به گزارش خبرنگار سرویس مکتب دفاعی پایگاه تخصصی فقه حکومتی وسائل ـ کتاب «حقوق حیوانات در آیات و روایات» تألیف سیدروح‌الله موسوی(مرندی) در 239 صفحه توسط انتشارات مؤسسه فرهنگی تحقیقاتی علامه بحرالعلوم چاپ شده است.
این کتاب در چهار بخش تنظیم شده است؛ سؤالاتی که در این کتاب به آنها پاسخ داده شده است، مربوط به کلیات حقوق حیوانات و نحوه تعامل با آنهاست؛ البته این کتاب تفاوت بسیاری با آنچه فقها در کتب خویش بیان کرده‌اند، دارد؛ زیرا تفصیل رساله حاضر سعی بر این داشته است تا آن اندازه که ممکن است به جمع‌آوری حقوق حیوانات اقدام کند.
سؤالاتی که در این کتاب مطرح و پاسخ داده می‌شوند:
1.آیا حیوانات در دین اسلام دارای حقوقی هستند؟
2.این حقوق شامل چه جانوارانی است؟
3.حقوق حیوانات بحثی فقهی حقوقی و یا اخلاقی است؟
4.دین اسلام چه حقوقی را در مورد جانواران لازم می‌داند و امر به رعایت آنها کرده است؟
5. در دین اسلام از چه مواردی در مورد حیوانات نهی شده است؟
6. نظر دین اسلام در مورد افراط و تفریط در استفاده از جانوران چیست؟
7. آیا احکام صید و برخورد با جانوران در محدوده حرم و حالت احرام مربوط به حقوق جانوران است؟
در این نوشتار به معرفی برخی از آداب تعامل و برخورد با حیوانات از نظر متون دینی پرداخته می‌شود که هرچند مانند حقوق مدّون نیستند، ولی راه را برای تدوین قوانین می‌گشایند.
در بخش اول این کتاب به کلیات اشاره شده است که شامل گستره حقوق حیوانات و تعریف جانوران اهلی و وحشی و بررسی حقوق جانوران از نظر اخلاقی و فقهی می‌باشد.
نویسنده، حقوق حیوانات از نظر فقهی را چنین بررسی می‌کند که فقها بیشتر اگر سخنی پیرامون جانوارن و حقوق آنها بیان کرده‌اند حول روایاتی بوده که جنبه مولوی و بعث داشته و مربوط به زندگی اجتماعی مسلمین می‌شده است.
برخی از فقها نیر در باب صید(شکار) فقط به نهی پیامبر اکرم(ص) از کشتن برخی حیوانات همانند زنبور عسل، مورجه، قورباغه، هدد و پرستو اشاره کرده‌اند.
در بخش دوم به حقوق ایجابی، همانند تغذیه حیوانات اهلی و وحشی و گرسنه نگاه داشتن برای تعلیم و آموزش، مکان و تأدیب، نگهداری از حیوانات، تولیدمثل، حفظ نسل، رشد، سلامت و بهداشت، احساسات و رفق و مدارا با حیوانات اشاره می‌شود.
آنچه در این بخش بیان شده است، کلیات و اصول اولیه حقوق اساسی هر موجود زنده‌ای است، وجوب برخی از احکام در برخورد با جانواران و استحباب برخی دیگر، نشان می‌دهد که اسلام برای حیات پیرامون انسان و محیط زیست جانوری اهمیت ویژه‌ای قائل است.
مؤلف تربیت و آموزش حیوانات را به عنوان یکی از حقوق ایجابی حیوانات مورد توجه قرار داده است.
سگ از جمله حیواناتی است که هدف شکار از قدیم الایام تا کنون مورد توجه مربیان بوده است و اقدام به این کار، صیادان را در صید آسان یاری نموده است.
نویسنده، در مورد شکار با حیوانات درنده نیز روایات متعددی را آورده است که از جمله آنها راوایت ابی بکر حضرمی است: حضرمی گفت از امام صادق(ع) پرسیدم شکار بازها و شاهین‌ها و یوز و سگ چگونه است(چه حکمی دارد؟) حضرت فرمودند: شکار هیچ یک از این‌ها را نخور مگر این‌که تذکیه کنید مگر سگ تربیت شده ...
در بعضی از احادیث از «تحریش» یعنی به جنگ واداشتن حیوانات، نهی شده است و در این بین سگ مستثنی می‌باشد؛ علت آن نیز می‌تواند آموزش بهتر و آمادگی برای برخورد و مقابله با درندگان و دشمنان باشد.
در احادیث اهل‌بیت(ع) نمونه‌هایی از رفق و مهربانی وجود دارد، از آن جمله روایاتی است که نکاتی را قبل از ذبح متذکر شده‌اند:
الف. آب دادن به حیوان قبل از ذبح؛ ب.نهی از ذبح حیوان در برابر دیدگان حیوان دیگر
بعد از ذبح هم اموری هستند که باید رعایت شوند:
الف. پوست نکندن تا آن‌که سرد شود در این‌بارده برخی فقها قائل به تحریم اکل شده‌اند مانند شیخ طوسی که در النهایه فرموده است: لاگر قبل از سرد شدن کل پوست یا مقداری از آن کنده شود، خوردن آن حرام است.
ب. نهی از تنخیع.
ج. ترک حیوان بعد از ذبح برای جان سپردن و جابه‌جا نکردن آن.
در پایان این بخش نیز به روایات متعددی راجع به رفق در بهره‌کشیدن استناد شده است و به چند نکته از این روایات اشاره می‌شود: نخست؛ بارکشی بیش از طاقت حیوان ممنوع است.
دوم، بهره‌کشی از حیوانات دارای شرایط و قواعد اخلاقی و عرفی است.
سوم، حتی حیواناتی که برای بارکشی به کار نمی‌روند می‌توانند مصداقی برای روایت پیامبراکرم(ص) و امام باقر(ع) باشند؛ زیرا گذر دادن حیوان از زمین پرگیاه و کم گیاه در مورد هر دو نوع حیوان، بارکش و سواری، صدق می‌کند.
در بخش سوم، حقوق سلبی بررسی می‌شوند؛ مانند قتل و کشتار که خود شامل صید و ذبح و احکام آن دو است، همچنین آزار جسمانی که شامل مثله، آتش زدن، سم، تجاوز، زدن جانواران، بار زدن، دوشیدن، به جنگ واداشتن می‌شود؛ از سوی دیگر برخورد با جانوران موذی و مقابله با آنها بیان شده است.
در قسمت کشتار حیوانات، برخی حیوانات مطرود عنوان شده‌اند، زیرا مضرات و آسیب‌هایی به طبیعت و انسان وارد می‌سازند از جمله آنها موش و کلاغ و افعی و عقرب و همچنین سگ عقور، سگی که بسیار گزنده است و در حله خود به انسان و حیوانات دیگر آسیب می‌زند.
نویسنده با بیان اقسام صید به صید تفریحی و شرعی؛ صید تفریحی را با آوردن آیات و روایات و اجماع فقها بر حرمت آن، صرفاً برای تفریح و بدون ثمر عقلایی عنوان می‌کند و با این تفصیل حرمت صید تفریحی و لَغوی را از جمله حمایت از حقوق حیوانات می‌داند.
در مورد انواع ذبح نیز ذبح اضطراری و تنخیع را ذکر می‌کند که ذبح اضطراری برای نجات حیوان از تعذیب و یا جلوگیری از استفاده دشمن از حیوان اتفاق می‌افتد و تنخیع نیز قطع نخاع حیوان هنگام ذبح است که از موارد مکروه در ذبح محسوب می‌شود.
در بخش چهارم افراط و تفریط در استفاده از حیوانات، حرم و احرام مورد بررسی قرار گرفته‌اند.
نگارنده در پایان این بخش، چنین نتیجه‌گیری می‌کند که لازم است تا به حقوق حیوانات به عنوان اعضایی از کره خاکی رسیدگی شده و آنها را نه به عنوان موجوداتی که مانند اشیاء هستند، بلکه به عنوان موجوداتی با شعور قبول کنیم و سعی و کوشش خود را برای حفظ و نجات گونه‌های مختلف به کار بریم.
دین اسلام همان‌گونه که از آزار جانوارن منع کرده و از کشتار بدون دلیل عقلانی نهی کرده است به همان اندازه نیز تفریط و عدم استفاده را محکوم می‌نماید، بشر نیز به عنوان یک حیوان ناطق که دارای حیات و ممات مادی است جزئی از این چرخه محسوب شده و نیازمند برآوردن احتیاجات مادی خود می‌باشد.
120/602/د