به گزارش خبرنگار وسائل، خانواده نهادی محوری و اساسی در جامعه و مناسبترین مکان برای تأمین نیازهای مادی و معنوی انسان است؛ زنان نیز بهعنوان یکی از ارکان اصلی خانواده، نقش مهمی در تعالی، رشد و شکوفایی استعداد اعضای خانواده و ساختن جامعهای سالم دارند.
در این مقاله با توجه به آیات قرآن کریم و روایات ائمه معصوم علیهمالسلام در ابتدا به مهمترین کارکردهای خانواده اشاره شده است که عبارتاند از: تأمین نیازهای روانی ـ اجتماعی، تولید مثل و بقای نسل، تأمین نیازهای جنسی، جامعهپذیری است.
سپس کارکردهای متفاوت زن و مرد در جامعه انسانی بهعنوان حکمت تفاوتها در آفرینش معرفی شده است؛ شاخصههای تکوینی زن، همچون «عاطفی بودن»، علاقه به مادری، «علاقهمندی به زینت و آرایش» و «روح اطاعت و تواضع زن» از عوامل موفقیت او در نقشهای مدیریتیاش در خانواده، در ادامه مورد بررسی قرار گرفته است.
بيان جايگاه و شخصيت زن، مسئوليتهاى فردى، خانوادگی و اجتماعى وى و ترسيم روشن جايگاه و ساختار خانواده، در اسلام اهميت زيادى دارد. در اين نوشتار ابتدا كاركردهاى خانواده بيان مىشود، سپس هنگام تبيين شاخصههاى تكوينى زن و جايگاهش در خانواده، به نقشهاى مديريتى وى در ايجاد بهداشت روانى خانواده، مديريت اقتصادى و ايجاد جامعهاى سالم پرداخته مىشود.
كاركردهاى خانواده
خانواده مؤسسهاى اجتماعى است كه در دورههاى مختلف تاريخى در جوامع گوناگون وجود داشته و هماکنون نيز بهصورت هستهاى، گسترشیافته است كه كاركردهاى مختلفى دارد. در جامعههاى گوناگون، اين كاركردها و وظايف به دلايل فرهنگى، مذهبى، اجتماعى و اقتصادى متفاوت است؛ در اين قسمت با رويكرد اسلامى، به بررسى مهمترين كاركردها و وظايف آن مىپردازيم.
تأمين نيازهاى روانى ـ اجتماعى (بهداشت روانى)
خداوند متعال مىفرمايد: «يكى از نشانههای الهى است که براى شما از جنس خودتان حقيقتى را بيافريد تا با او انس بگيريد و آرامش يابيد و در بين شما دوستى و مهربانى قرار داد؛ در اين امر براى افرادى كه اهل تفكر باشند، آيات و نشانههايى وجود دارد» (روم: 21). نياز به آرامش و امنيت، ريشه در سرشت انسان دارد.
تولیدمثل و بقاى نسل
حفظ بقاى نسل از موضوعهاى مهم و ثمرات بزرگ ازدواج و تشكيل خانواده است؛ به بیان دیگر تولد انسانهايى كه نيازمند تربيت و پرورش صحيح هستند از اهداف اساسى تشكيل خانواده است. از ديدگاه اسلام، وجود فرزند صالح براى پدر و مادر، يك عمل نيك، محسوب مىشود كه در سعادت دنيا و آخرت آنان، مؤثر خواهد بود (محمدى رى شهرى، 1422 هـ ق، 636).
تأمين نيازهاى جنسى
هدايت و تأمين نياز جنسى بهطور صحيح، در سلامت جسم و روان و ايجاد تعادل روانى تأثير زيادى دارد. اين غريزه، نوعى کششناپذیر است كه زن و مرد را به ازدواج و تشكيل خانواده علاقهمند مىكند و موجب بقا و تداوم اين نهاد مىشود؛ بنابراين بخشى از اساس تشكيل و تداوم خانواده غريزه جنسى است.
كاركرد اجتماعى سازى ـ جامعهپذیری
كاركرد مهم ديگر خانواده، آموزش زندگى فردى و اجتماعى به فرزندان و انتقال تجربههاى بهدست آمده در طول زندگى زن و مرد است. اين كاركرد و وظيفه خانواده، سبب نگهدارى فرزندان از خطرهاى طبيعى و اجتماعى مىشود.
حكمت تفاوتها در آفرينش
جستجوى علتهاى تفاوت جنسى در انسان، از گذشتههاى دور مورد توجه دانشمندان بوده است كه در اين زمينه، ديدگاههاى مختلفى مطرح است. روشن است كه افعال الهى بر مبناى نظام علل و اسباب جريان مىيابد و آنچه در جهان آفرينش واقع مىشود، حلقهاى از زنجیره طویل نظام علل و اسباب است كه در رأس اين سلسله، ذات باریتعالی قرار داد (هاشمی ركاوندى، 1378، 47)
نقشهاى مديريتى زن با توجه به كاركردهاى خانواده
مديريت به معناى هدايت و بهکارگیری مؤثر منابع انسانى و امكانات مادى براى تحقق اهداف نهادها است. مديريت درست در تداوم، استمرار و موفقيت نهاد خانواده كه اصلىترين نهاد جامعه است، بسيار تأثيرگذار است و زنان كه پايه و ركن اصلى اين نهاد گرانمایه را تشكيل مىدهند با توجه به شاخصههاى وجودىشان كه خداوند متعال در آنان قرار داده است، نقش مهم و حياتى در رشد، بالندگى و پيشرفت اين نهاد را به عهده دارند كه بهتبع آن جامعه نيز از اين رشد و بالندگى برخوردار مىشود.
الف) مديريت عاطفى زن در ايجاد بهداشت روانى
بهداشت يا سلامت روان عبارت است از «سازگارى فرد با خود، محيط و استفاده موفقيتآميز از تمامى توانايىها و قابليتهاى خويش در زندگى». (نوابى نژاد، 1380، 125)؛
ب) مديريت اقتصادى زن
تأمين و اداره اقتصادى خانواده، همچون پرداخت هزينه خوراك زن و فرزندان (نفقه)، جامه و نيازهايى مانند مسكن، درمان و بهداشت، نيازهاى رفاهى و روحى همه بر عهده پدر خانواده است؛ اين هزينه را اسلام به دودسته ضروريات و نيازهاى درجهدو تقسيم مىكند كه بخش اول، جزو حقوق مسلم قانونى زن و فرزند و اعضاى خانواده است و ترك آن علاوه بر غضب خداوند، داراى ضمانت اجراى قانونى و قضايى است.
ج) مديريت زن در ساختن جامعه سالم
خانواده، قديمىترين و فراگيرترين نهادى است كه در تمام جوامع بشرى با الگوهاى مختلف وجود داشته و كاركردهاى فراوانى دارد؛ يكى از مهمترين كاركردهاى نهاد خانواده، فرآيند «جامعهپذيرى» و نظام كنترل اجتماعى است. خانواده بهعنوان سلولهاى تشکیلدهنده پيكر جامعه، اگر سالم و كارآمد باشد، سلامتى و سعادت جامعه را در پى دارد و اگر متزلزل و متلاشى باشد، بهمثابه سلولهاى سرطانى است و پيكره جامعه را دچار هرجومرج و بىنظمى مىكند (عربى، 1386، 1: 205).
جمعبندی
ازدواج و تشكيل خانواده خدمتى براى پديد آمدن يك كانون آسايش و خوشبختى و نشاط طبيعى است. خانواده مناسبترين جايگاه براى تأمين نيازهاى مادى و معنوى انسان است و مىتواند بهترين بستر را براى تأمين امنيت و آرامش روانى و نيز پرورش نسل جديد فراهم آورد.
رياست، مديريت و مسئوليت اصلى خانواده به عهده مرد گذاشته شده و اين امر در واقع تكليف و مسئوليت و تعهد سنگينى است كه به مرد در خانواده داده شده است، لكن زنان با توجه به ويژگىهايى كه آفرينش در وجود آنان نهاده است در امور داخلى خانه و تدبير در امور خانواده و فراهم كردن فضاى مناسب عاطفى و روانى و محيط نشاطآمیز و لذتبخش و تربيت فرزندان و بهسازى اقتصادى، سهم زيادى دارند.
زنان با احترام و تكريم و همدلى با شوهر و حفظ عفت و پاکدامنی نقش مهمى را در ايجاد بهداشت روانى خانواده به عهده دارند و با قناعتپیشگی و شاكر بودن، آسايش و راحتى و زندگى گوارايى را براى خود و خانواده به ارمغان مىآورند. اسلام با تأكيد بر سازوکارهای خانواده، رشد معنوى و روانى جامعه بشرى را در پرتو نظام سالم خانواده مىداند.
با به وجود آمدن خانوادههاى سالم و متعادل، پر تحرک و پر نشاط، شاهد جامعهاى سالم و پويا خواهيم بود و از آنجا كه زنان در اين راستا نقش مهمى را ايفا مىكنند، شقاوت و سعادت هر جامعه را بايد به چگونگى مديريت زنان و جايگاه اجتماعى آنان و در نتيجه استحكام خانواده نسبت داد.
برای دیدن اصل مقاله اینجا را کلیک کنید./204/422/ح