vasael.ir

کد خبر: ۲۲۷۰
تاریخ انتشار: ۰۱ خرداد ۱۳۹۵ - ۱۵:۴۲ - 21 May 2016
درس خارج نظام عمران شهری استاد اراکی/8

تعریض راه می بایست متناسب با استفاده افراد باشد

پایگاه اطلاع رسانی فقه حکومتی وسائل – آیت الله اراکی در هشتمین جلسه درس خارج عمران و شهرسازی اسلامی ، با اشاره به مطلوبیت مؤکد خدمات رفاهی بین راهی در شرع ، کمبود چنین خدماتی در کشور را از جمله علل بالابودن آمار تصادفات در جاده ها دانست و ضمن تأکید بر وظیفه دولت در فراهم سازی شرایط چنین خدماتی ، تصریح کرد : ایجاد اماکن استراحت برای رانندگان در جاده ها علاوه بر آنکه تصادفات بین جاده ای را کاهش می دهد ، موجب ایجاد اشتغال نیز خواهد شد.

 

به گزارش خبرنگار پایگاه اطلاع رسانی وسائل، آیت الله محسن اراکی، در جلسه هشتم درس خارج فقه نظام عمران شهری که روز پنج شنبه هشتم بهمن ماه 1394 در مدرسه دارالشفاء قم  برگزار شد، سه روایت دیگر در مورد راه‌ها را مورد بررسی قرار داد و با استناد به یکی از روایات نتیجه گرفت:  اگر کسی در رانندگی مرتکب تخلف شد و در نتیجه این تخلف، آسیبی به خود او رسید، حق مطالبه دیه ندارد.

وی در ادامه بحث، یکی از دلایل تصادفات بین جاده ای در کشور را  کمبود محل استراحت در بین راه ها دانست و پیشنهاد داد برای رانندگان، در فواصل کم در جاده ها محل استراحت وجود داشته باشد؛ طوری که رانندگان بتوانند در صورت احساس خستگی، در این اماکن استراحت کنند .

فقیه صاحبنظر در مسائل حکومتی با تأکید بر اینکه یکی از مهمترین وظایف دولت نسبت به راه ها، فراهم سازی شرایط خدمات رسانی در جاده‎هاست به مسئولین مربوطه توصیه کرد با واگذاری زمین به مردم، ایجاد مراکز رفاهی بین راهی را به خود آنان واگذار کنند تا علاوه بر خدمات رسانی به مسافران، از این طریق برای عده کثیری از جویندگان کار نیز ایجاد اشتغال شود.

تقریر جلسه هشتم درس خارج فقه شهرسازی را ذیلاً  تقدیم می شود.

بسم الله الرحمن الرحیم

مرور

ما چند دسته از روایات مربوط به راه ها را بحث کردیم. گفتیم ابتدا دسته های مربوط به روایات راه ها را بررسی می کنیم و بعد از این دسته بندی، احکامی را که درباره قواعد راه ها استفاده می شود، جمع بندی می کنیم.

[ تاکنون یازده دسته روایت مربوط به راه ها مطرح و مورد بحث قرار گرفت. در این جلسه از دو دسته نهم و دهم که پیشتر بحث شد، برخی دیگر از روایات باب را مطرح می کنیم و پس از آن به احکام و قواعد مستفاد از دسته‎های یازده گانه می پردازیم .]

دسته دهم روایات؛ راه های اختصاصی برای عابر و سواره

از بعضی از روایات چنین استفاده می کنیم که در شرع مطلوب است راه سواره از راه پیاده مجزا باشد ؛ یعنی  یک راه برای پیاده و یک راه هم مخصوص سواره تعیین کنند.

روایت اول

مرحوم شیخ طوسی به سندش از امام کاظم علیه السلام روایت می کند:

«‏ مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِیلَ بْنِ بَزِیعٍ عَنْ حَمْزَةَ بْنِ بُرَیْدٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ سُوَیْدٍ عَنْ أَبِی الْحَسَنِ مُوسَى علیه السلام قَالَ إِذَا قَامَ قَائِمُنَا قَالَ یَا مَعْشَرَ الْفُرْسَانِ سِیرُوا فِی وَسَطِ الطَّرِیقِ یَا مَعْشَرَ الرَّجَّالَةِ سِیرُوا عَلَى جَنْبَیِ الطَّرِیقِ فَأَیُّمَا فَارِسٍ أَخَذَ عَلَى جَنْبَیِ الطَّرِیقِ فَأَصَاب رَجُلًا عَیْبٌ أَلْزَمْنَاهُ الدِّیَةَ وَ أَیُّمَا رَجُلٍ أَخَذَ فِی وَسَطِ الطَّرِیقِ فَأَصَابَهُ عَیْبٌ فَلَا دِیَةَ لَهُ »

وسائل الشیعه، ابواب موجبات ضمان، باب 9، حدیث 1

«فرسان» جمع فارِس است. فارس یعنی سواره؛ کسی که سوار بر اسب باشد را فارِس می گویند.

وقتی که قائم ما قیام کند اعلام می کند که ای سواره روها ، ای کسانی که سواره طی طریق می کنید، «سیروا فی وسط الطریق» ؛ یعنی وسط راه برای سواره‎هاست. به پیاده ها هم اعلام می کند که شما باید از کناره راه طی مقصد کنید.

اینکه می گوید چنین کنید و چنان کنید [ چون ] او حاکم است وقتی می گوید چنین کنید، [ حکم او]  می‎شود قانون و دستور؛ بنابراین چنین می شود که یک راه، مخصوص سواره خواهد بود که همان میان راه باشد. میانه راه را به سواره ها اختصاص می دهند و دو طرف راه اصلی، یعنی دو جانب راه را مخصوص پیاده رو‎ها قرار می دهند؛ چون قانون می شود که سواره باید از میانه راه برود، اگر شخص سواره از راه پیاده رفت و در نتیجه این خلاف، به شخصی ضرر رسانید و مثلا ً با اصابت به شخصی او را به زمین انداخت و پایش شکست، باید دیه این شخص مصدوم را از او گرفت. اگر شخص باید در راه پیاده برود ولی در راه سواره حرکت کرد و در نتیجه تصادف، عیبی بر این پیاده وارد شد، دیه ندارد.

استفادههای متعدد از روایت

از این روایت می توانیم قوانین مربوط به دیات را در همین شرایط کنونی خودمان استفاده کنیم ؛ [ به این تفصیل ] که اگر راهی به سواره ها اختصاص یافت و بعد از آن شخص پیاده ای در آن راه حرکت کرد و اصابت و تصادفی شد و شخص پیاده را زیر گرفتند یا ضرری به او وارد شد، حق مطالبه دیه ندارد؛ بلکه به او گفته می شود خود تو خلاف کردی و خلاف قانون حرکت کردی.

از این روایت خیلی مطالب استفاده می شود؛ حتی استفاده می شود که اگر کسی تخلف رانندگی مرتکب شد و در نتیجه این تخلف، آسیبی به او رسید، حق مطالبه دیه ندارد.

روایت؛ سنداً ضعیف ؛ مضموناً صحیح

روایت [ در ظاهر ] واجد شرایط صحت نیست؛ [ با این وجود می توان به صحت آن اطمینان داشت و به مضمون آن عمل کرد چون : ]

اولاً ؛ مضمون روایت موافق با اعتبار عقلی است ؛ یعنی اعتبار عقلی هم همین را می گوید و قاعده همین است .

ثانیاً ؛ با قواعد شرعی هم سازگار است؛ یعنی اگر کسی خودش را به دست خود در معرض آسیب قرار دهد این کار موجب رفع ضمان می شود.

[ ثالثا ً ؛ ] علاوه بر این ، مضمون روایت چیزی نیست که داعی به جعل آن وجود داشته باشد .

[ به این معنا که ] گاهی روایتی هست که  مطلبی را نقل می کند و به نفع عده ای و بر علیه عده دیگری است ؛ احتمال کذب در این گونه مضامین می رود؛ اما گاهی مضمون، از مضامینی نیست که کسی داعی بر دروغ گفتن و جعل حدیث برای اثبات آن داشته باشد .

[ بنا به آنچه گفته شد ، داعی برای جعل حدیث مورد بحث وجود ندارد . ] در مورد این حدیث چه داعی دارد که کسی بیاید و جعل حدیث کند [ مبنی بر این ] که سواره ها از کجا و پیاده ها از کجا حرکت کنند ؟!

این مضمون حدیث، مضمونی نیست که داعی بر کذب داشته باشد.

 لذا با توجه به این قرائن و قرائن دیگر ما می توانیم به صحت مضمون اطمینان پیدا کنیم و به روایت عمل کنیم؛ علی رغم اینکه سند روایت از لحاظ فنی واجد شرایط صحت نیست.

[ پس از دسته دهم روایات، دسته نهم روایات نیز با طرح دو روایت دیگر تکمیل می شود .]

دسته نهم روایات ؛ استحباب خدمات بین راهی

دسته دیگر از روایات، دسته ای است که پیش از این خوانده شد و آن روایاتی بود که بر ایجاد مراکز خدمات‎رسانی در میان راه ها تأکید داشت. دو روایت را در جلسه قبل خواندیم و اکنون برخی روایات دیگر را مطرح می کنیم.

هر نوع مرکز خدمات رسانی به عابران [ مسافر]  در بین راه ها شدیداً مورد تأکید شارع قرار گرفته است. در جلسه قبل روایتی خوانده شد که مضمون آن این بود که اگر کسی در بین راه یک پناهگاهی برای عابران ایجاد کند، چقدر ثواب دارد و خدای متعال در روز قیامت چه جایگاهی به او می دهد.

روایت سوم

مرحوم قطب راوندی در لب اللباب نقل می کند:

«عَنْ رَسُولِ اللَّهِ – صلی الله علیه و آله -  أَنَّهُ قَالَ مَنْ حَفَرَ بِئْراً أَوْ حَوْضاً فِی صَحْرَاءَ صَلَّتْ عَلَیْهِ مَلَائِکَةُ السَّمَاءِ وَ کَانَ لَهُ بِکُلِّ مَنْ شَرِبَ مِنْهُ مِنْ إِنْسَانٍ أَوْ طَیْرٍ أَوْ بَهِیمَةٍ أَلْفُ حَسَنَةٍ مُتَقَبَّلَةٍ وَ أَلْفُ رَقَبَةٍ مِنْ وُلْدِ إِسْمَاعِیلَ وَ أَلْفُ بَدَنَةٍ وَ کَانَ حَقّاً عَلَى اللَّهِ أَنْ یُسْکِنَهُ حَظِیرَةَ الْقُدْسِ»     مستدرک الوسائل ، ابواب فعل المعروف، باب 20، حدیث 1.

کسی که یک چاهی ، یک حوضچه آبی برای عابران در بین راه ایجاد کند ، فرشتگان بر او رحمت می فرستند . هر کسی که از آب چاه و حوض او بنوشد، حتی اگر از پرندگان باشد، به ازای هر جانوری یا انسانی که از این آب بنوشد، خدای متعال هزار حسنه مقبوله برای او ثبت می کند و مثل کسی است که هزار برده از اولاد اسماعیل را آزاد کرده باشد و هزار شتر در راه خدا قربانی کرده باشد و حق است بر خدا که او را در جایگاه حضیرة القدس که از عالی ترین منازل بهشتی است ، جای دهد.

روایت چهارم

مرحوم کلینی به سند خود از مصادف نقل می کند. مصادف پیشکار حضرت صادق بود.

«عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ حَدِیدٍ عَنْ مُرَازِمٍ عَنْ مُصَادِفٍ قَالَ کُنْتُ مَعَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام بَیْنَ مَکَّةَ وَ الْمَدِینَةِ فَمَرَرْنَا عَلَى رَجُلٍ فِی أَصْلِ شَجَرَةٍ وَ قَدْ أَلْقَى بِنَفْسِهِ فَقَالَ مِلْ بِنَا إِلَى هَذَا الرَّجُلِ فَإِنِّی أَخَافُ أَنْ یَکُونَ قَدْ أَصَابَهُ عَطَشٌ فَمِلْنَا إِلَیْهِ فَإِذَا رَجُلٌ مِنَ الْفَرَاشِینِ طَوِیلُ الشَّعْرِ فَسَأَلَهُ أَ عَطْشَانُ أَنْتَ فَقَالَ نَعَمْ فَقَالَ لِی انْزِلْ یَا مُصَادِفُ فَاسْقِهِ فَنَزَلْتُ وَ سَقَیْتُهُ ثُمَّ رَکِبْتُ وَ سِرْنَا فَقُلْتُ هَذَا نَصْرَانِیٌّ أَ فَتَتَصَدَّقُ عَلَى نَصْرَانِیٍّ فَقَالَ نَعَمْ إِذَا کَانُوا فِی مِثْلِ هَذَا الْحَالِ».

وسائل الشیعه، جلد 9، باب 19، حدیث 3.

در یکی از سفرهای مکه در خدمت امام صادق علیه السلام بودیم. در بین راه مکه و مدینه گذرمان به مردی افتاد که پای درختی  خود را انداخته بود. امام فرمود راهت را به سمت آن مرد کج کن. شاید این مرد دچار تشنگی شده که اینگونه پای درخت افتاده است. وقتی به مرد رسیدیم دیدیم مردی از فریسیین است -  فریسین یا فریسیان تیره ای از تیره های بنی اسرائیل است - موی بلندی داشت. امام صادق علیه السلام سؤال فرمود تشنه ای ؟ عرض کرد بله. حضرت به مصادف دستور داد پیاده شود و به مرد آب دهد. مصادف می گوید : پیاده شدم و به او آب دادم و سوار شدیم و راهمان را ادامه دادیم. به امام صادق علیه السلام عرض کردم : این کسی که به ما دستور دادید به او آب دهم مسلمان نبود، نصرانی بود . شما این صدقه را در حق یک نصرانی انجام دادی. اصلاً این کار درست است؟ فرمود بله اگر چنین حالی داشته باشد، نصرانی هم باشد باید به او کمک کرد.

روایت؛ قوّت سند؛ دلالات مختلف

از این روایت، در فروع مختلف فقهی استفاده های متعددی می کنیم.

روایت از لحاظ سندی کاملاً صحیح و قوی است.

روایت؛ دلالت بر مطلوب بحث

شاهد مثال ما این است که امام علیه السلام وقتی در بین راه تشنه ای را می بیند، راه خود را به سوی او تغییر می دهد و دستور می دهد که به او آب برسانند. این دلالت مؤکد بر آب رسانی به عابران طریق است. برای کسانی که در بین راه گرسنه و تشنه می شوند باید افرادی باشند که به اینها آب رسانی و غذا دهی کنند و مأوی دهند.

این روایت دلالت بر استحباب مؤکد خدمات رسانی بین راه دارد.

از این روایات سه گانه، روی هم رفته استفاده می کنیم که یکی از مهمترین کارهایی که باید دولت‎ها نسبت به راه ها انجام دهند، فراهم سازی شرایط خدمات رسانی است.

کاهش تصادفات جاده ای نتیجه استراحت بین راهی

 یکی از دلایل تصادف‎هایی که ما در بین راه ها داریم در همین جمهوری اسلامی، کمبود محل استراحت در بین راه هاست. اگر برای رانندگان بین راهی در فواصل 5 یا 10 کیلومتری، محل استراحت وجود داشته باشد و این راننده ها درصورت احساس خستگی، در این اماکن [ استراحت و ] رفع خستگی کنند [ آمار تصادفات تا این حد بالا نخواهد بود ] . خیلی از رانندگان [ بخاطر نبود محل استراحت در بین راه ] در رسیدن به مقصد عجله می‎کنند.

یک پیشنهاد عملی

یک بار به یکی از مسئولین می‎گفتم شما برنامه [ ایجاد مراکز رفاهی بین راهی ] را اجرا کنید [ و اجرای آن را به مردم واگذار کنید به این نحو که ] شما زمین [طرح] را در اختیار مردم قرار دهید و مردم خودشان سرمایه گذاری کنند. یک پمپ بنزین و چند مغازه باشد و کسی هم [ مثلاً] بیست واحد و اتاق کوچک برای استراحت مردم درست کند و مردمی که وسط راه خسته می شوند در این اماکن استراحت و رفع خستگی کنند. اکثر تصادفات در نتیجه خواب آلودگی هایی است که برای رانندگان اتفاق می افتد.

از طرف دیگر این کار منبعی برای ایجاد اشتغال است. زمانی محاسبه کردم که اگر این برنامه را اجرا کنیم، شاید قریب به یک میلیون اشتغال ایجاد شود. [ به عنوان مثال ]  در جاده قم – اراک ، قم – تهران ، قم – اصفهان،  اگر در هر 10 کیلومتر یک محل استراحت درست کنید، در هر محل استراحتی 50 نفر اشتغال ایجاد می شود. برای ایجاد اشتغال این 50 نفر سرمایه زیادی لازم نیست و با یک حمایت مختصر از دولت امکان پذیر است.

قواعد و احکام راه ها

ما تقریباً دسته های روایتی مربوط به راه ها را بررسی کردیم. اکنون  ببینیم از این دسته های [ یازده گانه ] روایات چه احکام و قواعدی در رابطه با راه ها استفاده می شود.

قاعده اول ؛ حق استطراق یا حق الطریق

هر کس در جایی صاحب ملکی باشد، راه آن ملک هم حق اوست. حق دارد که به آن ملک، راه داشته باشد. کسی نمی تواند به او بگوید [ که مثلاً] زمین بغلی مال من است و تو در زمینت، راه برای رفتن نداری.

حق استطراق و حق راه متناسب با نوع استطراق است. مثلاً در عرف فعلی ما، راه به زمین و خانه باید راهی باشد که راه سواره هم داشته باشد و بشود با ماشین وارد خانه شد. این راه باید متناسب با نوع طریقی باشد که بطور عرفی به آن زمین نیاز است [ و برای استفاده از آن، به آن زمین منتهی می شود ] .

نتایج مستفاد؛ معنی طریق

نتایج بسیاری بر این قاعده بار می شود. یکی از نتایج این است که اگر یک محله ای [ مثلاً ] 20 خانه داشت، راهی که باید برای این محله ایجاد شود باید متناسب با این تعداد خانه باشد.

معنی طریق این است که به تناسب تعداد کسانی که در یک محله سکنی دارند، باید راه مناسبی ایجاد کنند که با وجود این راه  برای دیگران ایجاد مزاحمت نشود . [ به عبارت دیگر ] باید به تناسب خانه ها و افرادی که می‎خواهند عبور و مرور کنند، راه را تعریض کنند [ به نحوی که ] آمادگی پذیرایی این تعداد مردم به هنگام رفت و آمد را داشته باشد.

تقریر: ج. زنگنه 223/907/228/ر

ارسال نظر
نام:
ایمیل:
* نظر:
آخرین اخبار
اوقات شرعی
۰۹ / ۰۱ /۱۴۰۳
قم
اذان صبح
۰۵:۳۳:۱۱
طلوع افتاب
۰۶:۵۸:۱۴
اذان ظهر
۱۳:۱۱:۵۳
غروب آفتاب
۱۹:۲۴:۵۴
اذان مغرب
۱۹:۴۱:۵۲