به گزارش سرویس جامعه پایگاه تخصصی فقه حکومتی وسائل، حجت‌الاسلام والمسلمین احمد مبلغی، عضو مجلس خبرگان رهبری، چهارشنبه 96/7/29 در جلسه پنجاه و یک درس خارج فقه الاجتماع در سال جاری، اعتبارات پنجگانه ی قبل التشریع را مورد بررسی قرار داد.
خلاصه درس گذشته
هر تشریع و تقنینی توسط هر مقتننی که باشد (= اعم از افراد عادی و الله تبارک و تعالی ) دارای دو سنخ اعتبارات است :
الف: اعتبار تشریع، یعنی تشریع یک اعتبار است
اعتبارات ما قبل التشریع : یعنی شارع با توجه به یک هدفگذاری، و لحاظ اصول، مبانی، سرفصلها و خصائص و امور دیگر ، اقدام به اعتبار تشریع می کند؛ ممکن است این اعتبارات مکتوب نباشد و سر زبان نیامده باشد ولی قطعا وجود دارد. این اعتبارات مانند یک روح می ماند که در بر تمام ماده های قانونی و احکام شریعت حاکم است و در ان ها سریان و جریان دارد و سبب انسجام انها با یکدیگر و هماهنگی و هم افزایی انها می گردد، به سبب همین هماهنگی و انسجام است که با عمل به این قانون و شریعت ، شارع و مقنن به هدف خود از تشریع می رسد.
هر چه این اعتبارات ما قبل التشریع، جامع تر، دقیق تر، منسجم تر باشد ، تشریع متفرع از آن و مبتنی بر آن نیز دقیق تر ، کامل تر و جامع تر خواهد بود؛ هر چه فهم و استنباط و کشف ما نسبت به این اعتبارات مطلوب تر شود طبیعی است که فهم و اجتهاد ما نسبت به خود شریعت کامل تر می گردد.
متن تقریر
در جلسه قبل در مطلب دوم ، اصطلاحاتی مطرح گردید. در این جلسه به بعضی از انها پرداخته می شود.
نکته ی مهم این که ، علم با ادبیاتش قوام، جلا، انضباط و امکان استدلال و نقد و بررسی بهتری می یابد، یعنی اگرچه هر علمی بالاخره دارای ادبیاتی هست ولی هر چه توسعه ی ادبیاتی پیدا نماید در حفظ کیان خود، بقا، پیشرفت ، نفوذ و سیطره ی خود موفق تر است و درغیر این صورت علمی کم توان است.
اعتبارات ماقبل التشریع
اصطلاحات گذشته یعنی لحاظات ، اعتبارات، اعتنائات ، عنایات و اهتمامات شارع به مناسبتی که فقیه در موقعیتی قرار گرفته است تولید شده است ولی یک اصطلاح به معنای واقعی کلمه نبوده است و لذا باید درکلام فقها رصد شود و معنایی که مد نظرشان بوده را کشف کرد و بعد در ارتباط با آن معنا ، یک معنای متناسب با نظریه ی فقهی را باید به توافق رسید و به کار گرفت تا یک اصطلاح خاص در فقه الاجتماع تلقی گردد.
فوائد تمرکز بر مصطلحات
الف: باعث می شود که کلمات فقها رصد شود و این اصطلاحات و مظان استعمال آنها به دست آید. در این صورت است که می شود انعکاس این دو اعتبار یعنی اعتبار تشریع و اعتبار ما قبل التشریع و میزان این انعکاس را ارزیابی و توصیف نمود و گزارشی از آن ارائه داد.
ب: این تمرکز بر مصطلحات زمینه ساز است برای تعریف نظریه ی فقهی ، زیرا که نظریه ی فقهی به اعتبارات قبل از تشریع می پردازد .
ج: فقیه را قادر می سازد تا مفترضات یا مفروضات یا تقدیرات شارع را سنخ بندی نماید یعنی بتواند بگوید که مثلا اعتبارات ماقبل التشریع 5 قسم است که در بالا ذکر شد یا با بررسی و رصد بیشتر ممکن است دسته بندی دیگری ارائه نماید.
در این جلسه اندکی به بررسی لحاظات شارع پرداخته میشود تا در جلسه ی بعد به صورت مفصل تر به آن پرداخته شود.
درباره ی ماهیت لحاظات شارع که گاهی در ادبیات فقهی به آن ملاحظات یا ملحوظات شارع نیز گفته می شود اقوالی وجود دارد ازجمله امام رحمه الله می فرمایند که لحاظ از مقوله ی تصور است. لحاظ شارع یعنی تصور شارع و طبیعتا غیر از اعتبار شارع است زیرا که اعتبار شارع یعنی اقدامه علی الجعل، قیامه بالجعل که از مقوله ی انشاء حکم است.
مرحوم عراقی رحمه الله می فرمایند که لحاظ شارع یعنی توجه نفس بعد از تصور. بنابراین هر تصوری لحاظ نیست بلکه تصوری که با یک توجه و عنایت همراه باشد لحاظ نامیده می شود.
استاد مبلغی، بدون که وارد بحث استدلالی شوند نظر امام را قبول دارند.
بنابراین لحاظ شارع نه اعتبار شارع است و نه ملازم اعتبار است ، یعنی این گونه نیست که هر وقت لحاظ باشد حتما اعتباری هم موجود است. این مطلب ، یک مبنا برای نظریه پردازی فقهی است. باید به دنیای لحاظات شارع پا گذاشت . راه های دستیابی به دنیای لحاظات را در بحث روش شناسی تولید نظریه ی فقهی تقدیم خواهیم کرد.
تهیه و تنظیم : محرم آتش افروز
مقرر: مهدی طالعی اردکانی