به گزارش خبرنگار سرویس اقتصاد پایگاه تخصصی فقه حکومتی وسائل حجت الاسلام والمسلمین محسن غرویان در جلسات بیست و پنجم و بیست و ششم درس گفتار ربا که در تاریخ 3 و 6ماه 1396 برگزار شد مبانی اقتصاد دولتی و دولت اقتصادی را مورد بررسی قرار داد.
وی در ابتدا با بیان اینکه "نخستین تمدن های بشری با دولت آغاز شده است" افزود: قبل از آن مردم کدخدا منشانه مشکلاتشان را حل می کردند، ولی از زمانی که تمدن شروع شده، دولت نیز شکل گرفته است.
استاد حوزه علمیه قم در ادامه آورده است: دولت‌ها در زمان حاضر پنچ وظیفه دارند: 1- حفظ نظم و امنیت 2- هدایت جامعه به سمت پیشرفت 3- رشد اقتصادی 4- ایجاد اشتغال مقابله با تورم (تورم یعنی ارزش پولی که در جیب شماست به صورت لحظه ای کم و زیاد می شود) 5- حفظ ثبات اقتصادی
وی در پایان اهداف اقتصادی دولت را شامل "اشتغال کامل" ، "مبارزه با تورم و ثبات قیمت" ، "توسعه اقتصادی کشور" و "بهبود وضع توزیع درآمد" دانست.
تقریر این دروس در ادامه می آید:
اقتصاد دولتی و دولت اقتصادی
در این بحث سه محور اصلی داریم :
1. نظرات طرفداران اقتصاد دولتی و مخالفین اقتصاد دولتی
2. وظایف اقتصادی دولت
3. طرق دخالت دولت در اقتصاد
چند نکته مقدماتی
• شکل گیری دولت از چه زمانی بوده است؟ دولت یعنی چه ؟
گفته اند که نخستین تمدن های بشری با دولت آغاز شده است ، قبل از آن مردم کدخدا منشانه مشکلاتشان را حل می کردند، ولی از زمانی که تمدن شروع شده، دولت نیز شکل گرفته است. نقش دولت در جامعه در چند امر مهم است: 1- نقش دولت در تکامل جوامع و دستیابی جوامع به پیشرفت های سریع و تسخیر طبیعت در کشف قوانین حاکم بر طبیعت (نقش دولت در این امور بسیار بسیار زیاد است) 2- شکل گیری امپراطوری ها و حکومت های بزرگ که اداره این حکومت ها و امپراطوری ها نیاز به دولت داشته است.
• می گویند که دولت ها در گذشته نقش زیادی در امور اجتماعی از جمله اقتصاد نداشته اند، به این خاطر که وظایفشان چند چیز بوده است : 1- حفظ نظم و امنیت 2- دفاع دولت در مقابل دشمن 3- جمع آوری مالیات برای تامین هزینه ها
• روابط مالی دولت ها در قدیم با شهروندان به دو صورت بوده است : 1- مالیات و خراج گرفتن از مردم و نحوه خرج کردن آن 2- هزینه کرد این مالیات ها برای پرداخت حقوق کارمندان خودش و هزینه های جاری
• دولت ها در زمان حاضر پنچ وظیفه دارند : 1- حفظ نظم و امنیت 2- هدایت جامعه به سمت پیشرفت 3- رشد اقتصادی 4- ایجاد اشتغال مقابله با تورم (تورم یعنی ارزش پولی که در جیب شماست به صورت لحظه ای کم و زیاد می شود) 5- حفظ ثبات اقتصادی
اهداف اقتصادی دولت
اشتغال کامل : به وضعیتی اطلاق می شود که در جامعه، همه جویندگان شغل دارای شغلی مناسب باشند و بی کاری وجود نداشته باشد. شغل مناسب یعنی هر کسی متناسب با شان و جایگاه علمی و... شغلی را دارا شود.
دلیل مقابله با بی کاری توسط دولت : جلوگیری از آثار سوء در سه ساحت و قلمرو - آثار سوء اقتصادی 2- آثار سوء اجتماعی 3- آثار سوء فرهنگی
روش ایجاد اشتغال کامل و مبارزه با بی کاری ، در یک کلمه فراهم کردن شرایط رونق اقتصادی است. به همین منظور اقتصاددانان معادله ای را ایجاد کردند که می گویند : رونق اقتصادی باعث گسترش فعالیت های تولیدی می شود و گسترش فعالیت های اقتصادی موجب ترغیب تولید کنندگان به استخدام نیروی جدید می شود و استخدام نیروی کار جدید باعث ایجاد فرصت های شغلی جدید می شود و فرصت شغلی جدید هم رسیدن به اشتغال کامل را در پی دارد.
مبارزه با تورم و ثبات قیمت
تعریف : جلوگیری از نوسانات قیمت یا از بین بردن تورم.
سوال این است که به چه دلیل دولت ها باید با تورم مقابله کنند؟ به همین خاطر یک معادله اقتصادی چیده اند: تورم بالا موجب افزایش قیمت کالا و خدمات می شود، و افزایش قیمت کالا و خدمات ، موجب عدم توانایی خرید مردم می شود و این موجب نارضایت مردم و سست شدن اساس حکومت می شود.
توسعه اقتصادی کشور
طی کردن مراحل پیشرفت برای دستیابی به رشد برای توسعه بیشتر. (البته این تعریف اشتباه است و تعریف دوری است مگر اینکه ما توسعه را عام بگیریم و توسعه اقتصادی را خاص)
گفته اند که دولت ها به دو دلیل باید برای رشد و توسعه کشور تلاش کنند : 1- کاستن فاصله موجود بین کشورهای در حال توسعه و توسعه یافته.(البته این هم دوری است) 2- سیاست گذاری دولت ها نیز تاثیر دارد در تند و کند کردن روند توسعه.
بهبود وضع توزیع درآمد
مقابله با فقر و بهبود وضع اقشار کم درآمد و فقیر جامعه یعنی کم کردن اختلاف طبقاتی بین اقشار کم درآمد و پردرآمد جامعه.
دلایل دولت ها برای بهبود وضع توزیع درآمد
1- تاکید مصلحان اجتماعی و معلمان اخلاق بر ضرورت حمایت از قشر ضعیف (این دلیل ، دلیل دینی اخلاقی است، یعنی دولت هایی که به مذهب و دین و خدا اعتقاد دارند باید این را جزء وظیفه خودشان بدانند که اینجا نقش جهان بینی در اقتصاد روشن می شود)
2- به خاطر اینکه شکل گیری نهضت های بزرگ تاریخ با شعار بهبود وضعیت معیشتی مردم شکل گرفته است. یعنی دولت ها برای اینکه مردم بر علیه شان قیام نکنند باید این کار را انجام دهند ، یا از طرف دیگر رفع فقر راهی است برای گسترش توسعه اقتصادی.
3- مانعیت فقر ، یعنی گفته اند که اگر در جامعه ای فقر زیاد باشد ، این مانعی جدی برای توسعه همه جانبه اقتصادی است. البته فقر در همه جا آثار خودش را در جامعه در امور فرهنگی و آسیب های اجتماعی نشان می دهد.
فعالیت دولت در عرصه اقتصاد به دو شکل ظهور می کند
1- عرضه کالاها و خدمات ، شما اصطلاح «شرکت دولتی» را شنیده اید ، مثلا شرکت هواپیمایی ایران ایر، که مسافران را جابه جا می کند و این خدمات دادن به مردم است و دولت این کار را می کند ، یا «شرکت ایران خودرو» که دولتی است.
دلائل ورود دولت ها به این کارها و خدمات دادن به مردم
• تمایل دولت به سرمایه گذاری در بخش های خاص یعنی بعضی از فضاها درآمد بالایی دارد و دولت در این فضاها ورود می کند که اقتدار خودش را نشان دهد، مثلا همین زلزله سرپل زهاب که آمد اگر دولت ، چادر و کانکس نداشت ، چه می شد؟ مردم می گفتند این چه دولت بی عرضه ای است!! البته باید این نکته را نیز باید بدانیم که در بعضی از فضاها اصلا بخش خصوصی قدرت ورود ندارد مثل استخراج نفت یا خرید هواپیما و...
• عدم تمایل بخش خصوصی برای ورود به برخی از عرصه های اقتصادی ، یعنی در بعضی از جاها اساسا بخش خصوصی نمی خواهد ورود کند که این نیز دلائل مختلفی مثل ترس از آینده کار و امنیت اقتصادی دارد.
• وجود بعضی شرایط خاص در کشور مثل جنگ ، که باید دولت برخی از کالاها را در اختیار داشته باشد که بتواند تولید کند و در حادثه ای که غیرمترقبه است از آن کالاها استفاده کند.
• مغز اقتصادی داشتن دولت ها ، یعنی دولت باید سیاست گذاری کند برای رسیدن به اهداف از قبل پیش بینی شده اقتصادی.
پنج هدف عمده دولت ها در سیاست گذاری های اقتصادی و وضع قوانین اقتصادی
1. کاهش مصرف گرایی (مثلا می گویند که ایرانی ها زیاد دارو مصرف می کنند ولی در دیگر کشورها اینطور نیست یا در فرش و مبلمان خانه و لباس و ...)
2. محدود ساختن واردات و کنترل بی رویه واردات
3. برنامه ریزی در جهت بکارگیری فناوری های نوین
4. افزایش فعالیت های تولیدی
5. سرمایه گذاری در مناطق محروم کشور
323/905/ع