به گزارش خبرنگار سرویس فرهنگ و هنر پایگاه تخصصی فقه حکومتی وسائل، حجت الاسلام والمسلمین عباس رفعتی، در جلسه پانزدهم درس خارج فقه رسانه که در روز یکشنبه مورخه 26 آذر سال 96 در موسسه فقهی ائمه اطهار علیهم السلام برگزار گردید، به بررسی حرمت پیام مقارن با حرام اسراف و تبذیر در رسانه پرداخت و گفت: در برنامه های رسانه بالاخص در مسابقاتی که برگزار می شود شاهد اسراف و تبذیر زیادی هستیم که صورت می گیرد هر چند اصل مسابقه اگر همراه با برد و باخت و آلات قمار نباشد هیچ مشکلی ندارد اما به علت تقارن با امر حرام، این فعل نیز حرام خواهد بود و رسانه حق ترویج آن را ندارد.
ایشان در ادامه به تفاوت اسراف و تبذیر نیز اشاره داشت و گفت: اسراف و تبذیر شباهت های زیادی به هم دارند لذا کنار هم ذکر شد و هر دو زیاده روی در مصرف است که گاهی مصرف زیادی وارد بدن می شود و گاهی دور ریخته می شود ولی از گناهان آشکار است که مصداق واژه «فاحشه» در قرآن کریم است.
این استاد درس خارج ابراز داشت: متاسفانه در ایام عید نوروز و اوقات دیگر سال مردم را به خرید در رسانه تشویق می کنند در حالی که بسیاری از این موارد در منزل وجود دارد و برای تغییر دکوارسیون و مدگرایی مردم کالاهایی را خرید می کنند و رسانه نیز از کارخانه ها هزینه تبیلغات خود را دریافت می کند که ثمن این تبلیغات حرام که اسراف و تبذیر به همراه دارد نیز حرام است.
مشاور مدیریت حوزه های علمیه در پایان گفت: در مورد عدم مصرف کالاهای خارجی سفارشات اخلاقی متعددی از طرف رهبر معظم انقلاب صورت گرفته است اما نباید کیفیت برخی کالاهای ایرانی به صورت نامطلوب باشد و مردم رغبت نکنند سرمایه خود را در این راه هزینه کنند و یکی از همین موارد نامطلوب، خودروهای غیر استاندارد تولید داخل است که نیاز به اصلاح اساسی دارد.
تقریر کامل درس
بررسی حرمت پیام های رسانه ای مقارن با اسراف و تبذیر
بحث در محرمات پیام رسانه بود که این موارد سه بخش بود.
1ـ پیام باطل و حرام؛ نظیر نشر مطالب الحادی، ضاله، اشاعه و نشر مطالب فحشاء و منکر، افتراء، نشر اکاذیب، انتشار اسرار نظام، توهین به مقدسات دینی، اعانه بر اثم و عدوان.
این موارد گرچه توضیح داده نشد اما در فهرست پیامهای باطل و حرام بیان شد.
2ـ پیام درست و جایز است اما همراه با فعل حرام است؛ سخن ما در این قسم بود.
چند مساله را در این بخش متعرض شدیم. گاهی فیلم و پیام درست است اما همراه با موسیقی حرام است.
سخن در مصادیق این بخش است. بیان شد که گاهی انتقاد درست است اما همراه با فحش و توهین است.
مساله سوم که در اینجا بحث شد و پیام درست بود ولی مقارن با مدح کسی بود که شایسته مدح نبود.
مساله چهارم طولانی شد که دیروز آخرین جلسه مساله در رابطه با بخش فوق بود که عکس مدح مذموم است و تشهیر انسان مومن بود.
بیان شد که تشهیر به جز در شش مورد حرام است. در این شش مورد نیز اگر با حکم حکومتی تزاحم پیدا کرد و حاکم اجازه نداد، حکم حکومتی مقدم بر حکم اولیه است.
این نکات خلاصه ای به صورت تیتروار از 20 جلسه گذشته شود که برای شروع بحث جدید ارائه شد.
پیام رسانه ای مقارن با اسراف و تبذیر
یکی دیگر از مصادیق پیام رسانه که مقارن با فعل حرام است، موردی است که همراه با برنامه اسراف یا تبذیری صورت گیرد.
اصل پیام رسانه صحیح است اما مقارن با فعل حرام می شود و از رسانه پخش می شود و شامل بسیاری از فعل های محرم می شود که در رسانه پخش می شود.
مساله دیگر ما بدحجابی است. بازیگری که نقشی را در رسانه ایجاد می کند حجابش را رعایت نمی کند که از مصادیق همین مورد است که پیام درست است و فیلم نامه نیز خوب است اما همراه و مقارن با فعل حرام است.
بحث ما مقارنت با اسراف و تبذیر است که باید مصادیق متعددی را در رسانه بیان کنیم.
گاهی مسابقه ای اجرا می شود که همراه با اسراف است. اصل مسابقه امر درستی است و فقط مواردی که برد و باخت دارد یا همراه با آلات قمار است حرام است. بینندگان صرفاً این مساله را تشویق می کنند و پیام حلالی دارد. اما همین که به طور مثال دو تا هندوانه قرار دهند که کدام شخص سریع تر می تواند بخورد که از مصادیق تبذیر حرام است.
فرق بین اسراف و تبذیر
در اسراف اگر شخص به طور مثال یک بشقاب غذا بخورد سیر می شود ولی دو پرس غذا می خورد ولی دور نمی ریزد و وارد بدن شده است. گاهی یک پرس غذا می خورد ولی پرس دوم را برای خوردن می گیرد ولی دور می ریزد که مصداق تبذیر است.
اسراف و تبذیر شباهت های زیادی به هم دارند لذا کنار هم ذکر شد و هر دو زیاده روی در مصرف است. گاهی مصرف زیادی وارد بدن می شود و گاهی دور ریخته می شود.
از این قبیل مسابقات در رسانه ملی بارها نمایش داده شده است که همراه با فعل حرام است. این مساله از محرمات رسانه است که فعل حرام به نمایش گذاشته می شود و اشاعه حرام و فحشا است. دلیل حرمت اشاعه فحشا شامل این مورد می شود. (الذین أن یحبوا تشیع الفاحشة)
در برخی فیلم ها اسراف به خرج می دهند. کارگردان زندگی شخصی را نشان می دهد و توجهی به اسراف ندارد. تجمل اگر به مرز اسراف و بالاتر از شأن طرف برسد قطعاً حرام است. زمانی که حرام علناً عرضه شد دیگر جامعه نسبت به حرام بی تفاوت می شود و رسانه این کار را عادی می کند و هیچ نکوهشی نمی کند.
بحث رسانه حتی نگاه به مصرف و اقتصاد مقاومتی نیست تا بخواهد مقایسه کند و زندگی ها را نقد کند تا میزان مصرف گرایی و تجمل گرایی را تبیین کند. این موارد حاشیه است و برای بهتر نشان دادن فیلم، قرین با فعل حرام می شود.
آیه را مدتی قبل توضیح دادیم که مراد معنای لغوی فاحشه است و معنای مصطلح در فارسی مدنظرمان نیست. فاحشه به گناهانی گفته می شود که زننده است و بقیه مردم نیز متوجه بدی آن هستند. اسراف و تبذیر از گناهان فاحش است ولی متاسفانه مردم آن را سبک می شمرند.
خداوند متعال در قرآن می فرماید: (إِنَّ الْمُبَذِّرینَ کانُوا إِخْوانَ الشَّیاطینِ وَ کانَ الشَّیْطانُ لِرَبِّهِ کَفُوراً) سوره مبارکه اسراء آیه 27
واقعاً برای ما این گناه بسیار معمولی است. این آیه قرآن می فرماید شخصی که در مصرف دورریز دارد گنهکار است.
این مساله فقط مربوط به مواد غذایی نیست و برخی اشخاص وسائل منزل نظیر پرده را سالی یک مرتبه تغییر می دهند.
متاسفانه از ابتدای اسفند در برخی رسانه ها نظیر رسانه ملی، مردم برای خرید تشویق می شوند تا به بازار بروند. بخشی از مصرف گرایی اسراف و برخی تبذیر و برادری با شیطان است.
می توان در عروسی ها و مراسمات جلوی دور ریز غذاها را گرفت و با ترویج راه کارهای ساده از تبذیر جلوگیری کرد که متاسفانه رسانه ملی این کار را انجام نمی دهد. از آن طرف عروسی های مجلل را نشان می دهد.
رسانه های ما بسیار مقصر هستند و باید گفت که در فرهنگ مردم ما این مقدار اسراف، تبذیر و تجمل گرایی نبود. متاسفانه همراه با مدگرایی، مردم به اسراف و تبذیر تشویق می شوند.
درآمدی که با نمایش امر حرام باشد قطعاً حرام است. (ان الله اذا حرم شیئاً حرّم ثمنه) رسانه نیز حق ندارد که آن را منتشر کند.
علاوه بر این، اگر در موردی اسراف و تجمل گرایی نباشد بلکه براساس حکم حکومتی کالای خارجی خریداری نشود و در رسانه نشان داده شود که این خانواده کالای خارجی استفاده می کنند و راضی هستند، مصداق حرام است که از احکام ثانوی است.
رسانه نقش تبلیغ فوق العاده ای دارد که امروزه به وضوح مشاهده می شود. کارخانه ها میلیاردی هزینه می کنند و تیم فوتبالی را خریداری می کنند تا نام کارخانه را داشته باشد و این تبلیغ انجام شود. حاصل این تبلیغ این است که هر هفته نام آن در رسانه برده شود.
کارخانه برای جوانان این کار را انجام نداده است زیرا اگر این دغدغه را داشتند نام جوانان آن شهر را قرار می دادند و رسانه نیز به تبلیغ آنان کمک شایانی دارد.
گاهی کالای ایرانی نیز مورد اسراف قرار می گیرد که در رسانه نیز نمایش داده می شود مثلاً مقداری برنج را در برنامه دور می ریزند که مصداق حرام است.
قوانین غیر از حکم حکومتی است و اکثر مراجع می فرمایند تخلف از قوانین جامعه اسلامی حرام است اما بیان شد هر جرمی گناه نیست و برخی از فقها این قول را برگزیده اند. جرم و جریمه مساله دیگری است اما عقاب اخروی ندارد.
مجرای تصویب مقررات، گاهی مجلس و گاهی شورای عالی انقلاب فرهنگی است که قدیم اشکال وارد می شد جزء قانون اساسی نیست و رهبری تصریح کردند که مصوبات شورای عالی انقلاب فرهنگی قانون است. گاهی مجمع تشخیص مصلحت تصویب می کند که دو بخش کاری اساسی دارد. گاهی مقررات کلی است که بر اساس سیاست های کلی برنامه های پنج ساله یا غیره تصویب می کنند که قانون نیست. قانون موردی است که محدودیت چندساله ندارد.
الان رهبری به تحریم کالاهای خارجی حکم نکرده اند و چند بار ابلاغ کرده اند که دولت باید تولید داخلی را تقویت کند و باید اشتغال در ایران درست شود. این مساله توصیه است ولی اگر حکم صادر کنند هیچ کالای خارجی که مشابه ایرانی داشته باشد نباید وارد کشور شود و مصداق حرام است. در برهه ای از تاریخ، مرحوم نجفی اصفهانی جنس های انگلیسی را تحریم کردند و فرمودند برجنازه مسلمانی که پارچه کفنش انگلیسی باشد نماز میت نمی خوانیم. اگر مرحوم نجفی اصفهانی در مبارزات پیروز می شدند انقلاب اسلامی سالهای جلوتر اتفاق می افتاد و مردم نیز همکاری مستمری نداشتند.
موزه ایشان که خانه شخصی شان بوده است انسان متوجه می شود که علما در آن مقاطع تاریخی چگونه ورود داشته اند و باید دانست امروزه نیز دشمن درصدد است که از طرق مختلف نظام اسلامی را از پای درآورد. از طریق نظامی موفق نشدند اما از طریق فرهنگی و اقتصادی می تواند گام های موثری بردارد.
سوال: آیا برای مصرف کالای ایرانی در شرائط تحریم مانعی برای خرید بیش از حد کالای ایرانی نیست؟
پاسخ: خیر بیشتر از موونه نمی توان خرید کرد مثلاً اگر یخچال دارد نباید یک یخچال ایرانی دیگر نیز بخرد تا کالای ایرانی مصرف شود و در بحث موونه برای خمس همین مساله مطرح است که زائد بر موون، متعلق خمس است. اگر این مساله برای مردم و فیلم سازها تبیین شود متوجه حرمت رسانه ای کردن زیاد مصرف کردن خواهند شد که الگوسازی حرامی برای مردم صورت گرفته است. برخی قرض می کنند تا با تسهیلات و ریخت پاش بیشتری زندگی کنند.
گاهی غنای واقعی نیست ولی همین که خودش را در حال غنا ببیند طغیان می کند. زمانی که کاروان قارون حرکت می کرد همه هیجان زده می شدند و دوست داشتند شبیه قارون باشند که قرآن در سوره مبارکه قصص آیه 79 بدان اشاره می کند: (یا لیت لنا مثل ما اوتی قارون انه لذو حظ عظیم)؛ کاش ما هم یکی از شترانی که بار قارون را جابجا می کند دارا بودیم.
حال اگر ما این مورد را به نمایش گذاشتیم و مردم حسرت خوردند مقارن با فعل حرام است زیرا اسراف گرایی و تجمل را ترویج می کند.
در مورد نخریدن کالاهای خارجی سفارشات اخلاقی و معنوی توسط رهبر عزیز انقلاب داریم اما ایشان حکمی صادر نکرده اند زیرا شرائط برای صدور حکم نیست و در صورتی ممکن است که کالای ایرانی بتواند کیفیت را بالا ببرد و دولت بر این مساله نظارت داشته باشد تا کیفیت آن از این وضعیت نابسامان بالاتر رود و خانواده ایرانی و مسلمان رغبت کند پول خود را برای کالای ایرانی مصرف کند.
گاهی موارد خود رسانه، اسراف و تجمل گرایی را ترویج نمی دهد ولی انبوه تبلیغات که صورت می گیرد پیامد منفی دارد که باید در قسم سوم مورد بررسی قرار گیرد.
آنچه بصری نشان می دهد و تجسم می کند اثر خود را بر اذهان مردم قرار می دهد.
گاهی ممکن است ما هدف درستی داشته باشیم و بخواهیم اشتغال را بیشتر کنیم اما در مقابل این مساله، مصرف بی رویه ای انجام داده ایم و سرمایه نسل های بعد را به هدر داده ایم. الان در بحث خودرو این مشکل اساسی وجود دارد که ظرفیت جاده ها، پارکینگها و غیره گنجایش درستی ندارد و مردم را به مصرف کالای بی کیفیت به نام خودروی ملی تشویق می کنند درحالی که مونتاژ قطعات کشورهایی نظیر چین است.
بحث ما اقتصادی شد اما اگر رسانه بخواهد برنامه اش با حرام مخلوط نباشد باید جلوی این مسائل را بگیرد./926/ ص
تقریر: محسن جوادی صدر