به گزارش خبرنگار سرویس مسائل مستحدثه پایگاه تخصصی فقه حکومتی وسائل ، حجت الاسلام محسن غرویان در جلسه سوم از درس فقه اصلاح ژنتیک (فقه تراریختگی) که در مورخ 15 آذر 1395 برگزار گردید ضمن بررسی تاریخچه اصلاح ژنتیک گفت: در هر بحثی باید تاریخچه آن علم را بدانیم و بدانیم که آن علم از کی شروع شده است و فعلا در چه وضعیتی است.
وی از قول دکتر قریاضی که یکی از صاحب نظران در زمینه مهندسی ژنتیک می باشد بیان کرد: اجداد و نیاکان ما از ده ها هزار سال قبل دست کاری های ژنتیکی را در گیاهان انجام می دادند مانند: هندوانه هایی که امروزه آنها را استفاده می کنیم، این ها هندوانه هایی هستند که اصلاح شده اند.
حجت الاسلام غرویان در ادامه افزود: از ده هزار سال قبل در غرب و جنوب ایران تمدنی به نام تمدن کرمانشاه در منطقه ایلام ثبت شده است که مهد علم اصلاح نباتات و ژن دامی بوده است یعنی اوج فعالیت علمی آنها همین بوده است که بتوانند در گیاهان و دام ها اصلاحات ژنتیکی انجام بدهند و این علم اصلاح نباتات و دام ها از کرمانشاه به غرب رفته است و در اواخر قرن نوزدهم میلادی در اتریش کشیشی در حیاط خانه خود توانست اصول اولیه و ساده علم ژنتیک را کشف بکند و گفته اند که این کشیش اتریشی اولین مبتکر اصلاح ژنتیک است.
استاد سطوح عالی حوزه در پایان افزود: در این قضیه هراس افکنی اتفاق افتاده است، در انگلیس برای ایجاد حالت روانی هراس، یک پدیده جدید اصطلاحی با عنوان تکنو فوبیا بکار می برند، در کشور ما این اتفاق در این موضوع هم افتاده است برای چیست که ما از هر پدیده جدید علمی که در دنیا اتفاق می افتد مقداری هراس داریم و می ترسیم؟ مثلا من در همین حوزه خودمان علما و مراجعی دیده ام که مثلا وقتی ویدئو آمد ابتدا ترسیدند و مخالفت کردند، فتوا به حرمت دادند، سپس اینترنت را موضع گیری کردند سپس در رایتل که یادم است بعضی از بزرگان گفتند حرام است، یعنی رد و بدل کردن و انتقال تصاویر بوسیله موبایل که الآن دارد همین کارها انجام می شود. این شبکه های مجازی هم که همینطور، این حالت هراس از پدیده های نو علمی در حوزه چرا اتفاق می افتد؟ در حالی که آدم باید واقعیت ها را ببیند و هراسی نداشته باشیم و باید بنشینیم دیدگاه های فقهی، دینی و اسلامی خودمان را در این مسائل بیان بکنیم و این پدیده های جدید هم منتظر ما نمی مانند بالاخره هر روزی یک پدیده جدید می آید، علم و تکنولوژی راه خودش را می رود، ما باید بنشینیم و بگوییم اگر این استفاده ها از آن بشود حلال است، اگر این استفاده ها بشود حرام است، نوع استفاده را باید حلال و حرامش را مشخص بکنیم
اهم مباحث استاد محسن غرویان به شرح زیر می باشد:
در این جلسه در ادامه مباحث گذشته چند مطلب دیگر در ارتباط با تاریخچه اصلاح ژنتیک گیاهان و یا حیوانات مطرح می کنیم چون در هر بحثی باید تاریخچه آن علم را هم ما بدانیم و بدانیم که آن علم از کی شروع شده است و فعلا در چه وضعیتی است بنده مقالاتی که در این زمینه هست را مطالعه می کنم چه در مجلاتی که چاپ شده باشد و چه در اینترنت و بعد خلاصه آن دیدگاه ها و نظرات مختلف را خدمت شما عرض می کنم تا بعد در نهایت بتوانیم به یک جمع بندی برسیم.
در مورد تاریخچه آقای دکتر بهزاد قریاضی یکی از صاحب نظرانی است که در زمینه مهندسی ژنتیک ایشان مطالبی را بیان کردند، بنده خلاصه فرمایشات ایشان را عرض می کنم و بعضی از نکاتش را تأمل و حاشیه ای داریم.
ایشان می گویند که: اجداد و نیاکان ما از ده ها هزار سال قبل این دست کاری های ژنتیکی را در گیاهان انجام می دادند مثلا هندوانه هایی که امروز آنها را استفاده می کنیم هندوانه هایی هستند که اصلاح شده هستند یعنی هندوانه ارگانیک و طبیعی نبوده، هندوانه وحشی یا همان هندوانه طبیعی اولیه مانند هندوانه ابوجهل که به اندازه یک گردوی بزرگ بوده یعنی یک هندوانه ای که در طبیعیت بدون دخالت انسان پدید می آمده به اندازه گردو بود و خاصیت تغدیه ای هم نداشته است بعد ها انسان آمده اصلاحاتی انجام داده و تبدیل شده به هندوانه امروزی که خاصیت تغذیه ای دارد، این یک نمونه از تصرف انسان در طبیعت.
موزی که ما الآن مصرف می کنیم بنده یادم است که بچه بودم موز نمی دانستیم چه هست، بعد کم کم می گفتند میوه ای است که اشراف و بزرگان و شاهان می خورند و خیلی هم گران است و کم کم به بازار آمد و خیل رایج است، این موز هم گفته اند حاصل یک جهش است یعنی باز انسان یک تصرفی در طبیعت کرده است تا این میوه را بوجود آورده و الا موزی که در طبیعت وجود دارد ایشان گفتند که هسته های بزرگی دارد و جایی برای مغزی که ما مصرف می کنیم نداشته است.
گندم های وحشی، گندمی که امروز مصرف می کنیم این هم نتیجه دخالت بشر در طبیعت است که یک هکتارش صد کیلو از این گندم وحشی را نمی شود تهیه کرد یعنی حالت تغذیه و پروتئین مناسب نداشته است.
از ده هزار سال قبل گفته اند در غرب و جنوب ایران تمدنی به نام تمدن کرمانشاه در منطقه ایلام ثبت شده است گفتند که این تمدن کرمانشاه مهد علم اصلاح نباتات و ژن دامی است یعنی اوج فعالیت علمی آنها همین بوده که بتوانند در گیاهان و دام ها اصلاحات ژنتیک انجام بدهند و این علم اصلاح نباتات و دام ها از کرمانشاه رفته به غرب و در اواخر قرن نوزدهم در اتریش کشیشی در حیاط خانه خود توانسته اصول اولیه و ساده علم ژنتیک را در واقع کشف بکند و گفتند که این کشیش اتریشی اولین مبتکر این اصلاح ژنتیک است در حالی که تاریخ نشان می دهد این اتفاق اولین بار در تمدن ایران بوده است و باز سفالینه هایی در ایلام پنج هزار سال قبل کشف شده که اینها هم نشان می دهد در صدد اصلاح دام بودند، آنالیز شجره را همین ایلامی ها، کرمانشاهی ها در پنج هزار سال قبل ترسیم کرده بودند و علم ژنتیک را بلد بودند، آنالیز شجره یعنی ریز کردن اینکه این حیوان از ژن های کدام حیوان قبلی است، این حیوان در چه تیره ای قرار می گیرد، اگر کسی از اصول علم ژنتیک آگاه نباشد نمی تواند حیوانات را طبقه بندی کند که مثلا فرض کنید اجداد گوسفند چه حیواناتی بودند، در نظریه داروین هم داریم که مثلا داروین می گوید ما اجدادمان یک سری میمون ها و حیوان های ناآندرتال بودند، خلاصه این بحث هایی که نسل انسان مثلا از چه حیوانات قبلی بوده یا حیوانات دیگر مانند خرگوش ها، موش ها، گربه ها، گوسفند، اسب، اینها بر می گردند به ژن های اولیه حیوان، اینها یک اطلاعات و علمی است اینها را در تاریخ ایلام نشان می دهد که آنها می دانستند و تلاش می کردند تاعلم ژنتیک را به عنوان یک علم عمیق نهادینه کنند ولی خیلی مسائل پیچیده ای برایشان مطرح بوده لذا موفق نشدند آنها را به عنوان یک علم در بیاورند و تدوین بکنند، شخصی به نام مندل گفته اند ایشان توانست صفات ساده ای مانند رنگ نخود فرنگی را یا صافی یا چروکیدگی دانه نخود فرنگی را انتخاب کرد و یک سری مطالعاتی روی اینگونه صفات انجام داد و توانست یک مقدار تغییراتی در رنگ یا صفات نخود فرنگی و امثال اینها انجام بدهد و این علم ژنتیک را مندل به نام خودش ثبت کرده است .
آقای دکتر بهزاد قریاضی چند نکته راجع به ورود این علم به ایران مطرح کردند و یک نکته اش این است که می گوید: در کشور ما از چند سال پیش این مسئله سیاسی شده است و این هم خوب است بدانیم که یعنی چه سیاسی شده؟
ایشان گفته است که در سال های 1377 تا 1379 از همه مراجع نظر خواهی شده است، از مقام معظم رهبری، حضرت آیت الله سیستانی، حضرت آیت الله مکارم، حضرت آیت الله شاهرودی، حضرت آیت الله جوادی آملی از اغلب آقایان در این زمینه نظر خواهی شده است و سیاسی بودنش را عرض بکنم که دولت ها که عوض می شوند گروه های رقیب هر دولت می خواهند ببینند مثلا می شود از طرح ها و لایه هایی که علیه آن دولت مطرح می شوند به عنوان اهرم فشار استفاده بکنند؟ یکی دولتی را شکست بدهند و یک ضربه ای به آن بزنند؟ و این هم از مباحثی است که به مجلس رفته است و مصوب 1388 در خلال برنامه ششم است و در آنجا در این قانون مصوب توسعه و تولید غذای سالم، کشت محصولات ارگانیک، استفاده از کودها، سموم زیستی، توسعه کشت و تولید داخلی محصولات تراریخته از جمله پنبه و برنج در آن مطرح بوده است، آن وقت یک عده ای آمدند و مخالفت کردند و می خواستند که از این راه بگویند که اجرای این طرح ها تحت تأثیر آمریکا و اسرائیل است، این طرح ها برای غربی هاست و کسانی که می خواهند این را در کشور وارد بکنند مثلا اینها غرب زده هستند، تحت تأثیر آمریکا هستند یا عامل آمریکا هستند و از این قبیل بحث ها را مطرح کردند و بعد هم گفتند که این با آیات قرآن، دین و فقه منافات دارد، لذا آمدند سراغ مراجع و از آنها نظر سنجی کردند، یک همچنین اتفاقاتی بر سر این موضوع در کشور ما افتاده است.
دکتر بهزاد قریاضی می گوید که: در ابتدای پیروزی انقلاب در دوره ریاست جمهوری مقام معظم رهبری زیر ساخت های عظیم مهندسی ژنتیک در کشور ما بنا نهاده شد، برای مثال پژوهشگاه ملی مهندسی ژنتیک و زیست فن آوری حدود سال های 1360 بنیان گذاری شده و به فاصله کمی پژوهشگاه رویان و همچنین پژوهشکده بیوتکنولوژی کشاورزی بنیان گذاری شدند و همه این مراکز مشغول مهندسی ژنتیک شدند، بنابر این از اوایل پیروزی انقلاب استارت این بحث ها در کشور ما خورده است.
یک نکته ای که خواستم اضافه کنم این است که در این قضیه هراس افکنی اتفاق افتاده است، در انگلیس برای ایجاد حالت روانی هراس، یک پدیده جدید اصطلاحی با عنوان تکنو فوبیا بکار می برند، در کشور ما این اتفاق در این موضوع هم افتاده است برای چیست که ما از هر پدیده جدید علمی که در دنیا اتفاق می افتد مقداری هراس داریم و می ترسیم؟ مثلا من در همین حوزه خودمان علما و مراجعی دیده ام که مثلا وقتی ویدئو آمد ابتدا ترسیدند و مخالفت کردند، فتوا به حرمت دادند، سپس اینترنت را موضع گیری کردند سپس در رایتل که یادم است بعضی از بزرگان گفتند حرام است، یعنی رد و بدل کردن و انتقال تصاویر بوسیله موبایل که الآن دارد همین کارها انجام می شود. این شبکه های مجازی هم که همینطور، این حالت هراس از پدیده های نو علمی در حوزه چرا اتفاق می افتد؟ در حالی که آدم باید واقعیت ها را ببیند و هراسی نداشته باشیم و باید بنشینیم دیدگاه های فقهی، دینی و اسلامی خودمان را در این مسائل بیان بکنیم و این پدیده های جدید هم منتظر ما نمی مانند بالاخره هر روزی یک پدیده جدید می آید، علم و تکنولوژی راه خودش را می رود، ما باید بنشینیم و بگوییم اگر این استفاده ها از آن بشود حلال است، اگر این استفاده ها بشود حرام است، نوع استفاده را باید حلال و حرامش را مشخص بکنیم، ابتداءً در برابر اصلش بنظر بنده موضع گیری کردن آن هم موضع منفی گرفتن؛ این ضرر به خود ما می زند چون الآن خیلی ها می گویند که علما اول که یک پدیده علمی می آید با آن مخالفت می کنند و بعد از مدتی خودشان بیشتر از دیگران استفاده می کنند، شما ببینید استفاده از اینترنت، سایت های خبری، این وسائل و تکنولوژی ها و شبکه های مجازی بالاخره بیوت مراجع همه دارند استفاده می کنند، اینکه اول ما بیاییم اصلش را حرام بکنیم بعد بیاییم خودمان استفاده بکنیم آن هم چه استفاده های زیادی این خوب نیست، حالا در این مسئله تراریختگی و اصلاح ژنتیک هم باید مقداری با صبر و حوصله بیاییم مباحث را مطرح بکنیم و نوع استفاده اش را مشخص بکنیم و بعد موضع گیری بکنیم.
به هر حال این تکنوفوبیا یا حالت ترس و هراس افکنی در برابر بحث اصلاح ژنتیک هم جا ندارد و باید مباحث علمی را بنشینیم و بررسی بکنیم، سپس حرف های خودمان را با دلیل بزنیم این هم یک نکته که ایشان اشاره کردند.