به گزارش خبرنگار پایگاه اطلاع رسانی وسائل، آیت الله محسن اراکی، در سیزدهمین جلسه درس خارج فقه فرهنگ اسلام که در تاریخ 31 فروردین 95 در مؤسسه امام خمینی (ره) برگزار شد، به ادامه بررسی روایاتی از کتاب معتبر وسائل الشیعه در مورد وجوب بیان اظهاری و حرمت کتمان پرداخت که با حرمت کتمان از جانب پروردگار می توان وجوب بیان اظهاری را اثبات کرد.
ایشان در ادامه به ییان فروع مختلف این مساله پرداختند و با استناد به روایات، مواردی را از وجوب ادای شهادت خارج کردند اما شهادت را در جایی که به ظلمی علم پیدا کرده یا احقاق حقی منوط به شهادت اوست واجب دانستند.
ایشان همچنین افزودند: از کلیه روایات این باب می توانیم چهار حکم استخراج نماییم که به تفصیل آن خواهیم پرداخت.
اهم مباحث سیزدهمین جلسه درس «فقه فرهنگ» آیت الله اراکی به شرح ذیل می باشد:
اهم مباحث جلسه گذشته
اظهار شهادت واجب است و نمی تواند شخصی بگوید من در دلم خدا را قبول دارم و این حقی است که اگر انسان اظهار نکند کتمان می شود و حرام است.
طبق روایت صحیح السند اگر کسی شهادت را ادا نکند در چهره اش خدشه ای وارد می شود که به وسیله آن شناخته می شود.
بیان تعلیمی چند قسم بود که گذشت. شاید در آینده بیان اقناعی نیز اضافه شود.
فعلا بحث ما در رابطه با بیان اظهاری است.
از روایات 4 حکم استفاده می شود:
وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَى عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْفُضَیْلِ عَنْ أَبِی الْحَسَنِ ع فِی قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَ وَ لا یَأْبَ الشُّهَداءُ إِذا ما دُعُوا- فَقَالَ إِذَا دَعَاکَ الرَّجُلُ لِتَشْهَدَ لَهُ عَلَى دَیْنٍ أَوْ حَقٍّ لَمْ یَنْبَغِ لَکَ أَنْ تَقَاعَسَ عَنْهُ.
اما اگر از دور دیده باشد که مثلاً عده ای معامله ای انجام داده اند و این نیز از دور شاهد این مساله بوده است، در این صورت شهادت دادن واجب نیست مگر این که اثبات حقی متوقف بر این شهادت باشد یا اگر شهادت ندهد حقی تضییع می شود، ولی اگر تعداد شهود زیاد بود نیازی نیست.
عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: إِذَا سَمِعَ الرَّجُلُ الشَّهَادَةَ وَ لَمْ یُشْهَدْ عَلَیْهَا فَهُوَ بِالْخِیَارِ إِنْ شَاءَ شَهِدَ وَ إِنْ شَاءَ سَکَتَ وَ قَالَ إِذَا أُشْهِدَ لَمْ یَکُنْ لَهُ إِلَّا أَنْ یَشْهَدَ.
وسائل الشیعه ج 27 ص 318
تا به این روایت می رسیم:
مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنْ إِسْمَاعِیلَ بْنِ مَرَّارٍ عَنْ یُونُسَ عَنْ بَعْضِ رِجَالِهِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: إِذَا سَمِعَ الرَّجُلُ الشَّهَادَةَ وَ لَمْ یُشْهَدْ عَلَیْهَا فَهُوَ بِالْخِیَارِ إِنْ شَاءَ شَهِدَ وَ إِنْ شَاءَ سَکَتَ إِلَّا إِذَا عَلِمَ مَنِ الظَّالِمُ فَیَشْهَدُ وَ لَا یَحِلُّ لَهُ أَنْ لَا یَشْهَدَ.
همان ص 320
این جا به ظلم علم پیدا کرده بود و در چنین جایی اگر از او طلب شهادت خواسته نشده بود به دلیل احقاق حق مظلوم باید شهادت دهد.
هِلَالٍ عَنِ الْعَلَاءِ بْنِ رَزِینٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا جَعْفَرٍ ع عَنِ الرَّجُلِ یَحْضُرُ حِسَابَ الرَّجُلَیْنِ فَیَطْلُبَانِ مِنْهُ الشَّهَادَةَ عَلَى مَا سَمِعَ مِنْهُمَا قَالَ ذَلِکَ إِلَیْهِ إِنْ شَاءَ شَهِدَ وَ إِنْ شَاءَ لَمْ یَشْهَدْ وَ إِنْ شَهِدَ شَهِدَ بِحَقٍ قَدْ سَمِعَهُ وَ إِنْ لَمْ یَشْهَدْ فَلَا شَیْءَ لِأَنَّهُمَا لَمْ یُشْهِدَاهُ.
همان ص 319
چرا شهادت واجب نیست؟ زیرا او را به عنوان شاهد در حین معامله حاضر نکرده بودند.
روایت قبل مقید این روایت می شود و این روایت مطلق است.
روایت دیگر
مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ عَلِیِ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنْ إِسْمَاعِیلَ بْنِ مَرَّارٍ عَنْ یُونُسَ عَنْ بَعْضِ رِجَالِهِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: إِذَا سَمِعَ الرَّجُلُ الشَّهَادَةَ وَ لَمْ یُشْهَدْ عَلَیْهَا فَهُوَ بِالْخِیَارِ إِنْ شَاءَ شَهِدَ وَ إِنْ شَاءَ سَکَتَ إِلَّا إِذَا عَلِمَ مَنِ الظَّالِمُ فَیَشْهَدُ وَ لَا یَحِلُّ لَهُ أَنْ لَا یَشْهَدَ.
همان ص 320
این روایت موید روایت قبلی است.
روایت دیگری نیز داریم که مرسله صدوق است:
قَالَ وَ قَالَ الصَّادِقُ ع الْعِلْمُ شَهَادَةٌ إِذَا کَانَ صَاحِبُهُ مَظْلُوماً. همان ص 319
یعنی اگر کسی علم پیدا کرد که حق با کیست ولو اگر از او طلب شهادت نشده باشد، علم پیدا کردن به منزله شهادت است.
این مطلبی را اثبات می کند که در بحث شهادات از آن بحث می کنند که اگر کسی در هنگام حادثه شاهد نبوده ولو با قرائنی علم پیدا کرد می تواند برود و در دادگاه شهادت دهد؟ باید در جای خودش بحث کنیم.
بله، اگر علم به مطلبی پیدا کرد و احقاق حق متوقف بر شهادت اوست باید شهادت دهد.
تقریر: محسن جوادی صدر