به گزارش سرویس جامعه و تمدن اسلامی پایگاه اطلاع رسانی وسائل، حجت‌الاسلام والمسلمین احمد مبلغی، استاد درس خارج حوزه علمیه قم، دوشنبه 95/10/27، در جلسه بیست و چهارم با بررسی فرض چهارم و تبیین «نظریه منزلت اجتماعی مبتنی بر شکل گیری‌ها و روندهای متعدد» به عنوان نظر مختار اظهار داشت: تاکنون از میان چهار فرض کلان در رابطه با معروض اصلی منزلت اجتماعی، سه فرض بررسی گردید؛ در این جلسه، فرض چهارم: «منزلت اجتماعی محصول تعامل و تفاعل بین فرد و گروه است» بررسی می‌گردد.
قبل از ارائه دلیل یا شاهد برای اثبات آن لازم است که تصویری شفاف از آن به دست آید.
مؤلفه‌های تشکیل دهنده فرض چهارم:
1- وجود دو یا چند نفر در یک مجموعه
نکته ی قابل توجه این است که، مجموعه به معنای ضمیمه شدن است نه لزوما ضمیمه شدن سه نفر به بالا. در روایات نیز به ضمیمه شدن دو نفر عنوان «جمع» اطلاق شده است.
2- یکی از آن دو نفر قوی تر، محوری تر و کارکرد اساسی تری داشته باشد
3- این دو نفر، به فعل و عمل اجتماعی اقدام کنند
4- شکل گیری دو منزلت به صورت پای به پای و دوشادوش: منزلتی برای فرد ولی در حال تکون و منزلتی برای دو یا چند نفر؛ به گونه ای که اگر مجموعه نباشد منزلت فردی هم موجود نمی شود و اگر فرد نباشد منزلت جمعی شکل نمی گیرد. به عبارت دیگر، منزلت آن فرد قوی تر تاثیر گذار است بر منزلت جمعی و ضمیمه شدن دیگری باعث می شود که منزلت این فرد قوی و محوری نیز شکل بگیرد.
شواهد و دلایل قرآنی
1- لازم به ذکر است که عبارت قرآنی أن تقوموا لله مثنی طبق احتمال سوم که در جلسه ی قبل مطرح شد، اگرچه دلیل نیست ولی کشش و ظرفیت تفسیری برای فرض چهارم دارد.
2- آیه ای که می تواند دلیل باشد داستان حضرت موسی و برادرش جناب هارون است؛ در این جا یکی قوی تر و محوری تر است، ولی بدون دیگری و بدون ضمیمه شدن به هارون نیز نمی‌توانست کارش را انجام دهد و لذا با چقدر اصرار از خدا درخواست می شود که هارون همراه شود.
3- آیه ی انذر عشیرتک الاقربین نیز هم چنین که است که پیامبر آن شخصی قوی تر و محوری تر است که بدون ضمیمه به دیگران که همان خویشاوندان باشد نمی تواند ایفای نقش کند و دیگران هم بدون او امکان تشکیل یک گروه را برای ایفای آن عمل خاص نداشتند.
با توجه به این که هدایت گری و حساسیت نسبت به بندگی خدا اختصاصی به فامیل ندارد و اولویت هم ندارد معلوم می شود که باید تحلیل جامعه شناختی آیه را فهمید تا معلوم شود این اولویت در انذار اگر به دلیل فامیل بودن نیست به چه دلیل است؟
تعلیل مطرح شده در آیه، یعنی « کی نسبحک کثیرا » بیانگر این مطلب است که رویکرد حضرت رسول در انذار، فامیل گرایی نیست بلکه تبسیح گروه و جامعه است به این معنا که باید جامعه به سمت خدا و تسبیح و عبودیت حق برود، امت باید عبادت کند.
آری، طبق اصول جامعه شناختی دینی، عبادت امت بما هی امت یک چیز است و عبادت اجزاء و افراد امت بما هی افراد نیز یک چیز است؛ پیامبر دنبال زمینه سازی برای عبادت امت و جامعه است و لذا باید گروه تشکیل دهد و راهش نیز توجه به فامیل است و روشن است که فامیل به دلیل برخورداری از شناخت و عواطف بیشتری که دارد مستعدتر است برای برقراری پیوند و ارتباط اجتماعی.
نکته دقیق و مهم که باید مد نظر باشد این است که مدل انبیا در رابطه با شأن و منزلت اجتماعی با فرض چهارم مطابقت دارد.
تاکنون چهار فرض برای معروض منزلت مطرح گردیده و هر کدام نیز بررسی شد؛ اکنون می توان استدراک نمود و فرض پنجمی را اضافه نمود. این فرض به گونه ای است که بسیار نرم و منعطف است و قائل است که منزلت اجتماعی پذیرای شکل ها و فرض‌های چهارگانه ی مطرح شده است.
یعنی در هر یک از چهار فرض قبلی، معروض اصلی یک چیز خاص بود و در این فرض پنجم، همه ی آن معروض های اصلی را معروض اصلی می داند ولی هر کدام را اختصاص به موارد خاص و روندهای خاص می داند.
نظریه مختار درباره معروض منزلت اجتماعی
نظر مختار استاد، همین فرض پنجم است؛ زیرا که برای همه ی چهار فرض قبلی به شاهد و دلیلی از قرآن استناد شد و هیچ کدام هم انحصاری نبودند و لذا مثلا آیه ی قوموا لله مثنی و فردای و آیات دیگر که مطرح شد همگی اشاره دارند به این که منزلت های اجتماعی دارای گونه های متعدد و روندهای متعدد دارند.
بنابراین با استناد به این آیات می شود نظریه‌ای مطرح کرد که عبارت است از: نظریه منزلت اجتماعی مبتنی بر شکل‌گیری‌ها و روندهای متعدد./102/م
مقرر: مهدی طالعی اردکانی