vasael.ir

به گزارش خبرنگار سرویس حقوق پایگاه تخصصی فقه حکومتی وسائل، کرسی علمی ترویجی «چرایی تنصیف دیه و ارث زنان از منظر فقه و حقوق اسلامی» نهم بهمن ماه 96 به همت مرکز بین المللی توسعه علم، فرهنگ و عقلانیت با همکاری انجمن علمی فقه و حقوق اسلامی حوزه و دبیرخانه هیأت حمایت از کرسی های نظریه پردازی نقد و مناظره در سالن کنفرانس دبیرخانه انجمن های علمی حوزه علمیه برگزار شد.

حجت الاسلام حسین عندلیب عضو هیأت علمی دانشگاه مجازی المصطفی(ص) ارائه دهنده، حجت الاسلام سید علیرضا حسینی عضو هیأت علمی دانشگاه حضرت معصومه(ص) ناقد و حجت الاسلام محمدتقی طبرسا دبیر علمی این نشست بودند.

بخش نخست این گزارش را می توانید با مراجعه به اینجا مشاهده کنید؛ بخش دوم این گزارش و تکمیل ارائه نظریه پرداز این نشست تقدیم خواندگان محترم می شود:

بررسی و تحلیل ادله تنصیف دیه زن

وی در بررسی و تبیین ادله دیه، ابراز داشت: ما آیه ای نداریم که به صراحت مطرح کرده باشد که دیه زن نصف مرد است. مستندات روایی نیز در این زمینه چند قسمت می شود.

معاون پژوهش مرکز بین المللی توسعه علم، فرهنگ و عقلانیت افزود: در بحث تنصیف دیه بانوان پنج روایت صحیح السند داریم که شیخ حر آملی، شیخ کلینی، شیخ طوسی، شیخ صدوق و شیخ مفید این روایات را در کتب خود آورده اند و به صورت اطلاق می فرماید «دیة المرأة نصف دیة الرجل». این روایات به لحاظ سندی خوب هستند.

حجت الاسلام عندلیب خاطرنشان کرد: برخی علما در ابواب دیگر هم روایاتی در زمینه تنصیف دیه آورده اند و در مجموع سی روایت داریم. که اینها اصل نصف بدون دیه زن نسبت به مرد را بیان می کنند. البته باید توجه داشت که همه این روایات در بحث دیه زنی است که کشته و ازهاق نفس بشود.

تنها سند موجود در تنصیف دیه جراحات روایت ابان است

وی با تأکید بر اینکه در دیه جراحات و نقص عضو جریان متفاوت است، گفت: در این زمینه تنها یک روایت را به عنوان سند داریم و آن هم روایت ابان ابن تغلب است. این روایت را باید خوب و دقیق بررسی کرد.

استاد فقه و حقوق دانشگاه مجازی المصطفی توضیح داد: ابان نزد امام صادق(ع) می آید و آن قیاس اولویت معروف را مطرح می کند که اگر زنی یک انگشتش قطع بشود 10 شتر، اگر دو انگشتش قطع شود 20 شتر، اگر سه انگشتش قطع شود 30 شتر اما اگر چهار انگشتش قطع شود 20 شتر باید به عنوان دیه به او بپردازند حال آنکه قاعدتا باید برای مورد آخر 40 شتر در نظر گرفته شود.

حجت الاسلام عندلیب ادامه داد: حضرت در پاسخ فرمود«مهلاً یا ابان» وای بر تو ابان قیاس نکن؛ «إِنَّ دِینَ اللَّهِ لَا یُصَابُ بِالْعُقُولِ النَّاقِصَة» یا در برخی نسخ آمده «بالعقوال الرجال». حضرت می فرماید اگر بخواهی قیاس کنی دین از بین می رود.

محقق اردبیلی قیاس ابان را مذموم نمی داند

وی با بیان اینکه در مورد شخصیت ابان بحث های مفصلی مطرح است، گفت: اما مهم در این روایت این است که امام صادق(ع) این حرف ابان را قیاس مذموم و منفی دانسته است.

معاون پژوهش مرکز بین المللی توسعه علم، فرهنگ و عقلانیت اظهار کرد: محقق اردبیلی در مجمع الفائدة و البرهان در جلد 14 صفحه 471 به این نکته اشاره کرده است که اصلا ابان قیاس مذموم نکرده است. قیاس مذموم این است که شارع یک حکمی را در یک مسأله ای گفته است و ما از خود علتی برای آن بتراشیم و در مسائل دیگری که به آن شباهت دارد سرایت دهیم.

عضو هیأت علمی دانشگاه المصطفی خاطرنشان کرد: مرحوم محقق اردبیلی می فرماید ابان قیاس اولویت انجام داده است و چنین قیاسی را علمای تشیع هم قبول دارند. بنابراین این روایت نمی تواند مطلبی را اثبات کند.

حجت الاسلام عندلیب در تبیین این مطلب به آیه شریفه«فَلَا تَقُلْ لَهُمَا أُفٍّ» اشاره کرد و گفت: وقتی قرآن می فرماید به پدر و مادر خود «اف» نگویید یعنی به طریق اولی بی احترامی های شدیدتر از آن حرام است؛ این می شود قیاس اولویت. ابان نیز همین کار را کرده است.

دیه زن و مرد در جراحات برابر است

وی قائل به برابری دیه زن و مرد در جراحات و قطع عضو شد و تصریح کرد: فرق دیدگاه بنده با آقای صانعی این است که او به صورت مطلق قائل به تساوی دیه زن و مرد شده است اما حرف ما این اطلاق را ندارد. من بر خلاف آقای صانعی آن روایت صحیح السندی که درباره ازهاق نفس است را می پذیرم؛ بنابراین دیدگاه ما یک دیدگاه سومی است و عین نظر او نیست.

قائم مقام مرکز بین المللی توسعه علم، فرهنگ و عقلانیت بیان داشت: ما می گوئیم به خاطر روایات صحیح السند اگر زنی کشته شود نصف دیه برایش تعلق می گیرد اما برای جراحات در اعضاء و قطع عضو نمی شود دیه زنان را نصف کرد زیرا یک روایت در این زمینه بیشتر نداریم. قول ما این است که باید در مورد دیه قتل و جراحات تفصیل قائل شویم.

دیه زنان را باید مطابق با مقتضیات زمان تعیین کرد

حجت الاسلام عندلیب استدالال در ارائه بحث دیه به اصل دیگری ملتزم شد و اظهار کرد: برخلاف ارث که ما دسته مان بسته است و آیات و روایات فراوانی داریم در مورد دیه اینطور نیست.

وی با اشاره به اینکه ائمه(ع) واژه دیه را تفسیر کرده اند، گفت: روایاتی در جلد 29 وسائل الشیعه داریم که دیه را غرامت و جبران خسارت خوانده اند امام(ع) به صراحت می فرماید«یغرموا نصف الدیة لورثته» بنابراین نمی توانیم در مورد آن ثابت انگاری کنیم.

استاد فقه و حقوق دانشگاه مجازی المصطفی افزود: چطور در مورد دیه سال ها است مبنای شتر را کنار گذاشته و پول را جایگزین کرده ایم پس در خصوص دیه هم با توجه به اینکه جبران خسارتی است که به یک نفر وارد شده است ما می توانیم شرایط روز را در نظر بگیریم. چرا که اصلا شتر یا پول موضوعیت ندارد.

زنان سرپرست خانوار تمام شئون اقتصادی مردان را دارند

معاون پژوهش مرکز بین المللی توسعه علم، فرهنگ و عقلانیت تأکید کرد: وقتی زنی سرپرست خانواده است و همان شئون مرد را دارد چرا نباید دیه اش با مرد همسان باشد؛ او هم وظایف اقتصادی خانواده را به عهده دارد پس چرا نباید بتواند به اندازه مرد ارث ببرد.

تنصیف دیه بیشتر به ضرر مردان است

عضو هیأت علمی دانشگاه المصطفی تنصیف دیه زنان را بیشتر به ضرر مردان دانست و گفت: باید به این نکته نیز توجه داشت که در برخی فروض پرداخت دیه زنان، مردها ضرر می کنند و اگر جای اعتراض باشد باید مردان اعتراض کنند؛ چراکه معمولا مرد است که نصف دیه را دریافت می کند و زن است که دیه دو برابری همسرش را می گیرد.

قائم مقام مرکز بین المللی توسعه علم، فرهنگ و عقلانیت در تأیید مدعای خود به قانون مجازات اسلامی سال 92 استناد کرد و بیان داشت: در ماده 550 این قانون تبصره ای را اضافه شد و قید کردند که «در کلیه جنایاتی که مجنی علیه مرد نیست، معادل تفاوت دیه تا سقف دیه از صندوق تأمین خسارت های بدنی پرداخت می شود».

حجت الاسلام عندلیب افزود: مطرح کردن صندوق خسارت های بندی کار را خراب کرد؛ زیرا با این قید، این قانون تنها در تصادفات جاری می شود. یعنی اگر امروز زنی تصادف کند و از دنیا برود دیه اش به اندازه دیه مرد است.

وی تعمیم دادن این قانون را در سایر موارد نیز لازم دانست و گفت: ما می گوییم چون ماهیت دیه یک ماهیت جبران خسارتی است نباید تعبد انگاری کرد؛ خسارت متغییر است. بنابراین در مواردی همچون زنان سرپرست خانواده باید دیه آنها با مردان برابر باشد.

ارث زن و مرد نمی تواند برابر باشد

استاد فقه و حقوق دانشگاه مجازی المصطفی با تأکید بر اینکه در مسأله ارث قائل به برابری میان زن و مرد نیست، اذعان داشت: ارث برخلاف دیه مسأله عام البلوا نیست بلکه موردی است، ممکن است شخصی از دنیا برود و اصلا اموالی نداشته باشد که به ارث برسد. ارث یک موهبت الهی است که از آسمان رسیده است.

معاون پژوهش مرکز بین المللی توسعه علم، فرهنگ و عقلانیت در ادامه بحث به ماده قانونی 554 نیز استناد کرد و گفت: در این ماده آمده است که بر اساس نظر حکومتی مقام معظم رهبری دیه جنایت بر اقلیت های دینی به اندازه دیه مسلمانان است. این حکمی است که بر خلاف مشهورات و مسلمات فقه است.

عضو هیأت علمی دانشگاه المصطفی افزود: چه شد که رهبری چنین فتوایی دادند؟ ایشان بر اساس مقتضیات زمان و مکان فتوا حکومتی داده اند و از دایره فقه جواهری خارج نشده اند. برای اینکه هجمه ها نسبت به نظام کمتر بشود و مجامع جهانی علیه ایران موضع گیری نکند رهبر معظم انقلاب این فتوا را داده اند.

برابری دیه زن و مرد به اصل تشریع لطمه ای نمی زند

قائم مقام مرکز بین المللی توسعه علم، فرهنگ و عقلانیت خاطرنشان کرد: البته باید توجه داشت که ما در بحث دیه زنان اصل تشریع را برهم نمی زنیم بلکه می گوییم همانطور که در قانون مجازات اسلامی آمده است که در تصادف دیه ها برابرند در غیر تصادف دیگر هم نصف دیه را جانی می دهد و نصف دیگر را بیت المال بدهد.

ادامه دارد . . .

تهیه و تنظیم: حسین فلاح مراد