vasael.ir

به گزارش خبرنگار وسائل، حجت الاسلام والمسلمین محمدجواد ارسطا در جلسه دوازدهم درس خارج فقه سیاسی که آبان 98 در مسجد امام سجاد(ع) پردیسان برگزار شد، در ابتدا آيه لا اكراه في الدين را مورد مداقه قرار داد و سپس بحث جهاد ابتدايی و هدف از قتال را بيان كرد و گفت: هدف از جهاد ابتدایی اين است كه اسلام در جامعه توسعه پیدا کند.

وی در ادامه به بحث ارتداد پرداخت و گفت: برخی حكم ارتداد را مخالف آيه لااكراه فی الدين و آزادی بيان می دانند در حالی كه مرتد هنگامی اعدام می شود كه معارف اسلامی بر او عرضه شده اما با عناد و دشمنی با اسلام آن را نمی پذيرد.

خلاصه جلسه گذشته

حجت الاسلام والمسلمین ارسطا در جلسه گذشته در خصوص تعارض آيه 104 سوره آل عمران با آيه لااكراه في الدين گفت: ابتدا بايد به اين سئوال جواب دهيم كه آیا اصولا امکان دارد که افراد در پذیرش و عمل کردن احکام فرعی دین کاملا مختار و آزاد باشند؟

استاد درس خارج حوزه علمیه قم در ادامه اظهار داشت: بدون شک امکان پذیر نیست كه مردم در عمل به احكام فرعی مختار باشند لانه یوجب الاختلال النظام المذموم عقلا و المنهی نقلا.

وی در ادامه پاسخ به اديان ديگر نيز اشاره كرد و گفت: این مطلب نه فقط برای اسلام بلکه برای تمام ادیان و مکاتب است مانند آزادی در لیبرالیسم که جزو مبانی آنان است در عین حال بگویند رعایت مقررات، آزاد است هر کس بخواهد عمل کند و هر کس نخواهد عمل نکند. این امکان ندارد زیرا نظم عمومی برهم می ریزد. لذا در آیه لا اکراه فی الدین، آنچه که مورد نهی و یا نفی قرار گرفته است امور اعتقادی دین است و دین قابلیت اجبار و اکراه ندارد و یا اینکه خدا می فرماید مردم را بر پذیرش دین اجبار نکنید.

اهم مطالب مطرح شده در این جلسه را در ادامه می‌خوانید:

بسم الله الرحمن الرحیم

آیه لا اکراه فی الدین با آیه 28 سوره هود، هم مضمون است.

«قَالَ يَا قَوْمِ أَرَأَيْتُمْ إِنْ كُنْتُ عَلَى بَيِّنَةٍ مِنْ رَبِّي وَآتَانِي رَحْمَةً مِنْ عِنْدِهِ فَعُمِّيَتْ عَلَيْكُمْ أَنُلْزِمُكُمُوهَا وَأَنْتُمْ لَهَا كَارِهُونَ؛ (نوح) گفت: «اگر من دلیل روشنی از پروردگارم داشته باشم، و از نزد خودش رحمتی به من داده باشد -و بر شما مخفی مانده- (آیا باز هم رسالت مرا انکار می‌کنید)؟! آیا ما می‌توانیم شما را به پذیرش این دلیل روشن مجبور سازیم، با اینکه شما کراهت دارید؟!» یعنی عند الاکراه لا یتحقق الزام الشخص بقبول امر یکرهه.

امین الاسلام طبرسی سه کتاب تفسیری (مجمع البیان، تفسیر وجیز ، تفسیر الوسیط) وسیط را بعد از نگاه به تفسیر کشاف زمخشری نوشته است، تفسیر جامع الجوامع همان است که با تحقیق دکتر گرجی چاپ شده است. در ذيل اين آيه اورده است. «أَ نُلْزِمُکُمُوها وَ أَنْتُمْ لَها کارِهُونَ» أ نکرهکم على قبولها و نجبرکم : على الاهتداء بها تختارونها و لا إکراه فى الدّین؟[1]  گاهی تصور می شود که آيا ما دستور به پذیرش دین داریم؟

این مضمون از پیامبرخدا و حضرت امیر وارد شده است كه «و قد سمعت رسول الله صلَى الله عليه و آله يقول: أمرت أن أقاتل الناس حتَى يشهدوا أن لا إله إلا الله و أنَي رسول الله (ص)، فإذا قالوها حقنوا دماءهم و أموالهم؟!.»[2]

بحث سندی:

دیدگاه غالب شیعه بر وثوق صدوری است اما اخیرا مشهور شده است که عوض شده است که مرحوم خویی نیز ابتدا بر مبنای وثوق صدوری بوده است اما بعدا بر مبنای دوم یعنی وثوق سندی مانند صاحب مدارک که طرفدار دیدگاه دوم است قوت علمی خویی موجب می شود که حوزه نجف دومین دیدگاه را پذیرفته است.

مرحوم خویی در مقدمه کتاب معجم رجال الحدیث: سمعت فی مجلس الدرس الاستاد مشیاخنا العلامه النائینی، المناشقه فی اسناد الکافی جحد العاجر (ناتوان از استنباط)

استاد:

مبنای وثوق صدوری را می پذیرند. مراجعه به کتاب مرحوم نمازی شاهرودی در باب اعتبار کتب اربعه آورده است: «الاعلام الهادیه الرفیعه فی الاعتبار کتب الاربعه».

مساله اجبار به دین:

هدف از قتال، اکراه مردم بر پذیرش دین اسلام است. برخی می گویند عقلا هم پذیرفته شده است. ابتدا اجبار بعد با فعالیتهای فرهنگی دین را در دل مردم مستقر می کند.

جواب: این است که: حتی یشهد ان لا اله الا الله، تبيین پایان قتال است نه هدف از قتال این روایت یکی از راه های پایان قتال است.

عقد هدنه پیمانی است که مسلمانان با غیر اسلام و غیر اهل کتاب بسته می شود و در حالت عدم جنگ به سر می برد.

هدف از جهاد ابتدایی چیست؟ آن است که ما فقط مشرک و شرک را ریشه کنیم و اظهار بحث مهم در جهاد ابتدایی می توان مطرح کرد که: هرگاه حکومت مشرک نسبتا عادلی وجود داشته باشد مبارزه با آن جایز نیست.

«وَمَا لَكُمْ لَا تُقَاتِلُونَ فِي سَبِيلِ اللَّهِ وَالْمُسْتَضْعَفِينَ مِنَ الرِّجَالِ وَالنِّسَاءِ وَالْوِلْدَانِ الَّذِينَ يَقُولُونَ رَبَّنَا أَخْرِجْنَا مِنْ هَذِهِ الْقَرْيَةِ الظَّالِمِ أَهْلُهَا وَاجْعَلْ لَنَا مِنْ لَدُنْكَ وَلِيًّا وَاجْعَلْ لَنَا مِنْ لَدُنْكَ نَصِيرًا؛ چرا در راه خدا، و (در راه) مردان و زنان و کودکانی که (به دست ستمگران) تضعیف شده‌اند، پیکار نمی‌کنید؟! همان افراد (ستمدیده‌ای) که می‌گویند: «پروردگارا! ما را از این شهر (مکه)، که اهلش ستمگرند، بیرون ببر! و از طرف خود، برای ما سرپرستی قرار ده! و از جانب خود، یار و یاوری برای ما تعیین فرما!»

شهید مطهری در کتاب جهاد به این بحث پرداخته است و هدف از جهاد ابتدایی اين است كه اسلام در جامعه توسعه پیدا کند و زمانی که حکومت کافر و نسبتا عادل مبارزه شود این هدف محقق نمی شود.

بحث ارتداد:

گاهی تصور می شود که ارتداد با آیه لا اکراه فی الدین و آزادی بیان تهافت و تعارض ظاهری وجود دارد؟!

جواب:

آيا هر مرتدی باید کشته شود؟

مرتد ملی: اعدام نمی شود و ابتدا توبه داده می شود و در صورت عدم قبول اعدام می شود.

استنابه مرتد ملی یعنی صرف تقاضای توبه از مرتد نیست؛ بلکه مقصود اقامه استدلال بر حقانیت اسلام است به گونه ای که شبهات مرتد را دفع کند.

مرتد فطری؛ کسی که ولد علی السلام ثم ارتد عن السلام؛ حکم مرتد فطری مطابق نظر مشهور، اعدام است.

سوال پیش می آید:

چگونه می شود که چرا بدون مراسم استنابه و دفع شبهات، اعدام می شود؟

جواب این است که ارتداد چنین مرتدی دو حالت دارد :

حالت اول: ناشی از شبهه ای است که برای وی پیش آمده و توان حل آن نداشته لذا به بطلان دین اسلام و یا عدم حقانیت اسلام باور پیدا کرده است.

حالت دوم: ناشی از عناد و دشمنی با اسلام است، یعنی در عین حال که حقانیت دین اسلام برای او معلوم است به منظور مبارزه با اسلام اظهار ارتداد می کند.

در صورت دوم، مقابل با او و اعدام او قابل توجیه است زیرا چنین شخصی عنودی به یک عنصر برانداز دین تبدیل شده است لذا بزرگترین مجازات را دارد. در کشورهای دیگر نیز اینگونه است.

در باب حدود « درء» اما در صورت اول باید بدانیم که قاعده در فقه است به نام قاعده در روایات : الحدود تدرء بالشبهات؛ یعنی شخص به واسطه شبهه از حقانیت اسلام دست برداشته است، چنین شخصی مصداق بارز من حصل الشبهه است؛ این روایت می گوید کسی که از روی شبهه مرتد شود.

در زمان امیرالمومنین کسی شرب خمر کرد اما به جهت شبهه حضرت بر او حد نکرده است لذا حضرت دستور داد در شهر که آیا کسی برای او آیه حرمت شرب خمر را نخوانده است گفتند خیر لذا حضرت فرمود این دفعه برای تو حد جاری نمی شود.

البته شبهه ممکن است برای انسانهای با سواد هم اتفاق افتاده است کما اینکه برای تحصیل کرده ها در دانشگاه اتفاق افتاده است.

بنابراین چنین شخصی محکوم به حکم مرتد فطری نیست مانند آیت مکارم شیرازی در انوار الفقه ... و سیدمحمد شیرازی در الفقه و تعزیرات./906/229/ح

پی نوشت:

[1] . تفسیر جوامع الجامع ج 2؛ 142

[2] . بحار الأنوار؛ ج 30؛ ص 351

متن تقریر از كانال استاد ارسطا