vasael.ir

کد خبر: ۴۳۸۱
تاریخ انتشار: ۱۸ بهمن ۱۳۹۵ - ۲۱:۴۴ - 06 February 2017
فقه‌الاجتماع/ استاد مبلغی/ جلسه19 و 20

تعریف و تبیین نظریه کلامی اجتماعی

پایگاه اطلاع رسانی وسائل ـ استاد درس خارج حوزه علمیه قم با اشاره به نظریه کلامی اجتماعی گفت: نظریه کلامی اعم از اجتماعی و غیر اجتماعی به تبیین فعل الهی می پردازد، اگر فعل الهی اجتماعی باشد می شود نظریه کلامی اجتماعی و در غیر این صورت به آن نظریه کلامی غیر اجتماعی گفته می شود.

به گزارش سرویس جامعه و تمدن اسلامی پایگاه اطلاع رسانی وسائل، حجت‌الاسلام والمسلمین احمد مبلغی، عضو مجلس خبرگان رهبری، دوشنبه 15/10/95 در جلسه نوزدهم و بیستم درس خارج فقه‌الاجتماع به نظریه کلامی اجتماعی از سنخ دوم و محورهای چهارگانه آن اشاره کرد و گفت: تمام کوششها در چند جلسه قبل برای این بود که ثابت شود جعل الهی به شأن و منزلت اجتماعی تعلق گرفته است و در این راستا چند آیه تبیین گردید؛ در این جلسه به نوع دلالت آیات پرداخته می شود.

در آیه انظر کیف فضلنا به قرینه مقابله یعنی و للآخرة اکبر درجه و اکبر تفضیلا، دلالت مطابقی یا التزامی بیّن وجود دارد که مراد از تفضیل، تفضیل و برتری در شأن و منزلت های اجتماعی است.

اگر قائل شویم که درجات و منزلت ها در ذات انسان است و جزء امکاناتی هست که خدا به انسان داده است؛ در این صورت می توانیم بگوییم که آیه دلالت دارد به دلالت مطابقی، که انسان یک واجدیتی نسبت به منزلت پذیری یا منزلت یابی دارد.

ولی اگر قائل شویم که خدا به انسان امکانات و ویژگی هایی را اعطا کرده است که به ظهور و بروز درجات و منزلت های اجتماعی منجر می شود در این صورت از نوع دلالت التزامی بین می توانیم ثابت کنیم که منزلت ها مجعول الهی هستند.

در آیه و جعلناکم شعوبا و قبائل، با دلالت التزامی غیر بین می توانیم ثابت کنیم که منزلت یابی انسان مجعول الهی است؛ زیرا

1.    دلالت مطابقی آیه عبارت است از: جعل شعوبیت و قبائلیت که به شکل و نوع جامعه اشاره دارد.

2.    دلالت التزامی بین عبارت است از: جعل اجتماعیت و مدنیت که به خود جامعه اشاره دارد.

3.    دلالت التزامی غیر بین عبارت است از: جعل منزلت اجتماعی که به عدم تفکیک جامعه و روابط اجتماعی با منزلت اجتماعی اشاره دارد. مجعول بودن منزلت به عنوان لازم غیر مفارق جامعه اگرچه در جلسات گذشته به اثبات رسید ولیکن همیشه میدان تأمل و بررسی باز است و باید با بازنگری ها و تعدیل ها به سمت جلو حرکت کرد.

 

درباره مؤلفه‌های جامعه مطالبی اجمالی مطرح شد که باید در آینده پیگیری شود، اهم آنها عبارتند از:

1-اجتماع بعضی با بعضی دیگر

2-برآمدن و برانگیخته شدن هر یک از انسان ها برای تعامل و تعاون در راستای تأمین نیازها. از این مولفه می توان با عنوان تعامل تعاضدی، تعامل تبادی یا تعاونی نام برد.

اکنون نظریه کلامی از سنخ اول به پایان رسید؛ این نظریه می کوشید تا ثابت کند که منزلت یک مجعول الهی است و فعل خدا شمرده می شود.

 

سنخ دوم از نظریه کلامی

در این بخش با چهار محور اصلی روبرو هستیم:

1-تعریف نظریه کلامی اجتماعی از سنخ دوم

2-تبیین مؤلفه‌های آن که در تعریف ذکر شده است

3-نسبت آن با جامعه شناسی دینی

4-نظریه کلامی شأن و منزلت

 

1.   تعریف نظریه کلامی اجتماعی:

 کوششی مفهومی در جهت تبیین کلامی فعل الهی ِ دارای ارتباط با جامعه به گونه ای که معرفتی از سنخ معرفت علم الاجتماع دینی ایجاد کند.

 

2.   مؤلفههای تعریف نظریه کلامی:

موضوع این تعریف، فعل الهی است که دارای ارتباط با جامعه است و شامل الف: جعل و خلق اصلِ جامعه ، ب: نوع اجتماع مثل شعوبیت و قبائلیت و مدنیت و ج: لوازم غیر مفارق جامعه مثل منزلت می شود. بنابراین فعل هایی مانند رزق از بحث نظریه کلامی اجتماعی خارج است.

کوشش مفهومی و یا تبیین کلامی فعل الهی: برای فعل الهی مرتبط با جامعه دو نوع تبیین داریم، یکی غیر کلامی است و دیگر کلامی است.

برای این که تبیین کلامی توضیح داده شود می توان این گونه سوال را مطرح کرد که: جامعه شناسی دینی یا جامعه شناسی ملهَم از دین یا جامعه شناسی مبتنی بر دین چگونه شکل می گیرد و چه معیارهایی دارد؟

در جواب به این سوال باید گفت که اگر بر اساس سه معیار ذیل، گزاره ای تولید شود گزاره جامعه شناسی دینی قلمداد می شود کما اینکه تبیین کلامی نیز شمرده می شود.

 

بنابراین تبیین کلامی، یعنی تبیینی که بر اساس یکی از سه معیار زیر باشد:

الف: تحلیل یک یا چند نص که حامل نگاه اجتماعی است مثل تحلیل قضیه حضرت یوسف و برادرانش.

ب: تحلیل یک یا چند دستور فقهی یا اخلاقی ِ قطعی درباره جامعه یا امر اجتماعی

ج: تحلیلی که منتهی می شود به کشف گزاره ها و معرفت های اجتماعی از یک مبنای کلامی یعنی جهان بینی و انسان شناسی.

کوشش مفهومی از سوی عالمان، نظریه نام دارد و نظریه اصولا به توصیف واقعیت ها می پردازد.

کوشش مفهومی باید به تولید گزاره های جامعه شناسی منجر گردد. با این قید، خیلی از تفسیر های عرفانی، لغوی، فقهی و غیره که معرفتی برای جامعه شناسی دینی تولید نمی کند از نظریه کلامی اجتماعی خارج می شود.

لازم است  کوشش مفهومی که برای اثبات و تولید یک معرفت از سنخ جامعه شناسی دینی صورت می گیرد حتما قسمتی از آن برگرفته از متون دینی باشد و لذا اگرعقلی محض باشد به صورت قطعی نمی شود گفت که نظریه کلامی است. این مطلب نیازمند تحقیق بیشتر است.

مطلب مهمی که باید به آن توجه نمود این است که، باید بین «گزاره های دینی در جامعه شناسی دینی» با  «جامعه شناسی دینی» تفاوت قائل شد. گزاره ها حتما باید بر اساس سه معیار قبلی تولید شده باشند تا بتوان آنها را مبتنی بر دین قلمداد نمود، ولی همه گزاره های جامعه شناسی دینی برآمده از سه معیار بالا نیستند.

زیرا بعضی از گزاره ها، ادبیات و ساختار این علم از جامعه شناسی موجود گرفته می شود کما اینکه نظریه پردازی اقتصادی توسط شهید صدر نیز به این گونه است.

بنابراین جامعه شناسی نیز مانند فقه ، تمامش برامده از نص نیست بلکه در چارچوب دین، روح و لب اللباب دین حرکت می کند ولی چون دانش بشری هست از دیگر دانش های بشری نیز استفاده می کند.

نقد اصلی به جامعه شناسی موجود این است که این دانش بشری به دلیل تولید نشدن در چارچوب دین به بلای نقصان و مادی نگری مبتلا شده است و لذا به کلیت آن نمیشود اعتماد کرد.

 

 نکات مهم :

1- کوشش مفهومی که در تعریف نظریه کلامی آمده است به این معناست که باید از  مفاهیم  متعدد که هم افزایی دارند استفاده کرد تا نظریه کلامی تحقق پیدا کند و لذا نظریه پردازی در این عرصه ، بسیار چند لایه، پیچیده و سخت است.

2- قید اجتماعی در تعریف نظریه کلامی اجتماعی به این دلیل است که نظریه کلامی غیر اجتماعی هم داریم؛ نظریه کلامی اعم از اجتماعی و غیر اجتماعی به تبیین فعل الهی می پردازد، اگر فعل الهی اجتماعی باشد می شود نظریه کلامی اجتماعی و در غیر این صورت به آن نظریه کلامی غیر اجتماعی گفته می شود.

3- نسبت نظریه کلامی اجتماعی سنخ دوم با جامعه شناسی دینی

توضیح این محور در جلسه بیست و یکم مطرح می شود./102/825/م

 

مقرر: مهدی طالعی اردکانی 

ارسال نظر
نام:
ایمیل:
* نظر:
آخرین اخبار
اوقات شرعی
۰۹ / ۰۱ /۱۴۰۳
قم
اذان صبح
۰۵:۳۳:۱۱
طلوع افتاب
۰۶:۵۸:۱۴
اذان ظهر
۱۳:۱۱:۵۳
غروب آفتاب
۱۹:۲۴:۵۴
اذان مغرب
۱۹:۴۱:۵۲