vasael.ir

به گزارش خبرنگار پایگاه اطلاع رسانی وسائل، حجت الاسلام والمسلمین شهریاری، در جلسه پانزدهم درس خارج فقه فناوری مورخه 19فروردین 95 به بررسی ادله حرمت سرقت در زمینه سخت افزار پرداخت و گفت: یکی از شایع­ترین سرقت­ها در فضای ارتباطات کشور سرقت تلفن همراه است. سؤالی که در اینجا مطرح است این که آیا سرقت تلفن همراه دارای حد سرقت هست یا نه؟ سرقت قطعات کامپیوتری یا دیتا سنترها و سوئیچ ها نیز شامل بحث ما می شود، منتهی به دلیل شایع بودن سرقت تلفن همراه بدان اشاره کرده ایم.

ایشان در ادامه به شرایط حد سرقت اشاره و عنوان کردند: یکی از شرائط حد سرقت این است که سرقت از حرز صورت گیرد؛ یعنی مال در جایی باشد که از آن حفاظت می­شود.

استاد درس خارج حوزه در پایان به مساله کشف رمز دربهای الکترونیکی پرداخته و افزود: از مصادیق جدید موارد فوق می توان به کشف رمز یا کپی رمز درب­های با قفل الکترونیکی اشاره کرد. مسلماً این موارد نیز نوعی شکستن قفل محسوب می­شود. مثلاً کلیدهایی که اگر نزدیک ماشین باشد سبب روشن شدن ماشین می شود و با فاصله طولانی این کار انجام نمی شود. اگر رمز قفل­های الکترونیکی شکسته شود مثلا با قرار دادن دوربین یا ابزاری دیگر بتوان رمز را متوجه شد عرفاً شکستن حرز محسوب می شود؛ پس بین شکستن قفل با وسایل قدیمی یا با ابزار الکترونیکی تفاوتی وجود ندارد.

اهم مباحث استاد شهریاری در این جلسه به شرح ذیل می باشد:

خلاصه ای از جلسه گذشته:

بحث ما در فصل دوم فناوری اطلاعات یعنی امنیت فضای مجازی است.

تعریف امنیت فضای مجازی: «حفاظت و مقاوم سازی دارایی های فضای مجازی در برابر تهدیدهای فضای مجازی»

سرقت در شریعت اسلام حرام است و ادله عقلی و نقلی بر آن دلالت دارد و یکی از ده فرمان حضرت موسی علیه السلام نیز حرمت سرقت است.

 نزد عقل هر گاه انسانی از طرق سالم چیزی را به تملک خود درآورد دزدیدن آن ملک از او ظلمی فاحش است و نزد عقل قبیح است. در قران کریم نیز برای سارقان حد قطع ید نازل شده است که نه تنها نشان از گناهکار بودن سارق دارد بلکه بر لزوم مجازات او دلالت دارد.

در صورتی برای دزدی حد قطع دست واقع می شود که شرایط عامه و 14 شرط در قانون مجازات اسلامی را داشته باشد.

شرایط حد سرقت

یکی از شایع­ترین سرقت­ها در فضای ارتباطات کشور سرقت تلفن همراه است. سؤالی که در اینجا مطرح است این که آیا سرقت تلفن همراه دارای حد سرقت هست یا نه؟

سرقت قطعات کامپیوتری یا دیتا سنترها و سوئیچ ها نیز شامل بحث ما می شود، منتهی به دلیل شایع بودن سرقت تلفن همراه بدان اشاره کرده ایم.

در تمام منابع فقهی دزدی در صورت احراز شرائطی خاص دارای حد قطع ید است .از جمله این شرائط می­توان از بلوغ، عقل، اختیار، عدم اضطرار، عدم رابطه والدیت و رسیدن به حد نصاب ربع دینار  (معادل تقریبا چهار و نیم گرم طلا) یاد کرد.

 (تحریر الوسیله، ج 2 ، صص 482 و 484)  گاهی تا چهارده شرط برای اجرای حد برشمرده اند. (قانون مجازات اسلامی، ماده  268)

یکی دیگر از این شرائط این است که اخذ مال دیگری مخفیانه باشد. بنابراین اگر اخذ مال دیگری آشکار باشد حد سرقت جاری نیست.

برخی خروج از حد سرقت را نه یک خروج حکمی بلکه خروجی موضوعی دانسته اند از آن جهت که در معنای سرقت مخفیانه بودن را اخذ کرده­ اند یعنی گفته­ اند که اگر اخذ مال دیگری آشکارا صورت گیرد یا به اصطلاح امروزی زورگیری باشد عرفا به آن سرقت نگویند بلکه به آن غصب و فاعل آن را غاصب گویند.

ابن فارس )م (395.و راغب اصفهانی )م (425.مخفیانه بودن را در مفهوم سرقت اخذ کرده اند:

أصلٌ یدلٌ على أخْذ شىء فى خِفاء و سِتر ) المقاییس، ج 3 ،ص 153 )

یعنی اگر مخفیانه چیزی را اخذ بکنی.

السَّرِقَة: أخذ ما لیس له أخذه فی خفاء  )المفردات،ص 408 )

ایشان نیز کلمه «فی خفاء» را شرط کرده است و ممکن است که نوع غالب را مد نظر داشته باشند.

به نظرم این تصریح لغوی شرط نیست یا باید بدان دقت بیشتری کرد. لااقل در فارسی این امر مورد تردید است. چون اگر فرد یا افرادی با نقاب و اسلحه به بانک دستبرد بزنند عرفا می گویند که آنان از بانک سرقت کردند. همچنین عرفا زورگیری را نوعی سرقت محسوب می کنند.  شاید بتوان مخفی بودن را به هویت دزد نیز ارجاع داد نه صرفاً به مخفیانه بودن عمل.

یکی دیگر از شرائط حد سرقت این است که سرقت از حرز صورت گیرد؛ یعنی مال در جایی باشد که از آن حفاظت می­شود.

 در روایتی از امام علی علیه السلام چنین نقل شده است:

أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنِ الْبَرْقِیِّ عَنِ النَّوْفَلِیِّ عَنِ السَّکُونِیِّ عَنْ جَعْفَرٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَلِیٍّ ع قَالَ: لَا یُقْطَعُ إِلَّا مَنْ نَقَبَ‏ بَیْتاً أَوْ کَسَرَ قُفْلًا.

الاستبصار، ج 4 ، ص 243 ؛ تهذیب الأحکام، ج 10 ، ص 109

سکونی از امام صادق از امام باقر از امام علی علیهم السلام نقل کرده که فرمود: قطع نمی شود مگر (دست) کسی که خانه ای را سوراخ کند یا قفلی را بشکند.

سند روایت موثق است و این حدیث بر آن دلالت دارد که حد سرقت در جایی جاری است که مال در حرز باشد و حرز شکسته شود و این مطلب را با ذکر دو مصداق شکستن حرز یعنی سوراخ کردن دیوار خانه یا شکستن قفل بیان کرده است. روشن است که این دو مصداق خصوصیتی ندارند و هر چه که در حرز بودن شبیه این موارد باشد نیز مصداقی از شکستن حرز است. مثلاً اگر چیزی که در جایی دفن شده بردارد یا از دیوار خانه­ای که درب­های قفل شده دارد بالا برود یا حفاظ شیشه منزل را خم کند و وارد شود نیز از مصادیق شکستن حرز است. شاهد بر تطبیق این مصادیق بر معنای حرز آن است که شیخ طوسی عنوان بابی را که این روایت در آن آمده است چنین ذکر می کند:

بَابٌ أَنَّه لَا قَطْعٌ إِلّا عَلَى مَنٌْ سَرَقٌَ مِن حِرْز )همان(

ظاهرا عنوان حرز از روایاتی گرفته شده که قاضی نعمان  )ابن حیون م (363 از امیرالمؤمنین علیه السلام در کتاب خود آورده است:

• وَ عَنْ عَلِیٍّ ص‏ أَنَّهُ أُتِیَ بِلِصٍّ نَقَبَ بَیْتاً فَعَاجَلُوهُ‏ وَ أَخَذُوهُ فَقَالَ عَجِلْتُمْ عَلَیْهِ وَ ضَرَبَهُ وَ قَالَ لَا یُقْطَعُ مَنْ نَقَبَ بَیْتاً وَ لَا مَنْ کَسَرَ قُفْلًا وَ لَا مَنْ دَخَلَ الْبَیْتَ وَ أَخَذَ الْمَتَاعَ‏ حَتَّى یُخْرِجَهُ مِنَ الْحِرْزِ وَ لَکِنْ یُضْرَبُ ضَرْباً وَجِیعاً وَ یُحْبَسُ وَ یُغَرَّمُ مَا أَفْسَدَهُ قِیلَ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع وَ إِنْ وُجِدَ السَّارِقُ فِی الدَّارِ وَ قَدْ أَخَذَ الْمَتَاعَ وَ أَخْرَجَهُ مِنَ الْبَیْتِ أَ عَلَیْهِ قَطْعٌ قَالَ لَا حَتَّى یُخْرِجَهُ مِنَ حِرْزِ الدَّارِ.
• دعائم الإسلام، ج 2 ،ص 473

از علی علیه السلام نقل است که دزدی نزد او آوردند که (دیوار) خانه ای را شکافته بود پس مردم پیش دستی کرده و او را گرفته بودند پس فرمود بر او پیش دستی کردید و او را زد و فرمود هر کس (دیوار) خانه را بشکافد و قفلی را بشکند و داخل خانه شود و کالایی را بردارد  (دستش) قطع نمی شود مگر این که آن را از حرز خارج کند بلکه او را به شدت می زنند و زندانی می کنند و خرابکاری او را به پرداخت غرامت وادار می کنند .از امام صادق  علیه السلام پرسیدند اگر دزد را در خانه بیابد که کالا را برداشته و از خانه خارج کرده آیا (دستش) را قطع می کنند فرمود نه مگر این که آن را از حرز خانه خارج کند.

به نظر ما سند این روایت صحیح نیست.

از این روایت می فهمیم که این کلمه حرز از زمان امام علی علیه السلام به همین معنای امروزی به کار رفته است و این یک دانشی است که کاربرد فراوانی دارد.

{محققان از طریق همین دانش کلمه شناسی فهمیده اند که این تورات امرزوی همان تورات زمان حضرت موسی علیه السلام نیست زیرا کلماتی در آن موجود است که حدود 300 سال بعد از مرگ حضرت موسی علیه السلام نامگذاری شده است، مانند شهرهایی که بعد از وفات ایشان نامشان تغییر کرده است.}

• وَ عَنْهُ ع أَنَّهُ قَالَ: لَا یُقْطَعُ‏ مَنْ سَرَقَ الزَّرْعَ وَ لَا الْغَنَمَ مِنَ الْمَرْعَى حَتَّى یَحْوِیَهَا الْحِرْزُ وَ لَا مَنْ سَرَقَ فَاکِهَةً وَ لَا مَنْ سَرَقَ شَجَراً وَ لَا نَخْلًا وَ لَا قَطْعَ عَلَى مَنْ سَرَقَ إِبِلًا سَائِمَةً حَتَّى یُوَارِیَهَا الْجِدَارُ. دعائم الإسلام، ج 2 ، ص 474

در این روایت مصداق جدیدی برای حرز داریم:

و از علی علیه السلام نقل است که فرمود هر کس زراعتی یا گوسفندانی را از چراگاه بدزدد (دستش) قطع نمی شود مگر این که آن را از حرز (حفاظت گاه) بردارد همین طور است کسی که میوه ای یا گیاهی یا نخلی را بدزدد و نیز کسی که شتران چرنده را بدزدد (دستش) قطع نشود مگر این که دیوار  (طویله) آنها را پوشانده باشد.

در مورد طویله قید قفل شرط نشده است ولی ما در این مورد تمسک موضوعی داریم.

پس یکی دیگر از شرایط حد این است که مال از درون حرز یا به عبارت فارسی حفاظت گاه خارج شده باشد.

مصادیق امروزی حرز

از مصادیق جدید موارد فوق می توان به کشف رمز یا کپی رمز درب­های با قفل الکترونیکی اشاره کرد. مسلماً این موارد نیز نوعی شکستن قفل محسوب می­شود.

مثلاً کلیدهایی که اگر نزدیک ماشین باشد سبب روشن شدن ماشین می شود و با فاصله طولانی این کار انجام نمی شود.

اگر رمز قفل­های الکترونیکی شکسته شود مثلا با قرار دادن دوربین یا ابزاری دیگر بتوان رمز را متوجه شد عرفاً شکستن حرز محسوب می شود؛ پس بین شکستن قفل با وسایل قدیمی یا با ابزار الکترونیکی تفاوتی وجود ندارد.

حکم جیب بری

شیخ کلینی و شیخ طوسی روایاتی نقل کرده اند که دلالت بر این دارد که در سرقت از پیراهن زیرین حد قطع دست جاری است.

- عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ النَّوْفَلِیِّ عَنِ السَّکُونِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: أُتِیَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ ع بِطَرَّارٍ قَدْ طَرَّ دَرَاهِمَ مِنْ کُمِّ رَجُلٍ قَالَ فَقَالَ إِنْ کَانَ قَدْ طَرَّ مِنْ قَمِیصِهِ‏ الْأَعْلَى لَمْ أَقْطَعْهُ وَ إِنْ کَانَ طَرَّ مِنْ قَمِیصِهِ الدَّاخِلِ قَطَعْتُهُ.

الکافی، ج 7 ،ص 226 ؛ الاستبصار، ج 4 ،ص 244 ؛ تهذیب الأحکام، ج 10 ، ص 115

سکونی از امام صادق علیه السلام نقل کرده که نزد امیرالمؤمنین علیه السلام جیب بری را آورند که از آستین مردی درهم هایی را ربوده بود پس فرمود اگر از جامه رویی بوده (دستش را)  قطع نمی­کنم ولی اگر از جامه زیرین ربوده است (دستش را) قطع می کنم.

سند این روایت موثق است.

و روایت دیگری که همین محتوا را دارد ولی سندش ضعیف است:

- سَهْلُ بْنُ زِیَادٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ بْنِ شَمُّونٍ‏ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عَبْدِ الرَّحْمَنِ عَنْ مِسْمَعٍ أَبِی سَیَّارٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام‏ أَنَّ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام أُتِیَ بِطَرَّارٍ قَدْ طَرَّ مِنْ رَجُلٍ مِنْ رِدَائِهِ دَرَاهِمَ‏ فَقَالَ إِنْ کَانَ قَدْ طَرَّ مِنْ قَمِیصِهِ الْأَعْلَى لَمْ نَقْطَعْهُ وَ إِنْ کَانَ طَرَّ مِنْ قَمِیصِهِ الْأَسْفَلِ قَطَعْنَاهُ‏.

 مسمع از امام صادق علیه السلام نقل کرده که نزد امیرالمؤمنین علیه السلام جیب بری را آورند که از لباس مردی درهم هایی را ربوده بود پس فرمود اگر از جامه رویی ربوده است  (دستش را) قطع نمی کنیم ولی اگر از جامه زیرین ربوده است (دستش را) قطع می کنیم.

«طرّ» به معنای شکافتن و قطع کردن و » طَر الثوب« به معنای شکافتن لباس و پاره کردن آنست و » طَرار «کسی است که لباس یا همیان را پاره می­کند و محتوایش را بیرون می­کشد. (تاج العروس، ج 7 ص 140)

 در اینجا شکستن حرز بر پاره کردن لباس زیرین یا جایی که پول ها را در آن نگهداری می­کنند، تطبیق یافته است که در جلسه آتی بدان خواهیم پرداخت./926

تقریر : محسن جوادی صدر