به گزارش خبرنگار وسائل، با بررسی ابعاد جمعیت در ایران به نتایج خوبی دست نمییابیم؛ این مسئله در کشور اگر جزو اولویتها قرار نگیرد و سیاستهای درستی در این راستا اتخاذ نشود، به یک بحران حل نشدنی تبدیل میشود.
از دهه ۷۰ به بعد سیاستهای کنترل جمعیت به صورت گستردهای در کشور عملیاتی شد؛ در اثر تداوم این سیاستها، نرخ جمعیت ایران به زیر نرخ جانشینی رسید؛ با وجود تجدیدنظر در سیاستهای تنظیم خانواده، هنوز هم نرخ جمعیت به حد جانشینی نرسیده است!
تداوم این پدیده منجر به پیری جمعیت میشود و هنگامی که نسل کنونی در دوران سالمندی قرار گیرد، نسل پشتیبان کم جمعیت و ضعیفی خواهد داشت. این مسئله خود منجر به ایجاد بحران صندوقهای بازنشستگی و روابط بین نسلی میشود؛ آمارهای چند سال اخیر نشان میدهد، هنوز جمعیت به حد جایگزینی نرسیده است و سیر نزولی خود را ادامه میدهد.
حامد برکاتی، مدیرکل دفتر سلامت جمعیت، خانواده و مدارس وزارت بهداشت، از کاهش سالانه ۴۰ هزار تولد در سال ۹۵ و ۹۶ خبر داد. وی همچنین روند صعودی رشد جمعیت را به دلیل سیاستگذاری کلان جمعیتی و شرایط جمعیتی دهه ۶۰ میداند، به طوری که اوج فرزندآوری دهه شصتیها در سال ۱۳۹۵ بوده است.
آمار سالمندان و میانسالان در کشور، در شرایط پایین بودن نرخ باروری قابل تامل است؛ براساس آمار سرشماری سال ۹۵ سهم میانسالان از کل جمعیت به ۴۴.۸ درصد رسیده و نمود این واقعیت است که حدود ۵۱ درصد از کل جمعیت کشور را میانسالان و سالمندان تشکیل می دهند همچنین ناباروری مسئله اساسی در شکلگیری بحران پیری است.
معاون درمان بهداشت، دکتر قاسم جان بابایی، از ۳ میلیون زوج نابارور اطلاع داد که ۱۵ درصد از زوجهای کشور را تشکیل میدهند؛ وی نیز از افزایش ۸۸ هزار زوج نابارور به این تعداد، خبر داد؛ با وجود هنگفت بودن هزینههای درمان ناباروری، هزینههای آن تحت پوشش بیمه سلامت قرار ندارد.
علاوه بر آمار جمعیتی و ناباروری، آمار ازدواج تامل برانگیز است و به صورت مستقیم بر روی جمعیت تاثیر میگذارد؛ سن ازدواج در سالهای اخیر بالا رفته است و برای دختران به ۲۴ سال و پسران به ۲۹ سال رسیده است. با وجود این میانگین سنی، هر زوج کمتر از ۱۱ سال برای فرزندآوری زمان دارند.هر زوج به طور میانگین برای تولد فرزند اول خود ۵.۲ سال تاخیر دارند.
سن مناسب برای بارداری نیز ۱۸ تا ۳۵ سالگی است! با این شرایط فرصت برای فرزندآوری برای زوجها کم میشود و به تبع آن میزان فرزندآوری پایین میآید. از سوی دیگر میزان ازدواجها در سالهای اخیر کاهش پیدا کرده و به میزان تجرد قطعی افزوده شده است؛ بر اساس آمارها در دوره ۸ ساله ۸۹ تا ۹۶ میزان ازدواجها در کشور ۳۰ درصد کاهش داشته است. تجرد قطعی نیز برای مردان به دو برابر و برای زنان به بیش از سه برابر رسیده است.
این موارد در حالی است که کشورهای دیگر جهان که با بحرانهای جمعیت روبهرو شدند، سیاستهای متعددی در این راستا به اجرا کردند برای مثال کشور انگلیس، برای رفاه حال مادران شاغل، مرخصی با حقوق دوران بارداری در نظر گرفته است؛ این حقوق از ۳ ماه قبل از تولد تا ۷ ماه بعد از تولد پرداخت میشود همچنین اگر یک مادر هیچ فرزند زیر ۱۶ سالی نداشته باشد و باردار شود یک هدیه ۵۰۰ پوندی دریافت میکند.
مزایای مسکن نیز در این کشور برای کسانی تعلق میگیرد که درآمد کمی دارند یا اجارهنشین هستند؛ این مزایا به وضعیت سنی و سرمایه و درآمد فرد متقاضی بستگی دارد؛ در سال ۲۰۱۶، ۴.۷ میلیون نفر در انگلیس از مزایای مسکن بهرهمند شدهاند.
کشور ترکیه نیز در سالهای اخیر برای مسئله جمعیت و خانواده سیاستهای متعددی اتخاذ کرده است برای مثال در این کشور زنانی که در معرض زایمان هستند و فرزندان زیر ۱۸ سال آنان همه خدمات درمانی شامل بستری و سرپایی را از بیمه سلامت بدون هیچ پیششرطی دریافت میکنند؛ درمان ناباروی و مرخصی برای زایمان برای مادران شاغل نیز از جمله سیاستهای دیگر ترکیه در این جهت است.
در حالی که در سال ۱۳۹۳ سیاستهای کلی جمعیت از سوی مقام معظم رهبری ابلاغ شد، هنوز برای مسائل جمعیتی و ازدواج در ایران سیاستگذاری نشده است و خلا سیاست و قانونگذاری در این مسئله احساس میشود؛ نهادهای حاکمیتی در این راستا باید برای تسهیل ازدواج جوانان سیاستهایی از قبیل وام ازدواج مناسب و حمایت از مسکن جوانان اجرا کنند همچنین برای ناباروری زوجهای کشور باید خدمات درمانی دولتی ارائه شود تا تمام هزینه هنگفت این مسئله بر روی دوش آنان نباشد.
حمایت از حقوق مادران نیز از جمله کارهایی است که باید به صورت جدی در دستورکار مجلس و دولت قرار گیرد؛ وجود مهدکودک در دانشگاهها و موسسهها برای مادران محصل و شاغل، مرخصی برای زنان باردار و حمایت از مشاغل خانگی از جمله کارهای موثر در این راستا است.در شرایطی که جریانی خاص سعی در زیر سؤال بردن نقش والای مادری دارند و از هیچ کاری در این جهت دریغ نمیکنند، مجلس و دولت با حمایتهای موثر خود از مادران باید در مقابل این جریان انحرافی بایستد.
در این زمینه اولین نشست تخصصی جمعیت به همت مرکز اندیشه و همفکری راهبردی بسیج (ماهر) روز گذشته ۱۴ بهمن ماه با حضور اکبری مشاور عالی وزیر بهداشت، کریمی نیا معاون پدافند زیستی کشور، لرستانی معاون حقوق عامه دادستانی تهران، سرهنگ قاسمی مسئول پژوهشکده انتظامی، اجتماعی و امنیتی ناجا، ابراهیمی رئیس مرکز تحقیقات اسلامی مجلس شورای اسلامی، مفاخری رئیس شورای سلامت گذاری صدا و سیما، صالح قاسمی دبیر کارگروه جمعیت مرک.
صالح قاسمی در این نشست طی سخنانی اظهار کرد: امروز در سال ۱۳۹۸ در شرایط هشدار و یک بحران در جمعیت قرار داریم؛ در سه محور اساسی نکاتی را عرض میکنم؛ اول اینکه چرا میگوئیم بحران جمعیت وجود دارد؟ دیگر اینکه از کجا این بحران به وجود آمده است؟ و در نهایت اینکه چه راهکارهایی برای کنترل آن موجود است؟
وی افزود: در حال حاضر جمعیت ما بیش از ۸۳ میلیون نفر است، اما برای قضاوت و بررسی تحولات جمعیتی باید از شاخصهایی در روند تحول جمعیت اطلاع داشته باشیم.
این پژوهشگر جمعیت تصریح کرد: مهمترین شاخص، نرخ رشد جمعیت است، یعنی در طول سال تغییرات جمعیتی مثبت است یا منفی؛ این شاخص در سال ۱۳۶۵، ۳.۹ درصد بوده که در سال ۱۳۹۵ به ۱.۲۴ درصد رسیده است؛ بر اساس تحقیقات ما در سال ۹۸، این مقدار باید به یک درصد برسد! بر این اساس روند رشد جمعیت رو به کاهش است و پیشبینی میکنیم در حوالی سال ۱۴۲۵ نرخ رشد جمعیت صفر خواهد شد و بعد از آن شاهد کاهش جمعیت کشورمان خواهیم بود!
وی گفت: شاخص دوم، نرخ باروری یا "TFR" است که مربوط به میانگین فرزندانی است که یک خانم به دنیا میآورد؛ در سال ۶۵ این نرخ بالای ۶ فرزنده بوده و امروز در سال ۹۸ به کمتر از ۱.۸ فرزند رسیده است، یعنی هر ۱۰ خانم، میانگین ۱.۸ فرزند به دنیا میآورند با این حساب نرخ جانشینی محقق نمیشود؛ این نرخ در سطح بینالملل ۲.۱ است یعنی هر زوج به طور میانگین صاحب دو فرزند میشوند.
قاسمی با اشاره به اینکه مهمترین شاخص در تحولات جمعیت شاخص نرخ باروری است، اضافه کرد: شاهدیم که برخی شاخصها به اشتباه برجسته میشوند در حالی که شاخص نرخ باروری از همه مهمتر است، در دومین شاخص نیز تحولات خوبی را شاهد نیستیم؛ یک پژوهشگر بینالمللی میگوید اینکه کشوری در بازه زمانی ۳۰ ساله از TFR" ۶" به زیر ۲ سقوط کند در طول تاریخ بشریت بیسابقه است! زیرا این کاهش به طور طبیعی برای برخی از کشورها بین ۸۰ تا ۱۰۰ سال به طول انجامیده است.
وی افزود: شاخص سوم، نرخ سالمندی است؛ در برنامه تلویزیونی، خانمی تعریف سالمندی را جابهجا کرد و گفت که به افراد بالای ۶۵ سال سالمند اطلاق میشود در حالی که این اشتباه است و درست آن سن بالای ۶۰ سال است؛ در حال حاضر ۱۰ درصد جمعیت ما بالای ۶۰ سال و سالمند هستند، اما در دو دهه آینده در افزایش سالمندان کشور نیز رکورد خواهیم زد؛ این آمار در سه دهه آینده به ۳۰ درصد افزایش پیدا میکند به این معنی که در ۳۰ سال آینده از یک جامعه ۹۴ میلیونی، ۳۰ میلیون نفر بالای ۶۰ سال خواهند بود.
دبیر کارگروه جمعیت مرکز ماهر بسیج گفت: اگر چه تأمین اجتماعی در حال حاضر یکی از بدهکارترین ارگانهاست، اما با افزایش نرخ سالمندی در سه دهه آینده، قطعاً ورشکست خواهد شد! از طرفی ضریب امنیت ملی و نیروی کار ما به طور محسوسی کاهش پیدا میکند، در میان کشورهای مسلمان، پایینترین نرخ باروری مربوط به ایران است؛ با ادامه این روند، در سه دهه آینده نقش امالقرای جهان اسلام را از دست خواهیم داد مگر اینکه با یک کار جهادی چارهای برای آن بیندیشیم؛ من نمودار نرخ سالمندی را به یک سونامی تشبیه میکنم زیرا پیامدهای آن همچون سونامی جامعه را به هم خواهد ریخت؛ امروز جمعیت بالای ۶۰ سال ۳ برابر نرخ رشد جمعیت، نرخ رشد دارد، این میزان در دهههای آینده ۱۶ برابر خواهد شد که این یک رکورد است و پیامدهای جدی آن در حوزه اقتصاد اجتماعی و امنیتی مشهود خواهد بود.
قاسمی خاطرنشان کرد: میخواهم رسانهها روی این مقوله تمرکز کنند که در ۴ سال اخیر تعداد تولدهای کشور از یک میلیون و ۵۷۰ هزار تولد تا سال ۹۴، ۱۲۰ هزار تولد کاهش داشته است و از سال ۹۷ تا ۹۸ بیش از ۱۶۰ هزار تولد کاهش خواهیم داشت؛ پیشبینی ما این بوده است که قبل از سال ۱۴۲۵ نرخ رشد جمعیت صفر خواهد شد! ضمن اینکه نرخ ناباروری در کشور بالاست، نهادهای مسئول باید در این زمینه کاری اساسی انجام دهند بعضیها وقتی صحبت از جمعیت میشود به بحث ازدواج فکر میکنند اما مسئله جمعیت از ازدواج جداست حتی اگر بیش از ۳ میلیون زوج نابارور کشور را بارور کنیم، مسئله رشد جمعیت حل نخواهد شد؛ امروزه ۲۰ درصد زوجها ناباورند یعنی از هر ۵ زوج، یک زوج از چرخه باروری خارج است و باید پروسههای درمانی مربوطه را طی کند.
وی افزود: ما هماکنون در پنجره جمعیت قرار داریم و دو دهه فرصت داریم تا از آن خارج شویم در غیر این صورت امکان اصلاح هرم سنی وجود نخواهد داشت؛ ما ۱۵ تا ۲۰ سال فرصت داریم تا الگوی فرزندآوری و نسبت آن با سالمندی را تغییر دهیم؛ میتوانیم این پدیده را عقب بیندازیم و برای این کار باید فرصت را غنیمت بشماریم.
مسئول میز جمعیت مرکز ماهر ادامه داد: در طول تاریخ بی سابقه است که؛ تنها کشوری که یک بازه زمانی ۳۰ ساله از نرخ ۶ فرزند به زیر ۲ فرزند رسیده؛ ایران است. رکوردی که در کشور طی ۳۰ سال زده شده و در طول تاریخ بشریت بی سابقه بوده نرخ تولد از ۶ فرزند به زیر ۲ فرزند رسیده است. تا دو دهه آینده با روند فعلی؛ رکورد سالمندی نیز زده میشود و جمعیت سالمندی ۳۰ درصد افزایش مییابد.
این پژوهشگر جمعیت تصریح کرد: اما چرا این بحران به وجود آمده است؟ دلایل آن به دو دسته خارجی و داخلی تقسیم میشود؛ دلیل خارجی این است که ما در یک پروژه جهانی کنترل جمعیت قرار گرفتهایم! ۱۰۵ سال پیش روزولت، رئیس جمهور آمریکا به یک بیولوژیست نامهای نوشت و از او خواست که از علم بیولوژی برای اصلاح نژادی استفاده شود، در آن نامه میگوید باید جلوی زاد و ولد انسانهای نامطلوب را بگیریم، این تئوری در سال ۱۹۷۴ به سند تبدیل شده است و امروز در دانشگاههای آمریکا مسائل مربوط به امنیت ملی بر پایه تحولات جمعیت تدریس میشود، باید بگویم که متأسفانه ما نیز در این پروژه قرار گرفتهایم.
وی افزود: اما بحث داخلی آن مربوط به غفلت برخی از مسئولان است؛ بنا نبود که ما در سال ۱۳۶۵ کار ۵ ساله کنترل جمعیت را ۲۵ سال ادامه دهیم! برخی انگار مأموریت دارند که مانع از تحقق سیاستهای کلی جمعیت در کشور شوند، آقای برژینسکی مشاور امنیت ملی آمریکا در مصاحبهای که در والاستریت ژورنال منتشر شده گفته "به سیاستمداران آمریکا توصیه میکنم که با تهران مذاکره کنند و یک بازی بلندمدت به راه بیاندازند زیرا زمان و تحولات جمعیت به نفع رژیم کنونی ایران نیست! "
قاسمی تأکید کرد: سوال من این است که آیا مسئولان هم به جمعیت این گونه نگاه میکنند؟ من تردید دارم که کسی از مسئولان این مسئله را به درستی فهم کرده باشد! تنها حضرت آقا است که دغدغه جدی مسئله جمعیت دارد؛ دنیا در این زمینه تجربیاتی دارد که ما میتوانیم از آن استفاده کنیم، امروزه بیش از ۶۰ درصد کشورهای دنیا سیاستهای جمعیتی دارند ما این سیاستها را داریم اما اعمال نمیشوند، خدا میداند که من حدود ۱۰ روز پیش که رئیس جمهور موضوع جمعیت را به سخره گرفت تا صبح خوابم نبرد و تنها کسی بودم که یادداشتی به رسانهها دادم در حالی که بقیه سکوت کرده بودند.
وی گفت: روسیه یک سیاست جامع برای فرزندآوری دارد که از لحظه اعلام بارداری تا ۱۸ سالگی فرزندان را تحت پوشش قرار میدهد مثلاً برای خانوادههای ۷ فرزندی جوایز ویژهای به عنوان "شکوه مادرانه" اعطا میکند و بیش از یک سوم بودجه اجتماعی روسیه متمرکز بر خانواده و فرزندآوری است؛ سه راهبرد در این زمینه وجود دارد؛ پرداخت مشوقهای مالی، حمایت از مهاجرت و کارهای فرهنگی.
دبیر کارگروه جمعیت مرکز ماهر بسیج افزود: آقای پوتین ماهی یک بار خانوادههای پرجمعیت را به کاخ کرملین دعوت میکند، به آنها جایزه میدهد و با آنها عکس میگیرد؛ وی کاری کرده که روسیه که در سال ۱۹۹۱ نرخ منفی رشد جمعیت داشت بعد از ۷ سال، نرخ رشد جمعیت مثبتی داشته باشد؛ این یک الگو است, نمونه دیگر فرانسه است که بیش از ۵ درصد بودجه تولید ناخالص خود را صرف خانواده و فرزندآوری کرده است؛ در سنگاپور نیز یک مناسبت ملی وجود دارد که آن را به "شب فرزندآوری" نامگذاری کردهاند، سنگاپور با اینکه یک کشور شرقی است اما در این حوزه موفق عمل کرده است؛ در دانمارک نیز پویش "به خاطر دانمارک این کار را بکن" راه افتاده است، آنها مطالعه کردند که ۳۰ درصد بارداریهای دانمارک در سفر اتفاق میافتد از این رو، کمکهزینههایی برای سفر به زوجین اختصاص دادند، این نمونه یک کار دقیق فرهنگی و مطالعاتی است؛ اما در کشور ما در مصوبه ۱۳۹۱ شورای عالی انقلاب فرهنگی، رئیس شورا، کل مصوبه را قبول ندارد! این طرح ۶ سال در کمیسیونها سرگردان بود و به تازگی در کمیسیون فرهنگی رأی آورده است اما معلوم نیست چه سرنوشتی داشته باشد.
قاسمی خاطرنشان کرد: ما باید از همه ظرفیتها از دورهمیهای فامیلی گرفته تا کلاسهای دانشگاهی و جلسات تخصصی استفاده کنیم وگرنه باید در پیشگاه خداوند متعال جوابگو باشیم؛ باید از همه ظرفیتهایمان استفاده کنیم.
اصلاح ساختار جمعیتی باید هدف قرار گیرد
محمد اسماعیل اکبری مشاور سازمان جهانی بهداشت نیز در این نشست اظهار کرد: اصلاح ساختار جمعیتی باید هدف قرار گیرد و این نسبتها اصلاح نمیشود مگر با فرزند آوری. لزوماً تشویق ازدواج به نتیجه نمیرسد، زیرا سه تا ۶ سال طول میکشد تا یک زوج صاحب فرزند شوند.
اکبری با بیان اینکه حتماً باید اعلام کرد که در هر خانواده ۴ فرزند هدف است، گفت: جمعیت سالمند باید زیر ۶ درصد باشد و جامعه سالمندی در کشور ما رشد کرده است که این یعنی یک خلاف دارد اتفاق میافتد. در سی سال آینده ایران جز ۴ کشور پیر جهان خواهد بود که تنها یک حرکت بسیجی و معنادار میتواند این وضعیت را تغییر دهد.
وی با اشاره به اینکه هیچ کشوری مثل جمهوری اسلامی ایران در سی سال گذشته کاهش جمعیت نداشته است، گفت: در تمامی سندهای جمهوری اسلامی ایران نوشته شده است که در سال ۹۵ باروری کل جمعیت ۲.۱ دهم که این حرف از نظر علمی غلط است.
اکبری با بیان اینکه در سال ۹۸ در مقایسه با سال ۹۷، ۱۵۸ هزار نفر کمتر به دنیا آمده اند، تصریح کرد: ۶۰ تا ۷۰ درصد از دختران ما ازدواج میکنند و ۳۰ تا ۴۰ درصد از دختران هرگز ازدواج نمیکنند.
مشاور سازمان جهانی بهداشت با اشاره به اینکه در هر خانوار داشتن ۴ فرزند هدف است، گفت: ۴ ساختار حاکمیتی است از جمله ساختار حاکمیتی، ساختار حکومتی، ساختار تولیتی و جمعیت برای اصلاح ساختارهای جمعیت مدنظر است.
اکبری بیان کرد: عدهای از افراد مشکلات اقتصادی را بهانه عدم فرزندآوری میکنند در صورتی که بیشترین ازدواجها و فرزندآوریها در خانوادههای فقیر در حال انجام است.
وی ادامه داد: امریکا فقط به جوانان ما اجازه اقامت میدهد؛ به دو دلیل: ۱- افزایش نرخ جمعیت با فرزندآوری و ۲_ افزایش تعداد نیروی جوان جهت کار.
اکبری اضافه کرد: با روند فعلی تا ۳۰ سال آینده قوم گیلک نداریم. (نرخ جمعیت در گیلان الان ۱.۲ است) در کانادا زن و شوهری که ۴ فرزند داشته باشند؛ حقوق و مزایای کامل گرفته و در خانه بچهها را بزرگ میکنند، اما در ایران والدین برای بیمه کردن فرزند چهارم باید سرانه بیشتری را پرداخت کنند./504/422/ح