vasael.ir

به گزارش خبرنگار وسائل، سبک زندگی ارزش ها و نگرش های فرد را نشان می‌دهد و به مجموعه عادات و الگوهای رفتاری انسان گفته می‌شود که می‌تواند از جنبه‌های مختلف بر سلامت روحی و جسمی و معنوی  انسان تاثير بگذارد. در باره زندگی فعال و نقش آن در جامعه و خانواده با دکتر سید مهدی بیضائی عضو هیئت علمی دانشگاه ولیعصر رفسنجان به گفتگو نشستیم که در ادامه متن آن تقدیم می گردد:

وسائل ـ منظور از زندگی فعال چیست؟

زندگی فعال یعنی فعالیت های جزئی و کوچک که از جمع آنها تغییرات مهمی در زندگی افراد ایجاد می شود و هدف آن سلامتی انسان هست.

امام صادق علیه السلام می فرمایند: کسالت و بی قراری کلید کارهای ناشایست است که باید انسان از آن پرهیز کند ایشان می فرمایند از کسالت و بی قراری بپرهیز به درستی که آنها کلید هر بدی هستند کسی که کسل است حقی را ادا نمی کند و کسی که بی قرار است در هر بی صبر نمی کند (ابن شعبه حرانى، 1363، ص 296).

وسائل ـ یکی از راهکارهای لازم برای زندگی فعال ورزش کردن است در این زمینه از دیدگاه اسلام چه توصیه هایی شده است؟ هدف نهایی اسلام از ورزش و زندگی فعال چیست؟ به عبارت دیگر بعضی ها زندگی فعال و ورزش را فقط برای زیبایی اندام و امیال مادی قلمداد می کنند آیا از اسلام این دیدگاه درست است؟

خوب ما می دانیم که یکی از عوامل از بین بردن کسالت ورزش است، کسانی که ورزش می کنند احساس شادابی بیشتری دارند و همچنین اندامی مناسب تر روحیه بالاتر و در جمع خانواده شاداب تر هستند. در جای دیگه پیامبر اعظم می فرمایند مومنی که قوی و نیرومند باشد از مومن ضعیف بهتر و دوست داشتنی تر است. (بحارالانوار ج ۷۲) 

حضرت علی علیه السلام جمله ای دارند که می فرمایند تندرستی و سلامتی از بهترین نعمت هاست (غررالحکم ج۱). در مورد پیاده‌روی، آن حضرت می‌فرمایند: «در  بامداد و عصر که هوا خنک است راه‌پیمایی کن و در وسط روز که هوا گرم است مردم را (برای استراحت و آسایش) باز دار و آهسته بران (تا ناتوانان نیز بتوانند همراه توان‌مندان بیایند» (نهج البلاغه، نامه 12).

اما نکته مهی که در بحث ورزش باید به آن اشاره کرد این است که در دین مبین اسلام، هدف نهایی از ورزش، تناسب اندام و زیبایی نیست، بلکه هدف، غلبه بر هوای نفس است. پیامبر اکرم(ص) فرمودند: «هیچ نیرویی مانند غلبه بر هوای نفس ... و هیچ توانی مثل برگرداندن (و فرونشاندن) خشم نیست» (بحار الانوار: 78 / 165).

وسائل ـ راهکارهای لازم را همراه با مثال هایی در ایجاد زندگی فعال در منزل را با توجه به شرایط قرنطینه ای که به وجود آمده بیان کنید؟ زندگی فعال چه فایده ای برای ما دارد؟

حقیقت این است که بیشترین فواید سلامتی وقتی اتفاق می افتد که ما از فعالیت حداقلی به یک فعالیت در حد متوسط برسیم این فعالیت در حد متوسط مثل راه رفتن، کار در خانه، کار در باغچه منزل و غیره می باشد. با این روش یعنی با زندگی فعال اتفاقات مهمی رخ خواهد داد از جمله تقویت قلب و شش ها، تنظیم فشار خون، کاهش چربی و کلسترول، مقاومت در برابر سرماخوردگی و بیماری کرونا که همه دنیا درگیر آن شده، حفظ تعادل و چابکی در کنار قدرت عضلات و دامنه حرکتی مفاصل و تقویت استخوان ها هست.  چیزهایی که ما را از فعالیت انداخته همین کنترل از راه دور تلویزیون، وسایل برقی، کارواش، آسانسورها و نظایر اینهاست، که باید با عادت های مثبت جایگزین شود.

مثلا بهتر است هنگام نگاه کردن تلویزیون، مسواک زدن، منتظر جوش آمدن آب کتری، کمی خم و راست بشیم و تمرینات کششی داشته باشیم یا همیشه محیط اطراف مان را  منظم، مرتب و تمیز نگاه داریم، یا یک محصول را در باغچه بکاریم و علف های هرز رو بچینیم، پیاده به مسجد بریم و بازی های پر تحرک و لذت بخش انجام بدهیم، همه این کارها می تواند به ما در داشتن یک زندگی فعال کمک کند.

هر موقع که امکانش هست با بچه ها در منزل بازی کنیم بچه ها را تشویق کنیم که بازی های پرتحرک انجام بدهند. البته نکات ایمنی رو هم باید دقت داشته باشیم. مثلا افراد مسن باید شدت فعالیت را متناسب با سن خودشان و با مشورت با پزشک شان داشته باشد. مثلاً کسانی که اضافه وزن دارند بهتر است از قدم زدن ملایم، شنا و دوچرخه سواری استفاده کنند.

تمرین منظم می تواند قدرت و چگالی استخوان ها رو حفظ کند حتی با افزایش سن این تمرینات منظم می تواند در ایجاد زندگی سالم خیلی به انسان کمک کند. افراد مسن با دیگران متفاوت نیستند. یک ضرب المثل یونانی هست که می گوید؛ جوان مردن در سنین کهنسالی ام آرزوست. برای اینکه از نتایج زندگی فعال سود ببریم باید از خرافات دست بر داریم، دنبال رژیم های نامتعارف لاغری نرویم و برای آمادگی جسمانی خود تلاش کنیم.

وسائل ـ نقش زندگی فعال در شادکامی محیط خانواده و همچنین در برخورد محیط خانواده چیست؟

زندگی فعال می‌تواند با کاهش عوارض ناشی از بی تحرکی شادکامی را در محیط خانواده نهادینه کند. از طرفی خانواده نیز می‌تواند در نهادینه کردن فعالیت بدنی در کودکان نقش اصلی را داشته باشد و فعالیت بدنی را به امری عادت وار و مستمر در آنان تبدیل کند.

روایاتی هم وجود دارد که تاکید بر آموزش و انجام مسابقات اسب سواری، تیراندازی شنا شمشیر زنی، وزنه برداری، دو میدانی و کشتی دارد که این به نوبه خود به فرزند حس شادکامی از فعال بودن می‌دهد و والدین در هنگام شکست‌ها و بردها با فرزند همراهی می‌کنند و با دادن آزادی در انتخاب نوع فعالیت ورزشی رشته ورزشی اعتماد به نفس او را افزایش می‌دهند.

جالب است بدانیم که امروزه پیاده روی به عنوان بهترین ورزش برای درمان بیماری‌ها شمرده شده و این حقیقتی است که پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله نیز درباره آن فرموده است: «خَیْرُ ما تَداوَیْتُمْ بِهِ الْمَشْیُ؛ بهترین چیزی که خود را با آن درمان می‌کنید، پیاده روی است».

بخشی از آموزه‌های دیگر دینی بر رشته شمشیرزنی تأکید دارد. به گونه‌ای که امام علی علیه السلام درباره تأثیر روانی حرکات رزمی بر حریف می‌فرماید: «با یاری گرفتن از گام‌های خویش، ضربت تیغ را کاری‌تر کنید». در روایتی از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله پرتاب نیزه نیز مورد تأیید قرار گرفته است: «مسابقه در تیراندازی جایز است».

در نهایت، دویدن و وزنه برداری نیز از ورزش‌های مورد توجه آموزه‌های دینی است. البته این بدان معنا نیست که اسلام به ورزش‌های دیگر، به ویژه رشته‌های جدیدی که با توجه به احکام فقهی و شرایط زمانی و مکانی مورد تأیید قرار گرفته است، اهمیت ندهد. هر چند ورزش‌هایی هم وجود دارند که به سبب عوارض جانبی آن، از دایره تأیید شرعی خارج شده‌اند.

وسائل ـ نقش زندگی فعال در اجتماع چیست؟

از منظر عقل و دین، زندگی فعال برای تقویت و سلامتی جامعه اسلامی ضرورت دارد. ملتی که بدنی سالم، با نشاط و نیرومند ندارد از عقل و تفکر شایستگی کمتری بهره‌مند است. افراد جامعه کم تحرک معمولاً عصبی مزاج، کم حوصله، بهانه‌گیر و دارای روحیه‌ای نابه‌هنجار و فکری بیمار هستند. حضرت علی(ع) می‌فرماید: «من از حسودان تعجب می‌کنم که چگونه جسمی سالم دارند». حسد، بدبینی و نگرانی‌های روحی و روانی، بدن را ضعیف و بیمار می‌کند.

در اسلام هدف از ورزش، جمع مال و شهرت نیست، بلکه وسیله‌ای برای خدمت به خلق در اجتماع و بهتر عبادت کردن است. در دعای کمیل می‌خوانیم «قو علی خدمتک جوارحی» بدین معنا که: بار پروردگارا، اعضا و جوارح مرا برای خدمت به تو (که یکی از آنها کمک به یگدیگر در بلاهای اجتماعی نظیر کرونا) نیرومند گردان».

در دعای روز چهارم ماه مبارک رمضان می‌خوانیم «اللهم قونی فیه علی اقامه امرک» بدین معنا که:‌ خدایا در این روز مرا برای اقامه فرمانت نیرومند گردان. بدون تردید تقویت جسم، بدون تمرین و ورزش ممکن نیست. در واقع ما از خدا توفیق ورزش کردن می‌طلبیم. باید در نظر داشت که رعایت اخلاق و اعتدال در ورزش نتیجه مطلوب را در پی خواهد داشت. همچنان که دین اسلام، دین اعتدال است و در همه امورات به اعتدال سفارش می‌کند.

همان طوری که می‌دانیم هر مسلمان با ایمان برای میل به هدف نهایی، که نزدیکی به خداوند متعال است، ملزم به رعایت احکام الهی است و از این جهت بخش های بسیاری از این احکام، چه آنهایی که به وظایف فردی مربوط می‌شود (همچون عبادات) و چه آنهایی که تکالیف اجتماعی را در بر دارد (همچون حمایت از مستضعفان) با ورزش و تربیت بدنی رابطه‌ای نزدیک دارد.

در احادیث و روایات زیادی به سلامت جسم مسلمانان تاکید شده است. پیامبر اسلام که تندرستی را با ارزش‌ترین نعمت‌های الهی اعلام نموده است، برای تشویق مسلمانان به پرورش تن می‌فرمایند «مؤمن نیرومند بهتر و محبوب‌تر از مؤمن ناتوان است» و برای جلب توجه مسلمانان، بدن را شخصیتی مستقل و صاحب حق قرار داده و فرموده است: « بدن تو بر تو حقی دارد که باید آن را ادا کنی».

حضرت علی(ع) سرآمد نیرومندان و جوانمردان تاریخ، فرمایشاتی دارد که توجه آن حضرت را به ضرورت حفظ تندرستی و پرورش جسم و کسب نیروی جسمی نشان می‌دهد. مولای متقیان هنگام راز و نیاز با پروردگار از خدای خویش می‌خواست تا اعضای وی را برای خدمتگذاری نیرومند گرداند «قوعلی خدمتک جوارحی».

اهمیت سلامت تن در اسلام تا بدانجاست که حتی اگر ادای فرایض (نماز و روزه) سلامت را به مخاطره می‌اندازد یا وجوب آن فریضه از میان می‌رود، یا چگونگی ادای آن به مقتضای توانایی جسم تغییر می‌پذیرد. از آنجا که هدف نهایی انسان مسلمان، نزدیکی به پروردگار از طریق اجرای کامل فرمان های اوست و با در نظر گرفتن این نکته که انسان تندرست و نیرومند در اجرای فرمان های خداوندی به ویژه احکامی که با توانایی تن رابطه بیشتری دارند، همچون جهاد و روزه و حمایت از مستضعفان، توفیق بیشتری خواهد داشت، بنابراین بدیهی است ورزش که ضامن سلامت تن و تعادل روان انسان است. ورزش در اسلام جایگاهی والا دارد و بیهوده نیست که تربیت بدن از ضروریات اسلام شمرده شده است.

در اسلام به ورزش و تحرک داشتن و دوری از کسالت و تنبلی اهمیت فوق العاده‌ای داده شده و اسلام همه مومنان را به تأمین قدرت در قوای جسمی و هم نظامی تشویق فرموده است. همه پیامبران و اولیاء الهی از نظر جسمی دارای قدرت، تحرک و پویایی بوده و حتی یک نفر از آنها نبوده است که در این جنبه ضعیف باشد.

اسلام به مسئله سلامت و قدرت جسم و جان اهمیت خاصی می‌دهد تا آنجا که بر این باور است رهبران اسلامی باید در سلامت جسم، اعتدال خلقت و قدرت علم و معنویت سرآمد دیگران باشند. ائمه معصومین با اینکه تحت نظر شدید بودند ولی گاهگاهی قدرت علمی و احیاناً قدرت و مهارت جسمی خود را در تیراندازی و اسب دوانی به نمایش می‌گذاشتند و اعجاب و تحسین حاضران را بر می انگیختند.

رسول اکرم(ص) نیز گاهی در مسابقات اسب سواری و شتردوانی شرکت می‌کردند. همچنین حضرت علی(ع) در مورد قدرت جسمانی پیامبر می‌فرماید که هرگاه کار جنگ شدت می‌گرفت ما به آن حضرت پناه می‌بردیم. قدرت جسمانی امیرمومنان که در این جهت نیز مقتدای همه پهلوانان بوده و هستند آنقدر بوده که هر جنگاوری به جنگ ایشان می‌آمد شکست می‌خورد و در مسابقات کشتی، پشت تمام حریفان خود را به زمین می‌زد.

قدرت بدنی حضرت موسی(ع) آنقدر زیاد بود که تنها با یک مشت فردی را به هلاکت رساند. اولیاء دین همواره ورزش و تحرک را تشویق و حتی گاهی خود ترتیب مسابقات ورزشی متناسب با آن زمان را می‌دادند و گاهی خود نیز در این مسابقات شرکت می‌فرمودند.

ارزش بدن و سلامت آن در اسلام به حدی است که بعضی از دانشمندان اسلامی معتقدند پیامبران الهی در آغاز نبوت و رسالت خود، باید سالم و از نقص بدنی دور و بر کنار باشند. یکی از اندیشمندان اسلامی در این خصوص می‌نویسد: «سلامت تن و بدن، یکی از قابلیت های شخص برای تصدی مقام نبوت، امامت و جانشینی پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله به شمار می‌آید. باید پیامبر یا امامی که دارای منصب الهی هستند، از نظر جسم و بدن، کامل‌ترین و معتدل‌ترین مردم عصرخود باشند».

با توجه به اهمیت سلامت و تندرستی، درخواست سلامت و نیروی بدنی از خداوند، جزء دعای مسلمانان است؛ چنان که در دعای ابوحمزه ثمالی می‌خوانیم: «خداوند! وسعت در روزی و سلامت در جسم و قوت و توانایی در بدن را به من ارزانی فرما». از این رو، از دیدگاه اسلام ورزش که سهمی بسزا در ایجاد سلامت جامعه دارد، عملی پسندیده و مورد نیاز به شمار می‌آید.

وسائل ـ چه ورزش‌های در دین اسلام سفارش‌شده است؟

پیامبر اکرم (ص) تاکید زیادی بر اهمیت ورزش داشتند. ایشان با برگزاری مسابقات ورزشی سعی می‌کردند افراد را به ورزش کردن ترغیب کنند. نمونه‌هایی از مسابقات ورزشی که پیامبر برگزار می‌کردند عبارتند از: دو و میدانی برای کودکان و بزرگسالان، اسب‌سواری، کشتی، شنا، تیر اندازی و ... (مالک، 2011).

1) دو و ميدانى: دو و ميدانى ورزشى است كه به عنوان مادر ورزش هاى ديگر مطرح مى باشد. در روايات مطرح شده كه پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله گاهى با افراد مسابقه دو مى‌دادند، گاهى حضرت برنده مى‌شدند و گاهى ديگران (طوسى، بى تا، ج 6، ص 289).

2) اسب سوارى: پيامبر صلى الله عليه و آله اسبى به نام «عضبا» داشتند كه با آن با اصحاب خود به مسابقه مى پرداختند و غالبا پيروز مى شدند و گاهى هم شكست مى خوردند(همان). امام باقر عليه السلام مى فرمايد: «رسول خدا مسابقه اسب دوانى ترتيب داده و جوايز را از مال خويش پرداخت مى كرد» (حرّعاملى، 1414ق، ج 13، ص 351).

3) شنا: از جمله ورزش‌هايى كه به آن سفارش شده، ورزش شنا مى باشد. امام على عليه السلام از پيامبر صلى الله عليه و آله نقل مى كند كه آن حضرت فرمود: فرزندانتان را تيراندازى و شنا بياموزيد (كلينى، 1429ق، ج 6، ص 47).

4) تيراندازى: يكى ديگر از ورزش هايى كه اسلام روى آن تأكيد كرده، تيراندازى است. رسول اكرم صلى الله عليه و آله فرمودند: «حق فرزند بر عهده پدرش اين است كه به او نوشتن، شناكردن و تيراندازى را بياموزد و روزىِ او را تنها از راه حلال و پاكيزه تهيه نمايد» (محمدى رى‌شهرى، 1416ق، ح 22434).

5) پياده‌روى: يكى از ورزش هايى كه نياز به امكانات خاصى ندارد و حتى فرد مى تواند در منزل نيز آن را انجام دهد پياده روى مى باشد. گفته شده پانزده دقيقه پياده روى در عين اينكه ورزش سبكى است، باعث چالاكى و نشاط مى شود و همچنين انقباض ماهيچه ها را از بين مى برد (توحيدى اقدم، 1380، ص 139).

امام صادق عليه السلام شادابى و خرمى را در چند چيز مى داند و پياده روى، اسب‌سوارى و شنا كردن را جزو آنها برمى‌شمرد: «عَنْ أَبِى عَبْدِاللَّهِ عليه السلام قَالَ: النُّشْرَةُ فِى عَشَرَةِ أَشْياءَ الْمَشْى وَالرُّكُوبِ وَ الِارْتِمَاسِ فِى الْمَاءِ...» (مجلسى، 1403ق، ج 73، ص 323).

6) كشتى: پيامبر اكرم(ص) شبى به خانه فاطمه زهرا(ع) آمدند. امام حسن و امام حسين(ع) در سنين كودكى بودند. آن حضرت به آنها فرمودند: بپاخيزيد و با يكديگر كشتى بگيريد. آنها هم برخاسته و كشتى گرفتند (همان، ج 103، ص 189). ديگران نيز آنها را تشويق مى‌كردند. همچنين پيامبر اكرم (ص) از محلى عبور مى‌كردند كه دو نفر در حال كشتى گرفتن بودند. حضرت آنها را از اين كار منع نكردند (پاك نژاد، بى تا، ج 14، ص 285).

7) وزنه‌بردارى: پيامبر به جمعيتى رسيدند كه در حال بلندكردن وزنه‌هايى از سنگ بودند. ايشان معيارهاى معنوى را براى قوى‌ترين فرد بيان كردند. حضرت از آنها سئوال كرد: براى چه اين كار را مى‌كنيد؟ جواب دادند: براى اينكه قوى‌ترين و زورمندترين فرد را بشناسيم.

پيامبر فرمودند: آيا دوست داريد من بيان كنم براى شما چه كسى از همه نيرومندتر است؟ گفتند: آرى. حضرت فرمودند: قوى‌ترين فرد آن كسى است كه هنگام خشنودى، رضايتش او را در باطل و زشت داخل نكند و هنگام عصبانيت، او را از محدوده حق بيرون نكند و وقتى قدرت يافت به آنچه حق او نيست دست نبرد (طبرسى، 1344، ص 182)./403/422/ح