vasael.ir

کد خبر: ۵۷۸۹
تاریخ انتشار: ۰۳ مرداد ۱۳۹۶ - ۱۸:۰۲ - 25 July 2017
خلاصه مقاله؛

اندیشه سیاسی محقق اردبیلی

پایگاه اطلاع رسانی وسائل ـ سیاست از نظر محقق اردبیلی، همان تدبیرمعاش و معاد انسان‌ها براساسی صحیح و استوار و سلطنت و حکومت بر امور دینی و دنیایی آنان می‌باشد؛ چنین سیاستی از عهده کسانی بر می‌آید که از سوی خداوند بر اعمال تدبیر و حکومت و سلطنت در امور دنیوی و اخروی، صالح شناخته شده باشند و شرایط تصدی این مقام الهی از قبیل علم و عدالت و... را دارا باشند.

به گزارش سرویس سیاست پایگاه اطلاع رسانی وسائل، احمدبن اردبیلی مشهور به مقدس اردبیلی و معروف به محقق اردبیلی از مشاهیر و مفاخر و علمای شیعه در قرن دهم هجری معاصر اولیل سلطنت صفویه یعنی دوران پادشاهی شاه اسماعیل، شاه طهماسب، شاه اسماعیل دوم و محمد خدابنده بوده است.

پس از رسمیت یافتن مذهب شیعه در ایران از سوی دولت صفوی، برخی آن را مذهبی ساخته و پرداخته دست شاه اسماعیل صفوی معرفی کرده و اصل مذهب شیعه را مورد تردید قرار داده بودند و لذا محقق اردبیل ترجیح داد در خارج از حوزه اقتدار دولت صفوی به این شبهات پاسخ و اصل آموزه‌های مذهب شیعه را در زمینه امامت و رهبری و اداره امور دینی و دنیایی انسان‌ها عمق و غنا بخشیده و گسترش دهد.

در این راستا با تربیت شاگردانی چون شهید ثانی، سید محمد استرآبادی، فیض‌الله حسینی تفرشی و تألیف کتب و رسالات با ارزشی چون مجمع‌الفائد و البرهان در شرح ارشاد الاذهان، زبدةالبیان فی احکام القرآن، حاشیه بر الهیات شرح تجرید خواجه نصیر‌الدین در مباحث فقیه، کلامی و سیاسی شیعه نمود.

 

جایگاه سیاست

سیاست از نظر محقق اردبیلی، همان تدبیرمعاش و معاد انسان‌ها براساسی صحیح و استوار و سلطنت و حکومت بر امور دینی و دنیایی آنان می‌باشد و بدون چنین سیاست و حکومتی نه مقاصد خدا از بندگان و نه مطالب بندگان خداوند متعال صورت نمی‌بندد و امر بندگی و بنده‌پروری ... صورت نمی‌یابد.

چنین سیاستی از عهده کسانی بر می‌آید که از سوی خداوند بر اعمال تدبیر و حکومت و سلطنت در امور دنیوی و اخروی، صالح شناخته شده باشند و شرایط تصدی این مقام الهی از قبیل علم و عدالت و... را دارا باشند.

 

حکومت اسلامی

اشکال حکومت از نظر محقق اردبیلی را براساس منبع حاکمیت آن می‌توان به دو نوع کلی تقسیم کرد؛ نوع اول، حکومت‌هایی است که حاکمیت خود را از سوی خداوند متعال که آفریننده جهان و انسان است و حاکمیت مطلق بر جهان از آن او است، می‌گیرند که این نوع حکومت را مشروع و مطلوب می‌توان نامید.

نوع دوم، حکومت‌هایی است که چنین منبع حاکمیتی نداشته و به ناحق خود را جانشین خدا و رسول و ائمه(ع) معرفی می‌کنند، در حالی‌که مأذون و منصوب از سوی آنها نیستند، به تعبیر محقق، از این نوع حکومت‌ها به حکومت‌‌های نامشروع یا حکومت‌های جور می‌توان تلقی کرد.

هرکدام از این دو نوع کلی را نیز می‌توان براساس این‌که چه کسانی در رأس آن حکومت‌ها قرار گرفته‌اند از همدیگر متمایز ساخت.

بنابراین در انواع حکومت‌های مشروع می‌توان «حکومت نبوی» را که پیامبر در رأس آن قرار دارد و مستقیماً به منبع حاکمیت الهی اتصال دارد، از حکومت و امامت معصوم(ع) که به واسطه پیامبر به این حاکمیت اتصال یافته است، جدا ساخت.

در عصر غیبت امام معصوم(ع) نیز شکل سومی از این حکومت قابل ترسیم است که فقیه جامع‌الشرایط با اذن عام از سوی معصومین در رأس آن قرار می‌گیرد.

حکومت‌های نوع نامشروع نیز اگرجه در ماهیت جور بودن، یکی هستند، ممکن است از سوی حاکمی مؤمن «شیعه» یا از سوی حاکمی مخالف «مسلمان غیرشیعه» و یا حاکمی غیرمسلمان تشکیل شده باشد.

 

حکومت فقهای جامع‌الشرایط

1.دلیل عقلی

یکی از دلایل علی‌الاطلاق فقهای جامع‌الشرایط در عصر غیبت از نظر محقق اردبیلی، ضرورت عقلی است زیرا: «بدون چنین ولایتی اختلال در نظام زندگی اجتماعی انسان‌ها لازم می‌آید و انسان‌ها در سختی و تنگنا قرار می‌گیرند، در صورتی که از نظر عقلی چنین چیزی نفی شده است.»

 

2. دلیل نقلی

الف. اجماع

از نظر محقق اردبیلی،‌ مأذون بودن فقیه از سوی امام عصر(عج) بالاجماع معلوم است و لذا فقیه در عصر غیبت، حاکم مستقل محسوب می‌گردد؛ او می‌تواند مستقلاً در امور دینی و دنیوی مردم تصرف کرده و بر آنان حکومت و سلطنت کند و تنها چیزی که باید دلیل آن را جست‌وجو کرد، حاکمیت علی‌الاطلاق او در این امور است که ممکن است بری اثبات چنین اطلاقی نیز به اجماع علما استناد کرد.

 

ب. اخبار

محقق پس از نقل روایت‌های مختلف از جمله مقبوله عمر بن حنطله و خبر ابی‌خدیجه چنین نتیجه گرفته است: «ظاهر این اخبار دلالت می‌کنند بر این که هرکسی متصف به شرایط مذکور در روایات باشد، از سوی امام(ع) منصوب شده است و مثل او حاکمیت دارد.»

بنابراین به اعتقاد محقق، حاصل از این روایات این است: «هرکسی که به صفات علم و عدالت و ... متصف باشد از سوی معصوم(ع) مأذون به تصرف در امور مردم هست.»

 

ساختار حکومت اسلامی مورد نظر محقق اردبیلی:

حاکمیت خداوند متعال

حکومت نبوی(ص)

حکومت معصوم(ع)

حکومت فقیه جامع‌الشرایط

ساختار قضایی

ساختار اجرایی(اداره امور حکومتی)

ساختار قانون‌گذاری و افتاء

 

حقوق متقابل حاکمان و مردم در حکومت حاکمان نایب

در حکومت مطلوب از نظر محقق اردبیلی یعنی حکومت نبوی(ص) و امام معصوم(ع) و حاکمان نائب از سوی آنها در عصر غیبت(حکومت فقهای جامع‌الشرایط) مردم و حاکمان رابطه‌‌ای متقابل دارند.

مسؤولیت حاکمان در برابر مردم همان چیزهایی است که اصل حکومت آنان به خاطر آن ضرورت یافته است؛ این وظایف و مسؤولیت‌ها عبارتند از:

1. انتظام به امور معیشتی و رفاهی مردم؛

2. ایصال حقوق مردم به آنها؛

3. دفع دشمنان و ظلم ظالمین از آنها؛

4. رفع اختلاف‌ها و نزاع‌های موجود در میان آنها؛

5. رفع مفاسد و جلب منافع و مصالح در زندگی آنان؛

6. تعلیم و آموزش آداب و احکام دینی و دنیوی و رفع جهل و نادانی از آنها؛

7. خوش‌رفتاری و مدار با آنان و...

در مقابل مسؤولیت حاکمان، مردم نیز در برابر حاکمان عادل، وظایف و مسؤولیت‌هایی دارند که می‌توان آنها را از نظر محقق در موارد زیر بررسی کرد:

1.مردم، حاکمان بر حق جامعه خود را در هر زمانی بشناسند و هرکسی که ادعای ریاست و امامت نمود، بدون شناخت او را بر امور دینی و دنیایی خود مسلط نکنند.

2. دعوت حاکمان بر حق را اجابت گویند و از دستورات و فرامین آنان اطاعت و تبعیت کنند.

3. شوری به مثابه یک جایگاه نظارتی برای مردم: در اندیشه سیاسی محقق اردبیلی «شوری» بیشتر به عنوان یک عنصر فکری کمکی تلقی شده است تا یک عنصر نظارتی و بازدارنده حاکمان از خطا و اشتباه؛ از این رو محقق در بیان این‌که مراد از امر به مشورت در آیه مبارکه «و شاورهم فی‌الأمر» می‌گوید: «مراد از امر به شوری تنها نرمش و تلطف با مردم بوده است نه عمل به قول و رأی آنان... غرض از امر به مشورت پیامبر احتمالاً به خاطر  ایمن شدن از اعتراض مردم...؛ به دست آوردن رضایت قلبی مردم و اظهار اعتبار و ارزش آنان در نزد پیامبر(ص) و ترغیب مردم به مشورت در کارهای مربوط به خودشان بوده است.

4. امربه معروف و نهی از منکر به مثابه جایگاه نظارتی مردم در حکومت اسلامی: یکی از نقش‌های مهم و اساسی مردم در جامعه اسلامی امر به معروف و نهی از منکر است و به هیچ عذری نمی‌توانند آن را در صورت تحقق شرایطش ترک کنند.

مردم حتی به اعتقاد محقق اردبیلی این نقش نظارتی خود را باید در برابر حاکمان نیز فراموش نکنند و لذا بر آنان واجب است زمانی که حکام منکری را مرتکب شوند و یا معروفی را ترک نمایند، آنان را از باب امر به معروف و نهی از منکر منع نمایند.

 

نتیجه

آن‌چنان که در نوشتار حاضر بیان شد، محقق اردبیلی از جمله علمایی بود که تنها فقهای عالم و عادل را در عصر غیبت، وارث پیامبران و نایب و جانشین و مأذون و منصوب از سوی امام غایب (عج) می‌دانست.

محقق اردیلی نظام سیاسی مطلوب شیعه را از نظر خود بیان کرد و شرایط و وظایف حاکمان اسلامی، حقوق متقابل حاکمان و مردم و منابع مالی دولت اسلامی را مورد بررسی قرار داده است./205/م

علی خالقی

ارسال نظر
نام:
ایمیل:
* نظر:
آخرین اخبار
اوقات شرعی
۱۰ / ۰۱ /۱۴۰۳
قم
اذان صبح
۰۵:۳۱:۳۹
طلوع افتاب
۰۶:۵۶:۵۱
اذان ظهر
۱۳:۱۱:۳۵
غروب آفتاب
۱۹:۲۵:۴۱
اذان مغرب
۱۹:۴۲:۳۹