vasael.ir

به گزارش خبرنگار پایگاه اطلاع رسانی وسائل، آیت الله محسن اراکی، در جلسه دهم درس خارج فقه نظام عمران شهری که روز پنج شنبه ششم اسفندماه 1394 در مدرسه دارالشفاء قم برگزار شد، با استناد به آیات شریفه قرآن کریم مطلوبیت فضای سبز و گسترش آن را از دیدگاه شارع را مورد بحث قرار داد.

وی ایجاد فضای سبز در محیط شهری را شرعاً مطلوب دانست و با اشاره به اولویت کاشت درختان میوه نسبت به سایر درختان تأکید کرد، در فضای سبز شهری علاوه بر گل و چمن می‌بایست به کاشت درختان و مخصوصاً درختان میوه اهتمام داشت.

فقیه صاحبنظر در مسائل حکومتی ضمن بیان یک تجربه موفق در زمینه کاشت درختان میوه در فضای شهری، توصیه کرد: در درختکاری در محیط  زندگی شهری، کاشت درختان مثمر نسبت به درختان غیر مثمر در اولویت قرار گیرد.

استاد درس خارج حوزه با استناد به برخی آیات شریفه وجود درختان در اطراف منازل مسکونی را امر مطلوبی از دیدگاه شارع دانست و تصریح کرد: در نتیجه فضای مناسب شهری، وضع معنوی شهر نیز مناسب خواهد شد و این امر خود موجب آمرزش گناهان و معاصی خواهد داشت.

تقریر جلسه دهم درس خارج فقه شهرسازی ذیلاً  تقدیم می‌شود.

 بسم الله الرحمن الرحیم

 مقدمه

در جلسه قبل مطلب دهم را مطرح کردیم؛ مطلب دهم در مورد عدم مطلوبیت ساختمان سازی بیش از حد نیاز بود. گفتیم که از مجموع منابع دینی چنین استفاده می‌شود که ساختمان بیش از حد نیاز فاقد مطلوبیت است و کراهت دارد؛ به عبارت دیگر باید گفت که احیاء زمین با ساختمان سازی تنها وقتی است که این ساختمان سازی یک نیاز معقول و مشروعی را برطرف سازد؛ اما اگر کسی ساختمان بسازد نه برای یک نیاز معقول و شرعی و بلکه از روی فخرفروشی و تکبر و مانند آن و یا حتی برای تجارت، [این عمل شرعاً مذموم است].

قبلاً گفتیم که تجاری سازی ساختمان عمل نامطلوبی است و چنین چیزی در اقتصاد اسلامی نداریم؛ اینکه ساختمانی ساخته شود و خرید و فروش شود [ به قصد کسب سود] و منشأ تجارت شود؛ در اقتصاد اسلامی حتی مغازه هم کالای تجاری نیست. محل تجاری جایی است که برای خرید و فروش کالا ساخته می‌شود و نباید خود آن یک کالای تجاری باشد، کالای تجاری تعریف خود را دارد؛ کالایی که مورد نیاز مردم است و رفع نیاز مردم می‌کند را می‌توان به عنوان کالای تجاری شناخت.

در آماری که سازمان آمار منتشر کرده است، اعلام شده است که حدود سیصد تا چهارصد هزار واحد مسکونی خالی در تهران وجود دارد [و این نتیجه تجاری سازی ساختمان است].

تحصیل سود از محل خرید و فروش واحدهای مسکونی و تجاری همان سود کاذبی است که بازار را فاسد می‌کند و روابط اقتصادی را مختل می‌کند؛ از دیدگاه نظام عمران شهری، اصل تکثیر ساختمان بدون نیاز به آن با فقه عمران شهری اسلام مخالف است.

مطلب یازدهم؛ مطلوبیت گسترش فضای سبز

آنچه از منابع دینی استفاده می‌شود مطلوبیت فضای سبز و بالاخص درختکاری در فضای سبز است. درختکاری در فضای سبز امر مطلوبی افزون بر ایجاد فضای سبز است و باید به مسأله عنایت داشت که صرفاً به احداث فضای سبز اکتفا نشود. در درختکاری فضای سبز باید اهتمام داشت که بیشتر درختان میوه کاشته شود تا سایر درختان.

آنچه در حال حاضر متعارف است این است که به کاشت درختان میوه توجه نمی‌شود، کاشتن درختان غیر میوه هم برای ایجاد سایه  در فضای عمران شهری خوب است؛ ولی در شرع به غرس درختان میوه سفارش شده است.

یک تجربه موفق

زمانی در دزفول به شهرداری گفتم شما درکنار درخت اکالیپتوس درخت نارنج هم بکارید، همین کار را کردند و نتیجه این شد که در فصل بهار و زمان گل دهی درختان در هر کوچه ای می‌رفتید بوی خوش بهارنارنج استشمام می‌شد، مردم هم گاهی استفاده می‌کردند، خود شهرداری و کارگران شهرداری هم می‌توانند استفاده کنند و میوه درختان را برداشت کنند.

اولویت کاشت درختان مثمر

وقتی می‌توان درختان مثمر کاشت چرا سراغ درختان غیر مثمر برویم. درخت غیر مثمر بخاطر سایه‌اش مفید است اما یک درخت سه جنبه مفید می‌تواند داشته باشد. اول زیبایی درخت در فضای شهری و دیگری سایه آن و سوم هم میوه درخت است.

آیات دالّ بر مطلوبیت فضای سبز

آیات فراوان است و به عنوان نمونه به برخی اشاره می‌کنیم.

(1) «لَقَدْ کانَ لِسَبَإٍ فی‏ مَسْکَنِهِمْ آیَةٌ جَنَّتانِ عَنْ یَمینٍ وَ شِمالٍ کُلُوا مِنْ رِزْقِ رَبِّکُمْ وَ اشْکُرُوا لَهُ بَلْدَةٌ طَیِّبَةٌ وَ رَبٌّ غَفُور» (سبأ / 15)

شهر سبأ را قرآن کریم به عنوان بلد طیبه و شهر پاک معرفی می‌کند، شهر پاک را اینگونه توصیف می‌کند که در دو جانب آن دو فضای سبز گسترده بوده است، مساکن شهر سبأ محاط به فضای سبز بود و از هر دو سو دو بهشت و دو باغ سرسبز گسترده وجود داشته است. به هر باغ و فضای سبز «جنة» گفته نمی‌شود؛ بلکه به باغ گسترده و بزرگ جنة گفته می‌شود.

ما از این آیه شریفه استفاده می‌کنیم که مطلوب و شایسته است منازل مسکونی محاط به درخت باشد و سمت چپ و راست آن درخت باشد.

«رب غفور» به نکته دیگری اشاره دارد و آن اینکه وقتی فضای شهر مناسب باشد وضع معنوی شهر هم مناسب خواهد شد و در نتیجه گناهان و خطاهای مردم هم بخشوده می‌شود.

در ادامه قرآن کریم می‌فرماید چون این مردم اعراض کردند ما «سیل عرم» را فرستادیم و این دو جنت را تبدیل کردیم به مجموعه‌ای درخت بی حاصل خشک.

(2) «وَ ما یَسْتَوِی الْأَعْمى‏ وَ الْبَصیر وَ لاَ الظُّلُماتُ وَ لاَ النُّور وَ لاَ الظِّلُّ وَ لاَ الْحَرُور» (فاطر 19-21)

در زبان عرب دو واژه ظل و فیء داریم. وقتی که آفتاب شکسته می‌شود و به غروب متمایل می‌شود به سایه آن فیء گفته می‌شود؛ یعنی به سایه پسین آفتاب فیء گفته می‌شود اما ظل به سایه نیمروز و قبل آن گفته می‌شود. در فارسی هم سایه الزاماً به معنای پوشیدن از آفتاب نیست.

در آیه شریفه «ظل» در مقابل «حرور» به کار رفته است، «حرور» به معنای آفتاب است و به معنی گرما نیست، «ظل» به هر سقف یا هر سایه‌ای گفته نمی‌شود؛ بلکه ظل به پوششی گفته می‌شود که [ مانع ] از آفتاب باشد. «ظل» در اینجا شامل ظل و سایه درخت می‌شود. آیه شریفه می‌فرماید این دو با هم برابر نیست.

یعنی آنجا که سایه درخت وجود دارد یکسان نیست با جایی که سایه وجود ندارد، سایه بهتر است از نبود سایه. از «ما یستوی» در آیه شریفه مطلوبیت «ظل» درخت استفاده می‌شود، شهری که سایه درختان داشته باشد بهتر است از شهری که فاقد آن باشد.

(3) «وَ الْأَرْضَ وَضَعَها لِلْأَنام‏ فیها فاکِهَةٌ وَ النَّخْلُ ذاتُ الْأَکْمامِ وَ الْحَبُّ ذُو الْعَصْفِ وَ الرَّیْحان‏ فَبِأَیِّ آلاءِ رَبِّکُما تُکَذِّبان‏» (الرحمن 14- 10)

خدای متعال انواع درخت و سبزی و گل را جزء نعمتهای برجسته خدا به شما می‌آورد و بعد می‌فرماید شما کدام آیات الهی را تکذیب می‌کنید؟ یعنی این موارد را جزء آیات الهی دانسته است؛ گل و سبزی و چمن و درخت و میوه که از مقوله های فضای سبز است در این آیات از آلاء و نعمت های الهی دانسته است.

(4) افزون بر این آیات، آیات فراوانی که در مدح احوال بهشتیان آمده است نیز قابل ذکر است؛ مانند:

«فَأَمَّا إِنْ کانَ مِنَ الْمُقَرَّبین‏ فَرَوْحٌ وَ رَیْحانٌ وَ جَنَّةُ نَعیم‏» ( واقعه 88-89)

روح همان آرامش و آسایش است، ریحان و جنت نعیم اشاره به فضای سبز است. ریحان به معنای گل و جنت نعیم به معنای بهشت پر درخت است.

«وَ أَصْحابُ الْیَمینِ ما أَصْحابُ الْیَمینِ فی‏ سِدْرٍ مَخْضُود وَ طَلْحٍ مَنْضُودٍ وَ ظِلٍّ مَمْدُود وَ ماءٍ مَسْکُوب‏ وَ فاکِهَةٍ کَثیرَة لا مَقْطُوعَةٍ وَ لا مَمْنُوعَةٍ » ( واقعه 33- 27)

فقرات آیه شریفه نشان دهنده مطلوبیت فضای سبز است؛ آیات فراوان دیگری نیز وجود دارد که در آن اوصاف بهشتیان را با تعریف از فضای سبز و گل و ریحان و غیره بیان می‌کند که نشان دهنده مطلوبیت این موارد نزد شارع است.223/907/م

تقریر: جلال الدین زنگنه