به گزارش سرویس مسائل مستحدثه پایگاه تخصصی فقه حکومتی وسائل، حجت الاسلام محسن غرویان در جلسه چهارم از درس فقه اصلاح ژنتیک (فقه تراریختگی) در ادامه مباحث گذشته به بررسی اقوال مختلف کارشناسان در بحث اصلاح ژنتیک پرداخت.
وی اقوال دو تن از صاحب نظران این عرصه را درباره تراریختگی بیان کرد و آماری را درباره تولید محصولات تراریخته در جهان ارائه داد.
حجت الاسلام غرویان ادامه داد: یک فرابررسی جهانی که در سال 2014 منتشر شد نشان می دهد طی 147 مطالعه در 20 سال گذشته که محصولات تراریخته کشت شده اند، استفاده از آفت کش ها را تا 37 درصد کاهش داده است.
استاد سطوح عالی حوزه همچنین گفت: در اینجا دو سؤال مطرح می شود، یک سؤال فقهی و دیگری سؤال فلسفی
سؤال فقهی این است که از نظر فقهی جایز است ما نوع خودمان را تبدیل کنیم و عوض کنیم؟ مثلا الآن نوع انسان هستیم آیا از نظر فقهی جایز است یک عملیاتی انجام بدهیم و نوع خودمان را عوض کنیم؟
و سؤال فلسفی آن این است که آیا اصلا این امکان دارد یا ندارد؟ تغییر یک نوع با نوع دیگر در موجودات اصلا امکان پذیر است از نظر فلسفی؟
اهم مباحث استاد غرویان به شرح زیر می باشد:
در این جلسه ما ادامه بررسی اقوال مختلف کارشناسان را در بحث اصلاح ژنتیک داریم و مقداری این اقوال را بررسی و جمع بندی کنیم و به جنبه های فقهی، دینی و مذهبی مسئله بپردازیم، یکی از کارشناسان این بحث خانم دکتر سمیرا کهک هستند، ایشان نظراتی را مطرح کردند که لازم است به آنها توجه کنیم، یکی از بحث ها در این زمینه همین بررسی تاریخچه تغییر ژنتیک و اصلاح ژنتیک دام و گیاه بود، در این زمینه ایشان نکات تازه ای را مطرح کردند از جمله می گویند: 28 کشور جهان الآن کشت محصولات تراریخته را انجام می دهند، عمده محصولات تراریخته در آمریکا، برزیل و آرژانتین تولید می شوند و عمده محصولات تراریخته ای که به بازار عرضه شده روغن کلزا، سویا، ذرت، پنبه می باشند، اما مصرف اینها در کجا بوده و هست؟ تقریبا قبلا هم اشاره کردیم که از 20 سال قبل این محصولات اصلاح شده تولید و وارد چرخه تغذیه مردم شدند، یعنی منطقه مصرف این محصولات در تمام دنیا است و در مورد برخی محصولات می توان گفت که تقریبا صد در صد بازار تبادلات جهانی از محصولات تراریخته است یعنی غیر این محصول تجارت جهانی ندارد و مثلا در مورد سویا بر اساس آمار منتشر شده 82 درصد سطح زیر کشت این محصول تراریخته است یعنی سویا در جهان 82 درصد تولیداتش تراریخته است پس تنها 18 درصد سویای موجود به صورت ارگانیک و طبیعی تولید می شود، چون محصولات تراریخته عملکرد بالاتری دارند در نتیجه میزان سویای تولیدی می تواند چیزی در حدود 90 درصد و یا بیشتر باشد چون سود بیشتری دارد، آفات کمتری دارد یعنی بیش از 90 درصد سویای جهان تراریخته است، صد درصد سویا، شکر، قند، ذرت، کلزا و پنبه مصرفی مردم آمریکا و اروپا تراریخته است و ژاپنی ها سالانه ده ها میلیارد دلار محصولات غذایی تراریخته وارد و مصرف می کنند، ایران نیز با واردات و مصرف سالیانه قریب به 5 ملیارد دلار محصولات تراریخته که به طور عمده سویا، کلزا و ذرت است جزء مصرف کنندگان اصلی است، این هم یک آمار در این زمینه، یک آمار دیگری است که سریعا این را هم عرض کنم.
آقای دکتر محمدرضا زمانی، ایشان هم از متخصصین این فن هستند، رئیس پژوهشگاه ملی مهندسی ژنتیک و زیست فن آوری و متخصص بیولوژی مولکولی هستند، ایشان هم آماری را ارائه کردند که بد نیست خدمت شما عرض کنم، از ایشان سؤال کردند که با توجه به آمارهای موجود، وضعیت تولید گیاهان و موجودات اصلاح شده ژنتیکی در جهان به چه صورت است؟
ایشان گفتند تا به امروز بیشترین موجودات اصلاح شده ژنتیکی که به صورت تجاری به محیط ارائه شده اند محصولات زراعی هستند، بر اساس آمار ارائه شده توسط سرویس بین المللی فراگیری کاربردهای زیست فن آوری کشاورزی ISAAA بر اساس همین آمار گیاهان زراعی تراریخته برای اولین بار در سال 1996 به میزان 7,1 ملیون هکتار کشت شدند، میزان کشت گیاهان زراعی تراریخته در سال 2015 به حدود 180 ملیون هکتار در جهان رسیده است و ایشان هم می گوید سویا، ذرت، پنبه و کلزا صفت مقاومت به علف کُش را قادر هستند یا قادر به تولید پروتوئین های آفت کُش هستند که بیشترین گیاهان زراعی تغییر یافته ژنتیکی است، در سال 2015 کشور آمریکا به 70/9 ملیون هکتار 39 درصد میزان جهانی همچنان در رتبه اول تولید کنندگان گیاهان زراعی تراریخته قرار دارد، علاوه بر ذرت، سویا، پنبه و کلزا، چغندر قند، ینجه، پاپایا (یک میوه ی تراریخته است)، کدو و سیب زمینی هم جزء محصولات تراریخته هستند، بعد از آمریکا کشور برزیل با 2/44 ملیون هکتار در رتبه دوم قرار دارد، کشور آرژانتین با 5/24 ملیون هکتار رتبه سوم را حفظ کرده است، هندوستان با کاشت 6/11 ملیون هکتار گیاه زراعی تراریخته و کانادا با 11 ملیون هکتار در رتبه های چهارم و پنجم قرار دارند، در سال 2015 سویای تراریخته به میزان 1/92 ملیون هکتار توسط کشورهای آمریکا، برزیل، آرژانتین، کانادا، پاراگوئه، آفریقای جنوبی، اروگوئه، بولیوی، مکزیک، شیلی و کاستاریکا تولید شد یعنی از 111 ملیون هکتار سویای کاشته شده در سال 2015 ، 83 درصد آن تراریخته بوده است، همان گونه که عرض کردم بعضی 82 و بعضی 83 می گویند.
گفته می شود به دلیل افزایش محصول در مزارع سویای تراریخته، عملا 95 درصد سویای تولید شده و مورد عرضه در بازار جهانی تراریخته هستند، علاوه بر آن سطح زیر کشت 75 درصد پنبه، 29 درصد ذرت و 24 درصد کلزا ها نیز تراریخته اند.
بر اساس یک فرابررسی جهانی که در سال 2014 منتشر شد نشان می دهد که طی 147 مطالعه در 20 سال گذشته که محصولات تراریخته کشت شده اند استفاده از آفت کُش ها را تا 37 درصد کاهش داده است.
این بدرد بحثی می خورد که یک عده می گویند مثلا محیط زیست را خراب می کند ، تنوع گیاهی را بهم می ریزد، روند و چرخه رشد ارگانیک نباتات را بهم می ریزد، و از آن طرفش موافقینش می گویند تا 37 درصد آفت کُش ها را کاهش داده است، استفاده سموم را کم می کند، عملکرد این محصولات در مجموع 22 درصد و سود کشاورزان از استفاده این محصولات به میزان 68 درصد افزایش یافته است.
یکی از بحث هایی که خانم دکتر سمیرا کهک مطرح کردند این بنظر من از نظر فقهی برای ما مهم است، از ایشان پرسیدند که این غذاهای تراریخته را که مصرف بکنیم، خوردن غذای تراریخته بر ژن های ما تأثیر می گذارد یا خیر؟
گفتند: خیر همانطور که عرض کردم ما میلیون ها ژن مصرف می کنیم، اگر قرار بود ژن های موجود در غذا بر روی ماده ژنتیکی ما اثر داشته باشند و یا اینکه در داخل ژنوم ما الحاق شوند (ژنوم: آرایش و ساختار ژنتیک انسانها) تا الآن ما تبدیل شده بودیم به غذاهایی که می خوردیم مثلا شبیه گندم شده بودیم یا سیب یا هویج، ژن های الحاقی به داخل ژنوم گیاهان تراریخته هم از نوع طبیعی هستند و تفاوتی با نوع ژن های موجود در گیاهان دیگر ندارند که بتوانند با خوردن بر ژنوم ما اثر بگذارند، نظام هستی بسیار دقیق عمل می کند بطوری که سیستم های بسیار پیچیده و دقیقی دارد و به این راحتی ژنوم ما تغییر نمی کند و با خوردن هویج ما به هویج تبدیل نمی شویم حتی فرزندان ما هم به هویج تبدیل نمی شوند و این است که ملیاردها سال است که انسان، انسان است و گندم، گندم است.
در اینجا دو سؤال مطرح می شود، یک سؤال فقهی و دیگری سؤال فلسفی
1- فقهی- از نظر فقهی جایز است ما نوع خودمان را تبدیل کنیم و عوض کنیم؟ مثلا الآن نوع انسان هستیم آیا از نظر فقهی جایز است یک عملیاتی انجام بدهیم و نوع خودمان را عوض کنیم یعنی مثلا من بشوم گنجشک، این یک بحث فقهی می خواهد، یا یک نوعی از انواع حیوانات را ما عوض کنیم یعنی مثلا یک دستکاری رویش بکنیم گنجشک کم کم نسلش منقرض بشود و بشود کبوتر آیا این جایز است؟
2- فلسفی- آیا اصلا این امکان دارد یا ندارد؟ تغییر یک نوع با نوع دیگر در موجودات اصلا امکان پذیر است از نظر فلسفی؟ البته این بحث امکان و عدم امکانش مقدمه بحث جواز و عدم جواز فقهی است.
حالا ارتباطش با این بحث اصلاح ژنتیک چیست؟
در حال حاضر تغییر جنسیت امکان پذیر شده است و یک زن خودش را از زن به مرد و بالعکس تبدیل می کنند البته به این تغییر نوع نمی گویند، تغییر صنف است، این تغییر جنسیت می تواند یک سوالی را ایجاد بکند که اگر تغییر نوعیت بشود چه؟ تغییر از مذکر به مؤنث در انسان را داریم حالا تغییر انسان به غیر انسان یعنی انسان ها تبدیل بشوند به کبوتر، کبوتر به انسان، الآن کبوتر به انسان اتقاق می افتد، این کبوتر را که کباب می کنیم و گوشتش را می خوریم بالاخره در یک چرخه ای تبدیل می شود به انسان اما این از نوع سافل به عالی می شود یا اسفل به اعلی؟ اما اعلی به اسفل چطور؟ یعنی مثلا انسان که نوع الانواع است به یک گونه ای که پایین تر است تبدیل شود آیا این امکان دارد از نظر فلسفی؟
همانطور که از مذکر به مؤنث تبدیل می شود آیا می شود انسان هم بشود یک نوع دیگر از حیوانات؟ این یک بحث فلسفی می خواهد بر اساس مبانی فلسفی در حرکت جوهریه ببینیم آیا چنین چیزی اصلا امکان پذیر است یا خیر، این باید برود به بحث فلسفی، ما دو نوع حرکت در عالم داریم، حرکت اشتدادی و حرکت نزولی، این حرکت اگر انسان بخواهد تبدیل بشود به یک نوع پایین تر حیوانات این حرکت نزولی است و برخی فلاسفه قائل اند مانند خشک شدن یک درخت که سبز است سپس خشک می شود می گویند یک حرکت نزولی است بعضی می گویند حرکت همیشه خروج از قوه به فعلیت است و فعلیت همیشه کمال است برای قوه، بنابر این خروج از نقص به کمال هیچ وقت نزولی نخواهد بود، این خروج از قوه به فعلیت است و هر حرکتی اشتدادی است و هر حرکتی تکاملی است، اینها یک بحث های فلسفی دارد که در محل خودش باز خواهم کرد و بحث های فقهی آن هم همین است، آیا یک همچنین چیزی اصلا جایز است؟ تغییر جنسیت الآن جایز است؟ آن وقت تغییر یک نوع به نوع دیگر هم همین سؤال را دارد.