vasael.ir

 به گزارش خبرنگار پایگاه اطلاع رسانی فقه حکومتی وسائل، آیت الله محمد یزدی، در بیست و هشتمین جلسه درس خارج فقه خود که در روز سه شنبه مورخه24 فروردین 95 برگزار گردید به بررسی فروعات مساله رضاع پرداخت و گفت: ظاهر «یشترط وحدة الفحل»  و ظاهر عبارت روایت «اللبن للفحل» وحدت شوهر است و این دو بچه باید خواهر و بردار پدری باشند و خواهر و برادر مادری در مسئله رضاع کافی نیست.

وی در ادامه گفت: بحث ما در دو شیرخوار نیست بلکه بحث در این است که اگر یک بچه از شیر شوهر اول و بچه دیگر از شیر شوهر دوم شیر خورده باشد محل اختلاف بین مشهور و بعض فقهاست که مساله بر روی حرمت دومی است.

 این استاد حوزه در پایان به اختلاف نظر فقها در این مساله اشاره کرد و گفت: واقعاً این قضیه مشکل است و اختلاف بین مشهور و غیر مشهور است و بیشتر فقها به اطلاق «اللبن للفحل» که در روایات بوده است در فتاوا نیز اشاره کرده اند ولی غیر مشهور که برخی از فقهای بزرگ و وزنه علمی هستند، این سخن را بیان کرده اند که خواهر و برادر امی بودن نیز کفایت می کند.

 اهم مباحث این جلسه به شرح ذیل می باشد:

خلاصه ای از مباحث گذشته

حدیث را نسبت به فطام نمی توانیم صحیحه بدانیم و علت وجود منصور بن یونس است ولی نسبت به اصل اشتراط حولین و جمله معروف پیامبر (ص) که فرموده است: «لا رضاع بعد الفطام» ولو این که این حدیث ضعیف باشد روایات متعدد داریم که همین یک جمله از پیامبر نقل شده است که «لا رضاع بعد الفطام».

مطلب دومی که اینجا مورد بحث بود و در مورد آن اختلاف داشتیم این بود که اگر ملاک سوم یعنی تعداد رضعات که 15 مورد بحث شده بود آن را قبول کردیم و گفتیم جمع بین روایات ایجاب می کند که 15 مرتبه باشد. نظر بنده این بود که این طور نیست و زنی که مرد و بخشی از رضاع در مرحله نهایی در حال حیات و ممات بوده است باید به عرف مراجعه کرد.

صاحب جواهر در پایان می فرمایند: «لا أقل من الشک» و در فرض شک أصاله الحلیه حاکم می شود نه مساله «أحل لکم ما وراء ذلک» و می گوییم نشر حرمت نمی کند. اما در مقابل مرحوم محقق که منشاء بحث هستند اظهار تردید می کنند و می گویند: «فیها ترددٌ»

طهارت شیر نیز در رضاع شرط نیست و با فرض میته بودن زن شرط طهارت شیر وجود ندارد و حتی در مورد اهل کتاب نیز نشر حرمت جریان دارد با این که ممکن است اهل نوشیدن خمر باشند و شیر زن نجس باشد. مرحوم شهید در شرح عبارت محقق می گویند که این تشبیه به بهیمه نیز درست نیست و ما قبول نداریم و لذا قبلاً نیز گفته ایم که اگر دو رضیعه باشد و یکی از گوسفند و یکی از انسان شیر خورده باشند این دو مورد را یکی حساب نمی کنیم.

نکته دیگر شهید این است که امومت در این مورد نیز صدق می کند و اگر مادر فوت کرد باز مادر محسوب می شود و وحدت فحل نیز در این مورد محفوظ است زیرا شوهرش زنده است.  اگر فحل متعدد شد نشر حرمت صدق نمی کند ولو مرتضعه واحد باشد. مقصود از حولین سال قمری است نه سال شمسی و در تمام احکام که زمان بیان شده است ملاک ماههای قمری است.

اگر مردی 100 زن داشته باشد و همه به این بچه شیر دهند موجب نمی شود که این زنها ام محسوب شوند ولی همه بر او حرام می شوند. مرحوم محقق می فرمایند: اگر قرار شد که انسان بچه را به دایه بدهد، بهتر این است که به زن مسلمه، عفیفه و وضیئه بسپارد.

بیان فرع جدید

فرعی را مطرح می کنیم و بعد مدارک و منشاء اختلاف آن را بیان می کنیم. اگر شیرخواری از غیر مادرش با همه شرائط مذکور رضاع اعم از نبت لحم، شد عظم، یا 24 ساعت و یا پانزده مرتبه شیر خورد، حرمت حاصله بین چه کسانی برقرار است؟

در اینجا حرمت حاصله بین مرضعه، مرتضع، صاحب لبن و ما یحرم من النسب است که در رضاع نیز بدین صورت است؛ یعنی فرزندان زنی که شیر داده است، با این شیر خوار خواهر و برادر می شوند و خود زن مادر شیر خوار و شوهر زن پدر شیر خواهر می شود که در صورت دختر و یا پسر بودن احکام خاص خودش را دارد.

مکرر در روایات گفته شده است که «الرضاعه للفحل» یعنی برای صاحب شیر و شوهر زن که او را شیر داده است، نقش خاصی قائل هستند و گفته اند که «یشترط وحدة الفحل»؛ یعنی باید زنی که شیر داده است از یک شوهر باشد.

بحث های قبلی روشن کرد که اگر زن شیرده تعدادی از رضعات را از یک شوهر انجام داد و تعدادی از شوهر دیگر بوده است ناشر حرمت نیست زیرا وحدت فحل شرط است. تصور این قضیه نیز ممکن است که بین رضعات فاصله باشد و با غذا نگاه داری کرده باشند و بعد دوباره شوهر می کند و این امر محقق می شود و یا فرض در جایی است که زن طلاق گرفته است و یا شوهرش فوت کرده است و بعد از عده دو مرتبه شوهر کرده است. در این مدت اگر بچه از زن دیگری شیر نخورد و با غذا نگه داری شود و دوباره از همان زن شیر بخورد باز هم ناشر حرمت نیست گرچه 15 مرتبه از این زن شیر نوشیده باشد. در این فرض به علت حضور نداشتن صاحب شیر اولی در رضعات آخر هیچ گونه اثری در نشر حرمت نیست. این حرمت قابل بحث نیست و وحدت فحل مسلّم است.

فرع جدید

حال اگر این زن به بچه ای از این شوهر 15 رضعه را به صورت کامل انجام داد، حرمت محقق شده است و اگر این زن بعد از آن به شخص دیگری شوهر کرد و بچه دیگری را با 15 مرحله شیر داد، بین زن و بچه دیگر نیز حرمت محقق است اما سوال این است که آیا بین دو رضیع حرمت برقرار است یا خیر؟ یعنی خواهر و برادری بینشان برقرار می شود یا خیر؟

پاسخ: مشهور فقها فرموده اند که اگر چندین رضیع نیز به این کیفیت باشند بینشان حرمت برقرار نمی شود ولی اگر شوهر واحد باشد حرمت برقرار است.

اگر از یک شوهر دو بچه را شیر داد و شرائط رضاع نیز کامل بود دو حرمت متصور است:

1. حرمت اول بین بچه و پدر و مادر و بچه های مرتضعه و مرضعه
2. حرمت دیگر بین رضیع ها

ظاهر «یشترط وحدة الفحل»  و ظاهر عبارت روایت «اللبن للفحل» وحدت شوهر است و این دو بچه باید خواهر و بردار پدری باشند و خواهر و برادر مادری کافی نیست.  بنابراین اگر دو رضیع 100 نفر هم که باشند با یکدیگر هیچ نسبتی ندارند و تنها با صاحب شیر و مرتضعه ارتباط دارند. در تعبیر علمی می گوییم آیا باید خواهر و برادرهای ابوینی یا أبی و یا امی نیز کافی است؟ مشهور فقها گفته اند که أبی لازم است ولی اُمی کافی نیست.

این رضیع ها با بچه های هر یک محرم می شوند ولی با یکدیگر هیچ گونه محرمیتی ندارند مگر این که وحدت فحل باشد؛ یعنی باید صاحب فحل یکی باشد تا این دو رضیع از حیث پدر رضاعی نیز یکی باشند. پس مساله ای که بین مشهور و بعض فقها اختلاف است در این است که در رضاع که گفته اند «یشترط اللبن للفحل» خواهر و برادری بین رضیعها نیز موثر است و لازم است پدر یکی باشد؟ مشهور گفته اند که لازم است و بعض فقها گفته اند که اگر از لحاظ مادر باشند خواهر و برادر مادری می شوند و باز نشر حرمت وجود دارد.

بحث ما در دو شیرخوار نیست بلکه بحث در این است که اگر یک بچه از شیر شوهر اول و بچه دیگر از شیر شوهر دوم شیر خورده باشد محل اختلاف بین مشهور و بعض فقهاست که مساله بر روی حرمت دومی است. اگر مردی دو زن داشته باشد و هر دو نیز شیر می دهند دو رضیع با هم محرم می شوند زیرا وحدت فحل وجود دارد.

سوال: وحدت شیر دهنده نیز شرط است؟

پاسخ: خیر، وحدت شیر دهنده شرط نیست. البته در حرمت اولی وحدت شیر دهنده نیز شرط است.

قول مشهور این است که استدلال آن را عرض خواهم کرد. پس حرمت بین شیر خوار و بچه های شیر دهنده و صاحب شیر همان بحثهایی است که تا حال انجام گرفته است. این مساله ای که الان مطرح می کنیم جدید است و می خواهیم بدانیم بین این دو رضیع چه وضعیتی برقرار است.

بیان استدلال

مشهور به دو روایت استدلال کرده اند که ظاهر هر دو روایت این است که باید خواهر و برادر أبی باشند و اگر اُمی باشند کافی نیست. روایت اول مربوط به زیاد بن سوق بود که در سندش عمار ساباطی حضور دارد و روایت دیگر نیز از امام محمدباقر علیه السلام است که در سندش عمار ساباطی حضور دارد که از حضرت سوال می کند که اگر وضعیت دو رضیع چگونه است؟ حضرت می فرمایند که اگر پدر یکی بود خواهر و برادر می شوند ولی اگر مادر یکی و پدر متعدد بود، خواهر و برادر نمی شوند.

در برابر آن دو روایت دیگر هست که می گوید فرقی نمی کند که پدر و مادری باشد یا مادری تنها باشد که در فرض دوم نیز حرمت می آید. در جمع بین روایات بحث شده که چگونه باید باشد و بیشتر بحث شده که می گویند دو روایتی که می گوید پدری تنهاست و در حقیقت مادری نیست، به دلیل وجود عمار ساباطی در سند روایت، آن را کنار می گذاریم و مشهور از جمله شهید این سخن را بیان کرده اند که می توان روایت را کنار گذاشت، زیرا صحیحه ای داریم که می گوید فرقی نمی کند که دو رضیع وحدت اُمی یا أب و اُمی داشته باشند.

بعد به سراغ این دو روایت می روند و به دلیل حضور عمار ساباطی آنها را کنار می گذارند. من مراجعه کردم با این که می گویند عمار ساباطی انسان موثقی است ولی در موردش گفته شده است که فطحی است و البته عده ای می گویند که فطحی بودن منافاتی با ثقه بودن ندارد و فساد مذهب نفی ثقه بودن نمی کند. این دو روایت صراحت دارد که باید وحدت خواهر و برادری أبی باشد و امی تنها کفایت نمی کند. اما مرحوم شهید روایت صحیحه می آورند و می گویند چرا به این روایت تمسک نکرده اند.

مرحوم محقق می فرمایند روایتی داریم که محجوره یا متروکه است و مشهور بدان عمل نکرده اند. مرحوم شهید می فرمایند این روایتی که شرائع می گوید محجور است، همان روایت صحیحه است و به این می توان اقتدا کرد و گفت بین دو رضیع ولو مادری تنها باشند خواهر و برادری برقرار می شوند. بحث در حرمت بین دو رضیع است که باید وحدت فحل باشد یا خیر؟

مشهور فقها می گویند با توجه به عبارت وحدت فحل، این اطلاق در همه جا وجود دارد و بنابراین باید خواهر و برادر پدری را مد نظر داشته باشیم و تأیید کرده اند که در این دو روایت مادری را نهی کرده است. مرحوم شهید می فرماید درست که این دو روایت نهی کرده است ولی چون سندشان ضعیف است آنها را کنار می گذاریم و یک روایت صحیح داریم که می گوید در هر دو صورت حرمت برقرار می شود.

واقعاً این قضیه مشکل است و اختلاف بین مشهور و غیر مشهور است و بیشتر فقها به اطلاق «اللبن للفحل» که در روایات بوده است در فتاوا نیز اشاره کرده اند ولی غیر مشهور که برخی از فقهای بزرگ و وزنه علمی هستند، این سخن را بیان کرده اند. بنابراین باید به این مساله اختلافی نیز توجه شود.

سوال: آیا عمار ساباطی همان اسحاق بن عمار است؟

سه عمار در روایات داریم:

1. عماریاسر که از صحابه حضرت رسول اکرم (ص) است
2. عمار ساباطی: از شاگردان امام صادق علیه السلام و فقیه است و حضرت در بعض موارد به ایشان ارجاع داده اند و بعد فطحی شده است که مراد ایشان است.
3. اسحاق بن عمار

عبارت شهید را اگر بررسی کنیم متوجه می شویم که نظر ایشان این است که باید به روایت صحیح عمل کنیم.

روایتی که ایشان بدان تمسک می کنند این است:

مَا رَوَاهُ‏ الْحَسَنُ بْنُ مَحْبُوبٍ عَنْ أَبِی أَیُّوبَ عَنِ ابْنِ مُسْکَانَ عَنِ الْحَلَبِیِّ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنِ الرَّجُلِ یَرْضِعُ مِنِ امْرَأَةٍ وَ هُوَ غُلَامٌ فَهَلْ‏ یَحِلُ‏ لَهُ‏ أَنْ‏ یَتَزَوَّجَ‏ أُخْتَهَا لِأُمِّهَا مِنَ الرَّضَاعَةِ فَقَالَ إِنْ کَانَتِ الْمَرْأَتَانِ رَضَعَتَا مِنِ امْرَأَةٍ وَاحِدَةٍ مِنْ لَبَنِ فَحْلٍ وَاحِدٍ فَلَا تَحِلُّ وَ إِنْ کَانَتِ الْمَرْأَتَانِ أُرْضِعَتَا مِنِ امْرَأَةٍ وَاحِدَةٍ مِنْ لَبَنِ فَحْلَیْنِ فَلَا بَأْسَ بِذَلِک‏

این روایت موید آن دو روایت می شود و قول مشهور را تایید می کند. اما برای قول غیر مشهور به روایت دیگری استناد می کنند. اشتراط فحل را مرحوم صاحب شرائع با این عبارت بیان کرده اند:

الرابع: أن یکون اللبن لفحل الواحد فلو أرضعت بلبن فحل واحد مأة حرم بعضهم علی بعض

یعنی اگر صد رضیع از یک شوهر شیر خورده باشند، آنان با هم حرام می شوند.

و کذا لو نکح الفحل عشراً و أرضعت کل واحد واحدٍ او اکثر حرمت تناکح بینهم جمیعاً و لو أرضعت إثنین بلبن فحلین لم یحرم أحدهما علی الاخر و فیه روایة اُخری مهجورین(روایت دیگری است که مرحوم شهید می فرمایند می توان بدان  تمسک کرد و گفت که در اُمی نیز حرمت وجود دارد)

بنابراین در فتوای فقها این اختلاف هست و مشهور می گویند در حرمت بین رضیع ها و بچه های مرتضعه بحثی وجود ندارد و بحث ما در حرمت بین رضیع ها هست؛ زیرا آنان اگر از فحل واحد باشند طبق نظر مشهور حرمت جاری می شود ولی غیر مشهور می گویند فرقی ندارد و اگر از فحل متعدد باشند و عدد و شرائط دیگر محقق شود و خواهر و برادر امی باشند، حرمت جاری است.

پس باید در این دو نوع حرمت دقت کرد، یکی حرمت بین شیرخوار و بچه های صاحب شیر و دیگری بین شیرخوار و سایر مرتضعین. از عبارت مرحوم صاحب شرائع چنین متوجه می شویم که نظر مشهور را پذیرفته اند و لذا خیلی صریح می گویند:

«فلو أرضعت بلبن فحل واحد مأة حرم بعضهم علی بعض و کذا لو نکح الفحل عشرا و أرضعت کل واحد واحدٍ او اکثر حرمت تناکح بینهم جمیعاً و لو أرضعت إثنین بلبن فحلین لم یحرم أحدهما علی الآخر» این مساله مهمی بود که باید بدان می پرداختیم./926/

تقریر: محسن جوادی صدر