vasael.ir

کد خبر: ۱۵۹۹۹
تاریخ انتشار: ۲۹ بهمن ۱۳۹۸ - ۱۶:۱۴ - 18 February 2020
آیت الله اراکی / ۷۰

فقه نظام سیاسی | امامت بدون سیاست تهی از مفهوم است

وسائل ـ آیت الله اراکی با اشاره به کسانی که در سیاست امامت شبهه وارد می‌کنند و می‌گویند آیا سیاست از شئون امامت هست یا خیر؟ گفت: امامت یعنی حق فرمان و فرمان هم یعنی سیاست. یعنی حق دارد فرمان بدهد و بر ما است که از فرمان او اطاعت کنیم. این معنی امامت است. اگر این را از امامت بگیرید دیگر چیزی در امامت نمی‌ماند.

به گزارش خبرنگار وسائل، آیت الله محسن اراکی در جلسهفقه نظام سیاسی | امامت بدون سیاست تهی از مفهوم است هفتادم درس خارج فقه سیاسی که در مدرسه عالی دارالشفاء در سال 97 برگزار شد، با اشاره به آیه اولی امر در تأیید نظریه نصب گفت: اولی الامری که قرآن می‌گوید. یعنی من وَلِیَ الامر من الله، یعنی در خود اولی الامر این معنی نهفته است که این اولی الامر، اولی الامر الهی باشد؛ چرا؟ چون در قرآن کریم آمده است که «لَهُ الْخَلْقُ وَ الْأَمْرُ» خلق منحصراً در اختیار اوست و امر هم منحصراً در اختیار اوست. همچنین فرمود «وَ رَبُّكَ يَخْلُقُ مَا يَشَاءُ وَ يَخْتَارُ مَا كَانَ لَهُمُ الْخِيَرَةُ سُبْحَانَ اللَّهِ وَ تَعَالَى عَمَّا يُشْرِكُونَ» پس الامر له و لیس لغیره حق فی الامر.

وی در ادامه بیان کرد: آن میثاقی که در قرآن کریم فراوان بر آن تأکید شده است عهد اطاعت و نصرت است که میزان، وفای به این عهد یا نقص این عهد است و از این روز قیامت سئوال می‌شود؛ وقتی این سئوال شد، تکلیف شخص نیز معلوم می شود این‌طرفی است یا آن‌طرف، جزء حزب امام الهی است یا جزء حزب امام الهی نیست.

استاد درس خارج در پایان با اشاره به کسانی که در سیاست امامت شبهه وارد می کنند و می گویند آیا سیاست از شئون امامت هست یا خیر؟ اظهار کرد: امامت یعنی سیاست، امامت یعنی فرمانروایی، امامت یعنی حق فرمان. فرمان هم یعنی سیاست. یعنی حق دارد فرمان بدهد و بر ما است که از فرمان او اطاعت کنیم. این معنی امامت است. اگر این را از امامت بگیرید دیگر چیزی در امامت نمی‌ماند؛ دعوای انبیاء از روز اول تا امروز با غیر خط انبیاء بر این است که فرمان در جامعه دست چه کسی باشد.

 

خلاصه جلسه گذشته

آیت الله اراکی در جلسه گذشته به نقش مردم در حکومت اشاره کرد و گفت: به عقیده ما وجود خارجی یک حکومت مقتدر متوقف بر اراده مردم است. اگر مردم نخواهند [آن حکومت هم شکل نخواهد گرفت.] چون مردم اختیار دارند، چون سنت خداوند این نبوده است که حاکمیت خود را بر مردم از راه سلب اختیار اجرا کند.

وی در ادامه در تبیین آیاتی که برای پیامبر وظیفه ابلاغ را مشخص کرده است گفت: روش انبیاء صلوات الله تعالی علیهم برای تنفیذ و برای برقراری حاکمیت خود از روش دعوت مردم بوده است، ابلاغ و فراخوانی و روشن‌گری بوده و همچنین تبیین و روش بینات بوده است، لذا فرمود «إِنْ عَلَيْكَ إِلَّا الْبَلَاغُ» الا البلاغ یعنی همین که من حاکمم، نه اینکه - حالا بعضی‌ها می‌گویند - الا البلاغ یعنی تو فقط از طرف خدا مبلغی هستی و حاکم نیستی.

استاد درس خارج با اشاره به تفاوت اطاعت و نصرت در پیوند و ارتباط مردم با حاکم بیان کرد: وقتی بین حاکم و محکوم پیوند اطاعت برقرار شد یعنی مردم گفتند اطاعتت می‌کنیم، یک مسئولیت بر عهده حاکم ایجاد می شود که فرمانش حق و عدل باشد و از طرفی؛ یک مسئولیتی هم بر عهده مردم خواهد بود که وقتی او فرمانی داد ـ که فرمان عدل است ـ از فرمان او سرپیچی نکنند و ملتزم به قانون او باشند.

 

مشروح مطالب مطرح شده در این جلسه به شرح زیر است:

 

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحیمِ

الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِینَ وَ الصَّلَاةُ عَلَی سَیدِنَا مُحَمَّدٍ وَ عَلَی عَلَی أهلِ بَیتِهِ الطَّیِّبینَ الطَّاهِرینَ

ایمان حقیقی متوقف بر وفای به دو پیمان قرآنی اطاعت و نصرت

آیات سوره احزاب [این موضوع را بیان می‌کند.] -ما این را گفته‌ایم سُور قرآنی از نظر مفاهیمی همیشه یک محور دارند، محور یعنی آن قلب سوره از نظر معنایی و مفاهیم مختلفی که در آن سوره مطرح می‌شود در آخر برگشت به همان محور دارد.- محور سوره احزاب تمییز بین الذین صدقوا ما عاهدوا الله و الذین کذبوا ما عاهدوا الله است.

«مِنَ الْمُؤْمِنِينَ رِجَالٌ صَدَقُوا مَا عَاهَدُوا اللَّهَ عَلَيْهِ فَمِنْهُمْ مَنْ قَضَى نَحْبَهُ وَ مِنْهُمْ مَنْ يَنْتَظِرُ» این مؤمنین است و بعد در مورد منافقین می‌فرماید: «و لَمّا رَأی المُنافِقُون الأحزَابَ» این‌ها پشت کردند «وَ لَمَّا رَأَى الْمُؤْمِنُونَ الْأَحْزَابَ قَالُوا هَذَا مَا وَعَدَنَا اللَّهُ وَ رَسُولُهُ وَ صَدَقَ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ وَ مَا زَادَهُمْ إِلَّا إِيمَاناً وَ تَسْلِيماً»

البته در محل خود گفته‌ایم که ایمان حقیقی متوقف بر وفای به هر دو پیمان است. اما بحث در این است که اگر جامعه بخواهد شکل بگیرد، چگونه شکل می‌گیرد. گفتیم وقتی یک حاکم مشروعیت داشته باشد، این مشروعیت کفایت نمی‌کند که حاکمیت او در جامعه پیاده شود و عملاً حاکم شود، مگر آنکه مردم طی این دو پیمان به او بپیوندند.

اگر این دو پیمان را با او عملی ساختند او حاکم می‌شود و حاکمیت عینی پیدا می‌کند و لذا گفتیم مشروعیتِ حاکمیت همیشه ازان خدای متعال است و از خدا مشروعیت بر می‌خیزد و هیچ منبعی غیر از خدای متعال برای مشروعیت وجود ندارد و محال است وجود داشته باشد. لکن موجودیت حاکمیت ولو حاکمیت رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم یا حاکمیت امیرالمؤمنین علیه السلام هم باشد در گروی عمل مردم به پیمان اطاعت و نصرت است.

اگر به این دو پیمان عمل کردند و پایبند بودند آن‌وقت این حاکمیت وجود پیدا می‌کند؛ «بايعنا رسول‏ اللّه‏ صلى اللّه عليه و آله على السمع و الطاعة فى العسر و اليسر و المنشط و المكره و على أثرة علينا و على أن لا ننازع الامر أهله» گفتیم که این روایت را منابع اهل سنت زیاد دارند.

 

نهفته بودن نصب الهی در مفهوم اولی الامر

ما می‌خواهیم به این نتیجه برسیم؛ حالا که معلوم شد موجودیت حاکمیت در گروی این دو پیمان است مردم مسئول‌اند که با حاکم مشروع وارد این دو پیمان شوند. این را می‌خواهیم در این بحث بگوییم؛ برای مردم جایز نیست [که به این دو پیمان پایبند نباشند.] حال مردم مسئول‌اند که اطاعت و نصرت و این تمکین و قدرتی که خدا در اختیار آن‌ها قرار داده به چه کسی بدهند؟ به هر کس که دل خواهشان باشد، یا این قدرت را به آن‌کسی بدهند که خدای متعال او را برای حاکمیت تعیین کرده است یعنی به آن حاکمی که مشروعیت داشته، صاحب‌الامر، ولی امر و اولی الامر باشد.

خوب دقت کنید اینکه اساس تفسیر آیه اینجاست؛ این اولی الامر یعنی چه؟ آیا این اولی الامر یعنی کل من سیطر علی الامر بأی شکل؟ آیا معنی اولی الامر و صاحب‌الامر آن‌کسی است که این امر را تصاحب کند از هر طریقی و لو طریق نامشروع؟ یا اولی الامری که قرآن می‌گوید.

یعنی من وَلِیَ الامر من الله، یعنی در خود اولی الامر این معنی نهفته است که این اولی الامر، اولی الامر الهی باشد؛ چرا؟ چون در قرآن کریم آمده است که «لَهُ الْخَلْقُ وَ الْأَمْرُ» خلق منحصراً در اختیار اوست و امر هم منحصراً در اختیار اوست. همچنین فرمود «وَ رَبُّكَ يَخْلُقُ مَا يَشَاءُ وَ يَخْتَارُ مَا كَانَ لَهُمُ الْخِيَرَةُ سُبْحَانَ اللَّهِ وَ تَعَالَى عَمَّا يُشْرِكُونَ» پس الامر له و لیس لغیره حق فی الامر.

وقتی این‌گونه شد، وقتی گفتیم اولی الامر، اولی الامر یعنی چه؟ اولی الامری که خودِ شارع بگوید، خود خدا بگوید اولی الامر کیست؛ یعنی آن‌کسی که از طرف من این ولایت امر به او سپرده‌شده است او اولی الامر می‌شود. لذا در خود مفهوم اولی الامر نصب الهی نهفته است؛ «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا أَطِيعُوا اللَّهَ وَ أَطِيعُوا الرَّسُولَ وَ أُولِي الْأَمْرِ مِنْكُمْ» خود واژه اولی الامر یعنی من صَحِب الامر، من مَلُک الامر، این مُلک امر تنها ازان خدای متعال است؛ «وَلِلَّهِ مُلْكُ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ» «وَ اللَّهُ يُؤْتِي مُلْكَهُ مَنْ يَشَاءُ»«قُلِ اللَّهُمَّ مَالِكَ الْمُلْكِ تُؤْتِي الْمُلْكَ مَنْ تَشَاءُ وَ تَنْزِعُ الْمُلْكَ مِمَّنْ تَشَاءُ وَ تُعِزُّ مَنْ تَشَاءُ».

پس وقتی گفته می‌شود اولی الامر یعنی چه؟ یعنی من له حق الامر که از سوی خدا به او داده ‌شده است. آن‌وقت این شخصی که صاحب این امر است و از سوی خدا این امر را دارا شده، اینجاست که مردم مسئول‌اند که با او وارد این دو پیمان شوند؛ یعنی اطاعت و نصرت خودشان را به او بدهند. در اینجا دیگر مسئولیت مردم هستند؛ مردم اگر انجام ندهند مسئول‌اند؛ «وَقِفُوهُمْ إِنَّهُمْ مَسْئُولُونَ مَا لَكُمْ لَا تَنَاصَرُونَ» چرا نصرت نمی‌کنید؟ چرا رهبران الهی را تنها می‌گذارید؟ از آن‌ها سؤال می‌شود.

 

مقصود از نعمت و نعیم در قرآن کریم نعمت ولایت است

این را هم ما گفته‌ایم که چیز خیلی مهمی هم است و از مهم‌ترین معارف قرآنی است؛ سؤالی که خداوند در روز قیامت می‌کند یک سؤال بیشتر نیست و آن سؤال، سؤال از همین است: آیا از ولی من اطاعت کردی، آیا او را نصرت کردی یا خیر؟ همین «وَقِفُوهُمْ إِنَّهُمْ مَسْئُولُونَ»، «ثُمَّ لَتُسْأَلُنَّ يَوْمَئِذٍ عَنِ النَّعِيمِ».

ما گفته‌ایم که نعیم و نعمت در قرآن کریم، آن نعمتی که نعمت تامه است، نعمتی که هیچ‌چیزی غیر از نعمت خلط با او نشده، نعمت خالی از نغمت و نعمت محض، ناب و تامه است به تعبیر ما نعمت ولایت امر است. نعمت ولایت الهی و ولایت ولی الهی است، لذا فرمود: «الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ وَ أَتْمَمْتُ عَلَيْكُمْ نِعْمَتِي» روزی که مردم با علی بن ابی طالب علیهما السلام بیعت کردند، اتمام نعمت انجام شد.

ما گفتیم روز غدیر تنها روز اعلان نیست، البته اعلان عمومی شده اما اهمیت روز غدیر از اینجا برنخواسته که یوم اعلان ولایت امیرالمؤمنین علیه السلام است. اهمیت بیشتر روز غدیر این بود که یوم البیعت است، یوم اعلان الاطاعه است لذا «وَ أَتْمَمْتُ عَلَيْكُمْ نِعْمَتِي وَ رَضِيتُ لَكُمُ الْإِسْلَامَ» در آن روز مردم امیرالمؤمنین علیه السلام بیعت کردند و اطاعت و نصرت خودشان را نسبت به او اعلام کردند.

 

عهد الهی، عهد اطاعت و نصرت است

گفتیم آن میثاقی که در قرآن کریم فراوان بر آن تأکید شده است همین دو میثاق است. آیات سوره رعد: «إِنَّمَا يَتَذَكَّرُ أُولُو الْأَلْبَابِ الَّذِينَ يُوفُونَ بِعَهْدِ اللَّهِ وَ لَا يَنْقُضُونَ الْمِيثَاقَ» عهد الله همین است. «وَ إِذِ ابْتَلَى إِبْرَاهِيمَ رَبُّهُ بِكَلِمَاتٍ فَأَتَمَّهُنَّ قَالَ إِنِّي جَاعِلُكَ لِلنَّاسِ إِمَاماً قَالَ وَ مِنْ ذُرِّيَّتِي قَالَ لَا يَنَالُ عَهْدِي الظَّالِمِينَ» این عهد الهی، همین عهد اطاعت و نصرت است که میزان وفای به این عهد یا نقص این عهد است.

این سؤال روز قیامت می‌شود؛ وقتی این سؤال شد و تکلیف شخص معلوم شد که این‌طرفی است یا آن‌طرف، جزء حزب امام الهی است یا جزء حزب امام الهی نیست. دیگر مابقی کار دیگران است که سؤال از جزئیات است. گفتیم آن سؤالی که ائمه اطهار علیهم السلام می‌کنند [این است.] در زیارت جامعه می‌فرماید «حِسَابُهُمْ عَلَيْكُمْ وَ فَصْلُ الْخِطَابِ عِنْدَكُمْ» منظور از حسابکم علیکم کدام حساب است؟ آن حسابی است که بعد از حسابی است که خدا می‌کند بعد از اینکه معلوم شد شخص پیرو کیست.

«يَوْمَ نَدْعُو كُلَّ أُنَاسٍ بِإِمَامِهِمْ» وقتی «نَدْعُو كُلَّ أُنَاسٍ بِإِمَامِهِمْ» معلوم شد امامش کیست، معلوم شد گروهش چه گروهی است، این‌طرفی است یا آن‌طرفی، بعد بقیه سؤال‌ها را امام از او می‌کند. آن‌هم امام که سؤال می‌کند برای تعیین رتبه است؛ حالا که تو با ما آمدی، کجای این خط هستی، کجای این راه هستی، اول راهی، وسط راهی، آخر راهی، ضعیفی، قویی، کجایی؟ در چه مرتبه‌ای از مراتب و مراحل هستی؟ این سؤال است، سؤال از همین پیمان، سؤال اصلی که تعیین‌کننده است و سرنوشت بشر در پیرو آن است همین است.

 

 امامت به معنای سیاست می‌باشد

بنابراین آنچه به حاکم موجودیتِ حاکمیت را می‌بخشد، یعنی حاکم را به حاکم بالفعل به این معنا که دارای قدرت است می‌بخشد، اراده مردم است. نکته‌اش هم این است؛ حکومت، فعل اجتماعی است، لذا ما در مسئله فقه کلان [به آن پرداختیم.] -ما تأکید داریم که یک فقه کلان و یک فقه خُرد وجود دارد که بعضی‌ها اصلاً معنی‌اش را متوجه نمی‌شوند به دلیل اینکه این بحث مطرح نشده است.

اما یک فقه علم به احکام مکلف خرد داریم، یک فقه علم به افعال احکام مکلفین اما مکلفین کلان. دو مکلف و دو گونه تکلیف داریم. آدم اگر خودش تنها باشد یک سری تکالیفی دارد؛ باید نماز بخواند، روزه بگیرد؛ ولی اگر شد فردی در ضمن یک جامعه، اگر جامعه شکل گرفت اینجا یک تکالیفی متوجه جمع مردم است.- چرا این تکالیف متوجه جمع است؟ چون این فعل بر خاسته از مردم بما هم جمع می‌شود و از انسان تنها چنین فعلی ساخته نیست، برای انسان تنها اصلاً حاکمیت معنی ندارد.

حاکمیت در چه زمانی شکل می‌گیرد؟ زمانی که اقلاً دو نفر باشد که یکی حاکم باشد و دیگری محکوم باشد. لذا فرمود مادامی‌که دو نفر روی کره زمین باشند؛ «لَوْ بَقِيَ فِي اَلْأَرْضِ اِثْنَانِ لَكَانَ أَحَدُهُمَا اَلْحُجَّةَ» نفرمود «لَمْ يَكُنْ فِي اَلْأَرْضِ إِلاَّ واحِداً كَانَ اَلْحُجَّةَ» چون اگر تک باشد دیگرحجة معنی ندارد. اصلاً حجة یعنی مسئله امامت.

لذا ما گفتیم امامت یعنی سیاست، امامت یعنی فرمانروایی، امامت یعنی حق فرمان. بعضی از این آدم‌های کم‌اطلاع یا کم‌دقت می‌گویند آیا سیاست از شئون امامت هست یا نه؟ بندۀ خدا می‌گوید امامت هل هو غیر السیاسة؟ اما امامت یعنی حق فرمان، فرمان هم یعنی سیاست. امامت یعنی همین، یعنی حق دارد فرمان بدهد و بر ماست که از فرمان او اطاعت کنیم. این معنی امامت است.

اگر این را از امامت بگیرید دیگر چیزی در امامت نمی‌ماند، اصلاً امامت یعنی حق فرمان، امامت چیزی جز سیاست نیست. بحث، بحث حق فرمان است؛ دعوای انبیاء از روز اول تا امروز با غیر خط انبیاء بر این است که فرمان در جامعه دست چه کسی باشد.

خلاصه این فعل، فعل اجتماعی است یعنی فعل لایقوم به الا الجمع و اقل الجمع اثنان احدهما حاکم و الثانی محکوم. در صحیح مسلم هم همین مطلب آمده است، اتفاقاً در برخی از منابع اهل سنت چنین آمده است: «الائمه من القریش ما بقی من الناس اثنان»/905/229/ح

 

تهیه و تنظیم: علیرضا فلاحی

انتشار یافته: ۳
در انتظار بررسی: ۰
ارسال نظر
نام:
ایمیل:
* نظر:
آخرین اخبار
اوقات شرعی
۰۹ / ۰۱ /۱۴۰۳
قم
اذان صبح
۰۵:۳۳:۱۱
طلوع افتاب
۰۶:۵۸:۱۴
اذان ظهر
۱۳:۱۱:۵۳
غروب آفتاب
۱۹:۲۴:۵۴
اذان مغرب
۱۹:۴۱:۵۲