به گزارش خبرنگار پایگاه اطلاع رسانی وسائل، آیت الله محسن اراکی صبح دو شنبه، 3 بهمن ماه 1394 در جلسه بیست و ششم درس خارج فقه سیاسی در موسسه امام خمینی(ره)، در ادامه بحث از وظائف دولت در قبال بازار وظیفه پنجم دولت در این زمینه را نظارت بر سنجه های موجود و اطمینان از صحت سنجش در بازار دانست.
وی با اشاره به آیاتی از سوره الرحمن اولین دلیل بر این وظیفه دولت را قرآن دانست و بیان داشت: از تأکیدهای متعددی که در این آیات آمده است، این نکته فهمیده می شود که، یکی از وظایف مهم دولت، توجه داشتن به اجرای صحیح سنجه ها در بازار می باشد.
آیت الله محسن اراکی دلیل دوم برای اثبات نظارت دولت بر اجرایی شدن صحیح سنجه ها در بازار را روایات سیره عملی ائمه ع دانست و افزود: زمانی که امام علی علیه السلام خودشان نظارت را به عهده می گیرند و به کس دیگری اجازه نمی دهند این کار را به نیابت از ایشان انجام دهند، این بدان معنی است که نظارت باید در بالاترین سطح انجام گیرد، تا دیگران دچار رشوه یا تزلزلی در کار نشوند.
وی سپس به ششمین وظیفه نظارتی و کنترلی دولت در خصوص بازار اشاره کرد و نظارت کلی برای جلوگیری از گران فروشی که در اصطلاح به آن رخص اسعار می گویند را در دو باب قابل بررسی دانست: 1. نظارت به واسطه تدبیر و کنترل 2. سوال از اینکه: قیمت گذاری به عهده کیست؟ آیا دولت می تواند در قیمت گذاری شرکت داشته باشد یا خیر؟
تقریر درس امروز در ادامه ارائه می گردد
بحث ما در مورد نظارت دولت در بازار بود که به چهار مورد اشاره کردیم. امروز به مورد پنجم اشاره خواهیم داشت و آن نظارت بر اوزان و مکاییل است. یکی از وظایف دولت نظارت بر سنجه هایی است که در بازار می باشند. در سابق وزن و کیل به گونه ای بوده و در حال حاضر به نوع دیگر؛ در هر صورت دولت باید بر همه این ها نظارت داشته باشد که هم میزان، میزان درستی باشد و هم متصدیان کیل و وزن افراد دارای شرایط مناسب باشند.
ادله
دلیل اول: قرآن
ادله ما برای این وظیفه دولت ابتداً آیات قرآن است مانند: آیات سوره الرحمن
السَّمَاء رَفَعَهَا وَوَضَعَ الْمِیزَانَ ﴿1﴾
(ظاهر این آیه اشاره به دو نظام دارد، نظام تکوین و تشریع که البته شاهد ما در اینجا این موضوع نیست ولی زیبایی این آیات بسیار ستودنی است.)
أَلَّا تَطْغَوْا فِی الْمِیزَانِ ﴿2﴾
وَأَقِیمُوا الْوَزْنَ بِالْقِسْطِ وَلَا تُخْسِرُوا الْمِیزَانَ ﴿3﴾
در این آیه 4 بار به مسئله میزان و قسط در میزان اشاره دارد که اهمیت آن را می رساند. معنای آیات مشخص است و نیاز به تبیین بیشتر ندارد. تنها این نکته قابل ذکر است که از تأکیدهای متعددی که در این آیات آمده است، این نکته فهمیده می شود که، یکی از وظایف مهم دولت، توجه داشتن به اجرای صحیح سنجه ها در بازار می باشد.
در روایتی آمده که بعد از طوفان نوح وقتی که کشتی بر کوه مستقر شد خداوند متعال به حضرت نوح امر به برقراری حکومت الهی کرد. بنا بر روایات صحیح زندگی بعد از طوفان حضرت نوح که دولت برقرار کرد 1600 سال به طول انجامید که عمر ایشان به این ترتیب 2500 سال خواهد بود. بنابر این اولین حکومت الهی بر روی زمین حکومت نوح بود.
در روایات آمده است که جبرائیل بر نوح نازل شد و میزان را بر ایشان نازل کرد برخی گفتند یعنی ترازو برای ایشان آورد این درست نیست. بلکه قوانین حکومت عادلانه را برای ایشان به همراه آورد. اصولا جناب جبرائیل فرشته تشریعات است و مأمور ابلاغ شرعیات است که این تفسیر اصح بلکه صحیح است.
بنابر این اقامه عدل از جمله وظایف پیشوایان الهی بوده و هست که در این میان نظارت بر اجرای وزن و کیل عادلانه نیز جزوی از این خواهد بود. با وجود این روایاتی نیز در این زمینه وجود دارد که به آنها نیز اشاره خواهیم کرد.
دلیل دوم:روایات
روایت اول:
دعائم الاسلام: عن علی (علیه السلام)، أنه کان یمشی فی الاسواق وبیده درة یضرب بها من وجد من مطفف أو غاش فی تجارة المسلمین، قال الاصبغ: فقلت له یوما: أنا أکفیک هذا یا أمیر المؤمنین، واجلس فی بیتک قال: " ما نصحتنی ".(4)
خوده امام(علیه السلام) در بازار می گشتند و اگر کم فروشی می دیدند همانجا برخورد می کردند و زمانی که اصبغ گفت من این کار را برای شما انجام می دهم امام(علیه السلام) ناراحت شدند و گفتند که خودم باید این کار را انجام دهم. این بدان معنی است که نظارت باید در بالاترین سطح انجام گیرد، تا دیگران دچار رشوه یا تزلزلی در کار نشوند.
روایت دوم: در کتاب السوق
مرّ(امیر المومنین علیه السلام) برجل یزن الزعفران و قد ارجح فقال له اتم الموازین بالقسط ثم ارجح
شاهد مثال ما این است که امام(علیه السلام) در نظارت بر موازین و مکیال آن قدر دقت داشتند که در مورد یک امر مستحبی نیز بر این امر تأکید داشتند. نظارت در مستحبات از بالاترین نظارت ها می باشد که دقت گسترده در این رابطه بیانگر اهمیت موضع می باشد.
روایت سوم
وعن الباقر (علیه السلام) قال: نزلت على نبی الله (صلى الله علیه وآله) حین قدم المدینة، وهم یومئذ أسوء الناس کیلا، فأحسنوا بعد عمل الکیل.(5)
این حسن کیلی که در روایت آمده است، خود به خود صورت نگرفته است؛ بلکه یقینا به واسطه نظارت حضرت بر این امور، تحقق پیدا کرده است. به بیان دیگر حسن کیل بعد از آمدن رسول الله صل الله علیه و آله خود دلیل بر نظارت است.
مبحث ششم از مباحث نظارت دولت بر بازار :
نظارت و کنترل بر قیمت ها
نظارت کلی برای جلوگیری از گران فروشی که در اصطلاح به آن رخص اسعار می گویند در دو باب باید مورد بحث قرار بگیرد. 1. نظارت به واسطه تدبیر و کنترل 2. قیمت گذاری به عهده کیست؟ آیا دولت می تواند در قیمت گذاری شرکت داشته باشد یا خیر؟
در مورد اول از روایات اصل حسن این عمل به روشنی استفاده می شود، که بحث آن را در جلسه بعد خواهیم داشت. بنابراین دولت باید کاری انجام دهد که موجبات رخص اسعار صورت بگیرد. اصل نظارت در سوق و بازار به سمت رخص اسعار و جلوگیری از غلی مطلوبیت دارد.
در مورد دوم نیز از روایات استفاده می شود که دولت نباید در قیمت گذاری دخالت داشته باشد مگر در مورد اهتکار و گرانی ناشی از آن. این مسئله را نیز در جلسه آینده ان شاء الله بحث خواهیم کرد.
مقرر:ستار سلطانپور
پاورقی:
1. سوره الرحمن آیه 7
2. سوره الرحمن آیه 8
3. سوره الرحمن آیه 8
4. مستدرک الوسائل، باب 6 از ابواب عقد البیع و شروطه
5. تفسیر القمی: ج 2، ص 410، س 8
201/323/ع