه نداشته‌ایم و بیشتر به‌سوی رفتارهای روبنیان رفته‌ایم
مبلغی افزود: فقدان این رشته مطالعاتی بسیاری از موضوعات مربوط به فقه اجتماعی یا ناشناخته باقی‌مانده‌اند و یا در صورت شناخته شدن مطالعات پیرامون آن‌ها کم‌عمق و بی مبنا است، چه بسا گاهی یک فقیه فتوایی برخلاف حرکت سنن الهی بدهد.
تهیه و تنظیم : محرم آتش افروز