vasael.ir

به گزارش خبرنگار پایگاه اطلاع رسانی وسائل، حجت الاسلام والمسلمین عبد الحسین خسرو پناه، روز سه شنبه 28 مهر ماه امسال در چهارمین جلسه درس خارج فلسفه فقه با رویکرد سیاسی اجتماعی که در موسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران، دفتر قم با حضور ضفلای حوزوی تشکیل شد، موضوع فقه را افعال مکلفان عنوان کرد و گفت: چه این مکلف را فرد یا اجتماع  یا حکومت یا یک نهاد یا تاریخ در نظر بگیریم.

وی در مقام تبیین این نظر در اوردن نام تاریخ  در اقسام موضوع  فقه  بیان داشت: چون معتقدیم متعلق برخی احکام، تنها جامعه در یک مقطع زمانی نیست، بلکه برای همه ی تاریخ می باشد.

 این استاد سطح عالی حوزه علمیه قم افزود: معتقدم امر به معروف و نهی از منکر بر همه ی جوامع تاریخی واجب بوده است و از ذمه هیچ جامعه ای نیفتاده است.

رئیس موسسه پژوهشی حکمت و فلسفۀ ایران، در مقام تفاوت جامعه و تاریخ  معتقد است: فرق تاریخ و جامعه این است که جامعه به لحاظ مکان به آن توجه می شود ولی تاریخ به لحاظ زمان متوجه علیه است؛ از جامعه در بستر زمان به تاریخ تعبیر می شود.

وی با اشاره بر طبقه بندی پوپر از جهان های سه گانه افزود: طبقه بندی پوپر بر جهان های سه گانه عبارت است از:

جهان اول: جهان تکوین و حقیقت وعالم واقعیت اشیا؛
جهان دوم: جهان علما و اندیشمندان هر علم که چه مطالبی و نظریاتی را بیان کرده اند؛
جهان سوم: جهان علم است که در نهایت روی کدام مطلب اجماع شده است.

درس خارج فلسفه فقه با رویکرد سیاسی اجتماعی توسط حجت الاسلام والمسلمین دکتر عبد الحسین خسرو پناه، سه شنبه هر هفته از ساعت 11 و 30 صبح در محل سرپرستی قم مؤسسۀ پژوهشی حکمت و فلسفۀ ایران تشکیل می شود.

متن تقریر و اهم مباحث استاد خسروپناه تقدیم می شود.
 

جمع بندی مباحث گذشته

نکته اول

از مباحث گذشته معلوم شد فلسفه فقه به مباحث بیرونی فقه پاسخ می دهد؛

و گفتیم مباحث فلسفه فقه 4 دسته است[1]: 

دسته اول: چیستی فقه؛ موضوع مسائل وغایت فقه جزو این دسته می باشند.

دسته دوم: مبادی فقه می باشند.

مبادی فقه دو جور است:1 مبادی معرفت شناختی 2 غیر معرفت شناختی مثل مبادی جامعه شناختی و روانشناختی؛ مثل انقلاب اسلامی که به عنوان یک اجتماع و یک حکومت دینی سبب جامعه شناختی، توجه حوزه علمیه به فقه الاجتماع شده است.

مبادی معرفتی شناختی خود به دو دسته تقسیم می شوند:1 مبادی تصوری 2 مبادی تصدیقی  که همان مبانی فقه هستند که مبانی عبارتند از: مبانی هستی شناختی، انسان شناختی، معرفت شناختی، دین شناختی و ارزش شناختی.

اگر کسی اشکال کند که مبادی یک علم روانشناختی و جامعه شناختی نسبی گرایی است و ما را از مسیر حق در می آورد؛ چون در صدد رسیدن به یک مطلوب اجتماعی هستیم.

در پاسخ باید گفت اینها درمقام گردآوری کمک می کنند نه در مقام داوری، البته در مقام تحقق خیلی اوقات تاثیر می گذارد؛ چرا که حب الشیئ یعمی و یصم.

به طور کلی مبادی غیر معرفت شناختی؛ هیچ وقت نباید داور و ارزش گذار باشند.

دسته سوم: روش شناسی فقه هست؛ که مخصوصا چون رویکرد ما در مباحث فقه اجتماعی و سیاسی است کاربرد و اهمیت مباحث روش شناسی در فقه الاجتماع خیلی بیشتر است[2].

دسته چهارم: جایگاه و نسبت فقه با علوم دیگر است؛ که در جلسه قبل بحث کردیم.

نکته دوم[3]:

مراد از فقه اینجا که موضوع فلسفه علم قرار گرفت؛ فقه به معنی تفقه دردین یا اسلام شناسی یا علم به رساله عملیه نیست. مقصود از فقه  در مقام؛ همان العلم بالاحکام الشرعیه عن ادلتها التفصیلیه است.

مقصود دانش فقه است که از یک نظام مسائل و روش شناختی خاصی برخوردار است، محمول این دانش؛ احکام شرعی است؛ چه احکام وضعی و چه احکام تکلیفی. موضوع فقه؛ احکام مکفین است؛ چه این مکلف را فرد یا اجتماع یا حکومت یا یک نهاد یا تاریخ در نظر بگیریم. موضوع فقه تاریخ است، زیرا معتقدیم متعلق برخی احکام، جامعه تنها در یک مقطع نیست، مثل؛ امر به معروف ونهی از منکر. زیرا امر به معروف ونهی از منکر برای یک جامعه در یک مقطع نیست؛ بلکه برای همه جوامع در طول تاریخ است.

فرق تاریخ و جامعه

جامعه به لحاظ مکان به آن توجه می شود ولی تاریخ به لحاظ زمان متوجه علیه است؛

از جامعه در بستر زمان به تاریخ تعبیر می شود[4]

نکته سوم

تعریف فلسفه فقه بررسی شد تا تلقی ما از فلسفه فقه تلقی دقیقی باشد.

نکته چهارم

رویکرد دانش فلسفه های مضاف "تاریخی منطقی" است؛ لذا فلسفه فقه پس از تحقق فقه شکل می گیرد؛ اگر کسی فلسفه فقه را با رویکرد منطقی بررسی کند، توقفی بر علم فقه ندارد؛ بلکه بر علم فقه مقدم است.

طبقه بندی پوپر بر جهان های سه گانه

جهان اول: جهان تکوین و حقیقت وعالم واقعیت اشیاست؛

جهان دوم: جهان علما و اندیشمندان هر علم است که چه مطالب و نظریاتی را بیان کرده اند؛

جهان سوم: جهان علم است که در نهایت روی کدام مطلب اجماع شده است و کدام نظر را بر سائر نظریات ترجیح داده اند؛ عقل جمعی پشتوانه این نظر است؛ البته جهان سوم در حوزه علوم انسانی هیچ وقت تحقق نمی یابد!

لذا ما معتقدیم یک جهان چهارمی هست و آن جهان مکاتب است که نظریه عده ای از متخصصان هر علم این جهان را تشکیل می دهد.

پرفسور عبدالسلام می گوید من 21 نظریه دارم که تنها یکی از آنها به مجامع علمی رفته است؛ حال اگر نظریه پرفسور عبدالسلام را یک جمعی از فیزیکدانان عالم می پذیرند؛ این نظریه وارد جهان گرایش ها و مکاتب می شود.

فیزیک کوانتوم به جهان علم رفته است و همه ی عالمان فیزیک، مکانیک کوانتومی را قبول دارند ولی در تفهم نظریه اصل عدم قطعیت به چه معنی می باشد؛  سه تفسیر وجود دارد؛ سه دسته از علما وجود دارند.

یک فتوایی را یک وقت تنها یک فقیه می دهد؛ یک وقت جمعی از فقها این نظریه را می پذیرند و یک جزیره علمی تشکیل می شود.

تطبیق این چهار جهان بر فقه

جهان اول:جهان  افعال مکلفین[5]

جهان دوم: جهان فقها

جهان سوم: جهان مذاهب[6]، مکاتب[7] و مدارس[8] فقهی؛

جهان چهارم:  اجماع همه فقها؛ که این قسم نوعا تحقق ندارد.907/228/ق

تقریر:حامد حسن زاده

پاورقی: