vasael.ir

کد خبر: ۶۹۵۵
تاریخ انتشار: ۰۹ آذر ۱۳۹۶ - ۱۵:۴۸ - 30 November 2017
بازخوانی یک مقاله؛

حساب داری محیط زیست از منظر اسلام

وسائل-اسفندیار ملکیان و همکاران درباره موضوع «حساب داری محیط زیست» آورده اند با افزایش رشد اقتصادی، محیط زیست متحمل فشار های مضاعفی شده است. سیستم حسابداری سنتی به دلیل تکیه بر دیدگاه های مالی قادر به ارائه اطلاعات زیست محیطی ناشی از فعالیت بنگاه های تجاری نیست. حساب داری زیست محیطی بر مبنای مفاهیم اقتصادی و زیست محیطی بنا نهاده شده است.

به گزارش سرویس مکتب دفاعی پایگاه تخصصی فقه حکومتی وسائل، در اسلام به اهمیت محیط زیست توجه زیادی شده است، بدین معنا که حفاظت از محیط زیست عمل عبادی محسوب می شود. اسفندیار ملکیان و همکاران در مقاله ­ای با محوریت موضوع «حساب داری محیط زیست از منظر اسلام»، به بررسی دیدگاه های اسلام در ارتباط با اهمیت حسابداری محیط زیست می پردازند؛ به طوری که مفاهیم اسلامی از قبیل امانت داری، توحید و پاسخ گویی محوریت بحث را تشکیل می دهند. در ادامه گزارشی از این مقاله تقدیم حضور خوانندگان می گردد.

نگارندگان در ابتدای نوشتارشان به این نکات اشاره کرده اند که حسابداری زیست محیطی، سازمان را به ابزاری مجهز می کند تا در سیستم حسابداری سنتی تجدید نظر کرده و آن را به گونه ای اصلاح نماید که بتواند اطلاعات مربوط به هزینه های زیست محیطی را پردازش و به گونه ای مناسب گزارش و در اختیار مدیران قرار دهد. سیستم حسابداری زیست محیطی مبتنی بر اندیشه تحول حسابداری کلاسیک و تکمیل آن است. در این راستا باید هزینه های ناشی از آلودگی و رفع آن به عنوان تابعی از تولید یا خدمات در کنار سود و هزینه حاصل از خود کالا ها و خدمات محاسبه شود. حسابداری زیست محیطی می تواند حلقه ارتباطی بین مدیران زیست محیطی و حساب داران ایجاد و هر دو گروه را تشویق کند که با کار در کنار یکدیگر به سویی حرکت کنند که در آینده هم عملکرد مالی و هم عملکرد زیست محیطی شرکت بهتر شود.

با توجه به رشد روز افزون جمعیت و محدود بودن منابع طبیعی در دسترس، مسئله حفاظت از محیط زیست از مهمترین مسائل جوامع بشری مطرح شده است. به نظر می رسد که بین موازین اسلامی و توجه به محیط زیست و طبیعت رابطه تنگاتنگی وجود دارد.نگارندگان در مقاله خود در چندین بخش  به بحث پرداخته اند؛ در بخش های بعدی به ترتیب در ارتباط با حساب داری محیط زیست، اسلام و طبیعت و بینش اسلامی در ارتباط با محیط زیست بحث می شود.

1. حسابداری محیط زیست

حسابداری محیط زیست به معنای شناسایی و گزارش گری هزینه های خاص زیست محیطی است. حساب داری محیط زیست فراتر از حساب داری هزینه ها و منافع زیست محیطی است، که شامل حساب داری همه هزینه ها و منافع ناشی از تغییر در محصولات یا فرآیند های شرکت )همچنین شامل تغییر در تاثیرات زیست محیطی(  است.

واضح است که حفاظت محیط زیست به سیستم مدیریتی مستقل نیاز دارد. سیستم اطلاعات حساب داری نیز به عنوان یکی از بخش های مهم سیستم اطلاعات مدیریت می تواند نقش به سزایی در ارائه اطلاعات زیست محیطی ایفا نماید. حرفه حسابداری می تواند اطلاعات مناسبی را با افشای دارایی ها و بدهی های زیست محیطی و نیز مخارج زیست محیطی، به مدیریت ارائه کند

می توان مزایای حسابداری محیط زیست را به طور خلاصه به شرح زیر بیان نمود:

1. سیستم مناسب حساب داری محیط زیست، معیار حمایت کننده برای دست یابی به توسعه پایدار است که تا اندازه ای ابزار مهمی برای اندازه گیری، کنترل و تصمیم گیری است.

2. مخارج زیست محیطی چه هزینه سرمایه ای و چه جاری، به طور چشم گیری روز به روز افزایش می یابد.

3. مدیریت نیاز به اطلاعات مالی درباره مخارج زیست محیطی دارد.

4. برنامه ریزی هزینه های اساسی نیاز به اطلاعات مالی دارد. هزینه های محیط زیست ممکن است در حساب های سربار پنهان شوند و یا به گونه ای نادیده گرفته شوند.

5. نیاز استفاده کنندگان به اطلاعات مالی در زمینه عملکرد زیست محیطی سازمان های مختلف رو به افزایش است.

6. بسیاری از فعالیت های زیست محیطی که کمی است، ماهیت مالی دارند و بنابراین تاثیر بسزایی بر هزینه ها، دارایی ها و بدهی های سازمان ها دارند.

7. خطرات زیست محیطی ممکن است منجر به بدهی های زیست محیطی هنگفتی شود و متعاقبا سازمان یا واحد تجاری ممکن است متحمل هزینه های زیادی شود که به طور جدی بر موقعیت نقدینگی و مالی آن اثر می گذارد.

مدیریت صحیح منابع در نگرش دوستانه ای با محیط زیست منجر به فواید مستقیمی هم چون ایجاد سرقفلی بالاتر یا تصویری بهتر از سازمان می شود.

2. اسلام و طبیعت

با نگاهی به آیات و روایات و سیره اهل بیت )ع ( روشن می گردد که هیچ مکتبی مانند اسلام به طبیعت و محیط زیست اهمیت نداده است. از سوی دیگر، قرآن کریم در بسیاری از آیات، انسان ها را به مطالعه طبیعت و عناصر آن فراخوانده است؛ همچنین بسیاری از سوره های قرآن کریم به نام یکی از عناصر طبیعت خوانده می شود، مانند سوره شریفه بقره، رعد، نحل، نور، عنکبوت، نجم، فجر، شمس، حدید، لیل، قمر، تین و....  خداوند منان، سرنوشت بشر را به گونه ای رقم زده است که در دامان طبیعت رشد کند و به آن نیازمند باشد.

طبیعت به شکلی خلق شده است که در خدمت انسان باشد و نیاز های او را برطرف کند. با در نظر گرفتن این نکته که به حکم قرآن کریم همه چیز در جهان آفرینش بر پایه نظم و عدالت استوار است و هر چیزی به اندازه لازم آفریده شده است ، این نتیجه به دست می آید که نابسامانی های موجود در طبیعت و آلودگی های زیست محیطی ناشی از بهره وری نادرست از طبیعت و منابع آن است.

اصول و موازین زیادی در اسلام مورد تاکید قرار گرفته است برخی از این موازین شامل توجه به توحید، خلیفه الهی، جامعه، عدل، احسان، دانش و عفت  است که این مفاهیم شامل ارتباط بشر با محیط پیرامون خود نیز می شود. خداوند متعال می فرماید: إ«ِنِّا کُلَّ شَیءٍ خَلَقناهُ بِقَدَرٍ»،[1] یعنی ما هر چیز را به اندازه خلق کردیم. پس هر چیز مقدار و حدودی دارد و بایستی به طور صحیح و درست بهره برداری شود تا نابود و منهدم نگردد؛ چرا که این ثروت های طبیعی فقط به این نسل تعلق ندارد بلکه این اندوخته ها به نسل های بعد از ما نیز تعلق دارند.

در جهان شناسی قرآن کریم، طبیعت و محیط زیست از مصادیق آیات الهی است. در قرآن کریم، خداوند انسان را خلیفة خویش در زمین معرفی نموده است. قرآن کریم در این باره می فرماید: «و آنگاه که پروردگارت به فرشتگان گفت: من در زمین جانشینى خواهم گماشت.[2] جانشینی و خلافت ایجاب می نماید که انسان امانت زمین را به نیکویی حفظ نموده و آن را از هر گونه تخریب و فساد مصون نگاه دارد و با دانش و علم نسبت به عمران و استفاده بهینه از زمین بکوشد و فضای زیستی موجودات دیگر را تضمین نماید و امکان بهره وری همگانی و همیشگی را برای همة موجودات در زمین فراهم آورد. ذکر خداوند متعال و یادآوری خلافت و جانشینی او در زمین و درک محیط بودن آن ذات مقدس بر همه چیز رمز بهره وری از طبیعت با حفظ تعادل زیستی آن است.

از طرفی دیگر با توجه به دیدگاه اسلام در مورد آخرت، تمام اعمال به خود انسان باز می گردد. او مجبور به حمایت از دستاورد های حال برای آیندگان است. آخرت شناسی نیرویی برای اجرای صحیح اعمال است. تفکر قضاوت در مورد اعمال، او را از انجام برخی اعمال و خود پرستی و خود خواهی دور نگه می دارد. نقش انسان، سروری او و مسئولیت او در برابر امانت، در قرآن آمده است و این تصمیم اوست که در این راه حرکت کند.

3. بینش اسلامی در ارتباط با حساب داری محیط زیست

در دیدگاه اسلامی مالکیت از آن خداوند است و ما امانت دار آن  هستیم و در نهایت باید پاسخگوی این امانت در پیشگاه خداوند باشیم. در اقتصاد های ماده گرایی غربی، انسان حق نامحدود و مطلق بر ثروت دارد و به او اجازه داده می شود هرگونه که می خواهد از آن استفاده کند. در حساب داری مفهوم حاکمیت در معنای عام مورد قبول است. حاکمیت در معنای عام آن با مفهوم مراقبت، نگهداری و نگهبانی هم پوشانی دارد، بنابراین ارتباط نزدیکی با معنای خلافت یا امانتداری خواهد داشت که در اسلام محوریت دارد.

انسان جانشین و خلیفه خداوند در استعمار، عمران و آبادنی زمین است؛ جانشینی و خلافت ایجاب می نماید که او امانت زمین را به نیکویی حفظ نموده و آن را از هر گونه تخریب و فساد مصون نگه دارد و با دانش و علم نسبت به بهره وری و عمران زمین بکوشد و فضای زیست محیطی موجودات دیگر را تضمین نماید و امکان بهره وری همگانی و همیشگی را برای همه موجودات در زمین فراهم آورد. ذکر خداوند متعال و یادآوری خلافت و جانشینی او در زمین و درک محیط بودن آن ذات مقدس بر همه چیز؛ رمز بهره وری از طبیعت با حفظ تعادل زیستی آن است.

تنها انسان های عالم به سنت های حاکم بر طبیعت و پایبند به تعهدات خویش در خلافت، از آلوده سازی طبیعت و بهره وری نادرست از آن اجتناب می ورزند و تمامی همت خویش را در حفظ تعادل محیط زیست به کار می گیرند و همان گونه که خداوند حفیظ طبیعت و همه موجودات آن است، خلیفه او نیز باید منابع و مواهب طبیعی اعم از گیاهان، حیوانات و... را از نابودی، تخریب و تلف شدن حفظ نماید؛ به تعبیر دیگر، زمین، آب، آسمان و همه طبیعت ودیعه ای الهی است که به دست انسان سپرده شده و برای استفاده متعادل از آن ها پدید آمده اند. از این رو انسان مسئول حفظ طبیعت است.

 بنابراین امانت داری در محیط اخلاقی اسلامی وجود دارد که حساب داری را نیز شامل می شود. در رابطه با اصول امانت داری در اسلام، حسابرس، فردی است که مسئولیت دارد که مطمئن شود که فعالیت کسب و کار و راه کارهای ایجاد درآمد برای جامعه اثر منفی نداشته باشد. اشکال متفاوتی از ذی نفعان در سطح جامعه وجود دارند که از سیستم های گزارش گری حساب داری بهره می برند. کسب سود در محیط اسلامی هدف غایی و نهایی نبوده بلکه مسئولیت پذیری و اخلاق و امانتداری پایه گزارش و افشای اطلاعات به جامعه  است.

از طرفی اصل توحید بیان می کند که حفاظت از محیط زیست لازمه تعادل در جامعه است به طوری که با حفاظت از محیط زیست کلیه افراد و جانداران در جامعه منتفع می شوند. اصول اجتماعی اسلام، سیستم اطلاع رسانی را پیشنهاد می کنند که صراحتا منافع عمومی را مد نظر داشته باشد. توجه عمیق به طبیعت که بر توحید دلالت دارد، تقلب و ایجاد اندازه گیری های نادرست را به چالش می کشد.

پاسخ گویی به خداوند و این تفکر که هر فردی دارای یک دفتر حساب است، مفهومی محوری و پیش فرضی اساسی در اسلام است؛ بنابراین حساب داری و حساب داران دارای نقش کلیدی در این زمینه هستند. کسی که در اسلام به عنوان حساب دار یا محتسب تعریف می شود، کسی است که مسئول اطمینان دادن از این موضوع است که عمل تجاری آسیبی به اجتماع نمی رساند؛ به عنوان مثال، این عمل وظیفه محتسب  است که از این امر اطمینان دهد که فعالیت های تجاری مانند دامداری و دباغی در مکان هایی قرار دارند که به واسطه فعالیت های خود، آسیبی به جامعه نمی رسانند؛ علاوه بر این، وظیفه محتسب نظارت براین امر است که واحد های تجاری زباله ها و ضایعات خود را در محیط زیست رها نکرده و به آن آسیب نمی رسانند.

 بنابراین نقش محتسب در ارتباط با پاسخ گویی در جامعه اسلامی تنها محدود به فعالیت های مالی نمی شود. فعالیت های تجاری و مالی باید به طرز صحیحی نظارت و گزارش شوند. دیدگاه اسلامی در خصوص سازمان های تجاری نشان دهنده نوعی از حساب داری است، که علاوه بر موارد بالا مشروعیت معاملات تجاری را پوشش می دهد که آیا سازمان تعهدات خود را بطور کامل انجام داده است؟ و این که به نیازمندان کمک کرده است؟ )این یک اصل اسلامی است که ثروت باید در بین جامعه تقسیم شود(  و همچنین اثرات مثبت و منفی که سازمان روی محیط گذاشته است را شامل می شود. حساب داران بطور کلی به درستی توجه خود را به مسائل متنوعی از قبیل وضعیت سلامت اجتماع و تاثیر فعالیت های تجاری روی آن مبذول داشته اند. در جهت کمک به آگاه ساختن جامعه از از طیف وسیعی از تحولات مربوط، حساب داری نیز می تواند تحت تاثیر اصول اسلامی قرار گیرد و این موضوع می تواند به افزایش دانش کمک کند.

مقاله «حساب داری محیط زیست از منظر اسلام» نوشته اسفندیار ملکیان و همکاران است که در مجله «پژوهش حساب داری»، شماره 11، در زمستان 92 انتشار یافته است.

 


[1] . قمر: 49

[2] . بقره: 30.

120/204/د

ارسال نظر
نام:
ایمیل:
* نظر:
آخرین اخبار
اوقات شرعی
۱۰ / ۰۱ /۱۴۰۳
قم
اذان صبح
۰۵:۳۱:۳۹
طلوع افتاب
۰۶:۵۶:۵۱
اذان ظهر
۱۳:۱۱:۳۵
غروب آفتاب
۱۹:۲۵:۴۱
اذان مغرب
۱۹:۴۲:۳۹