vasael.ir

به گزارش خبرنگار وسائل، بعد از رحلت پیامبر گرامی اسلام(ص) بر اثر بی بصیرتی خواص و غفلت‌زدگی عوام، نتیجه‌ای رقم خورد که نتیجه‌اش بیست و پنج سال بستن باب علم و خانه‌نشینی مولی‌الموحدین امیرالمومنین علی(ع) گردید.

جولانگاه جمل و مردودشدن خواص بی بصیرت

حال بعد از آن سال‌های طولانی، همین عده بعد از آن‌ که یخ غفلت‌شان آب گشته و از خواب زمستانی بیدار شده و روی به حضرت آورده و با وی به عنوان حاکم اسلامی بیعت نموده بودند، مجددا بر اثر عواملی مانند قدرت‌طلبی، ثروت‌اندوزی، دنیازدگی، رفاه‌طلبی، حقد و کینه، در برابر صاحب ولایت ایستادند و شمشیر کشیدند و آتش‌افروز جنگی شدند که به عنوان نخستین جنگ داخلی مسلمان‌ها محسوب می‌گردد.

آری جنگ «جمل» جولانگاهی بود که برخی از خواص بی‌بصیرت با داشتن سابقه‌های مبارزاتی و سیاسی بسیار روشن، با موضع‌گیری در مقابل ولایت، رسوای میدان و نهایتا عاقبت به شرّ گشتند که «...إِنْ أَصابَتْهُ فِتْنَةٌ انْقَلَبَ عَلى‏ وَجْهِهِ خَسِرَ الدُّنْيا وَ الْآخِرَةَ ذلِكَ هُوَ الْخُسْرانُ الْمُبين [حج/11] اگر آزمونى به او رسد (از دين خدا) روی بگرداند. چنين كسی در دنيا و آخرت زيان‌كار است و اين (نفاق و دو رويى) زيانى است كه بر همه كس آشكار است».

فتنه اولاد

در همین راستا برخی از آقازاده‌های آن زمان، با وسوسه‌ها و تحریکاتی که داشتند، نیز پدرشان را در راه بی‌فرجام قدرت طلبی سوق دادند و باعث بروز این فتنه گردیدند. مانند «عبد الله بن زبیر»، وقتی که دید پدرش زبیر بن عوام -تحت تأثیر دیدار و مذاکراتش با امیرالمؤمنین علی (ع)- قصد کناره‌گیری از جنگ را دارد، با انواع حیله‌هایی که به کار برد سعی نمود تا پدرش را منصرف کند و او را بر ادامه مقابله با صاحب ولایت، تشویق می‌کرد.

اینجاست که صدق فرمایش قرآن کریم هویدا می‌گردد. «إِنَّما أَمْوالُكُمْ وَ أَوْلادُكُمْ فِتْنَةٌ وَ اللَّهُ عِنْدَهُ أَجْرٌ عَظيمٌ [تغابن/15] به حقيقت، اموال و فرزندان شما اسباب فتنه و امتحان شما هستند و (بدانيد كه) نزد خدا اجر عظيم (بهشت ابد) خواهد بود».

نکته‌ حائز اهمیت آن است که تاریخ همیشه تکرار خواهد شد. زیرا در ادوار مختلف «زبیرهای» متعددی وجود داشته و دارند، که روزگاری نقش بی بدیلی در دفاع از اسلام داشتند، لکن پس از گذشت مدتی، وقتی که اصطحکاک آنان با تنعمات دنیایی زیاد می‌شود، تحت تاثیر قدرت‌طلبی و دنیازدگی و بعضا آقازاده‌های خویش قرار می‌گیرند، و در مقابل اسلام و ولایت قد علم می‌کنند. با لغزش‌های این نوع از خواص هست که جامعه اسلامی آبستن فتنه و هزینه می‌گردد و البته در نهایت نتیجه‌ای جز سوء عاقبت را برای خویش رقم نخواهد زد.

کتاب «نبرد جمل» تألیف «شیخ مفید» (متوفای 413 ق) است که به کوشش «محمود مهدوی دامغانی» به فارسی برگردانده شده است. این کتاب یکی از متون کهن کلامی - تاریخی شیعه است که مؤلف در آن به واقعه‌ جنگ جمل، فتنه‌ها، ابهامات و آرا و عقاید مسلمانان نسبت به آن پرداخته است. شیخ مفید این کتاب را به درخواست فردی نگاشته که از او خواسته کتابی پیرامون جنگ جمل و آرا و عقاید مسلمانان درباره‌ آن واقعه بنویسد.

وی در مقدمه‌ کتاب می‌گوید: «خداوندت مؤید دارد، از من خواسته‌ای که برای تو اختلاف نظر و آرای اهل قبله را در مورد فتنه‌ بصره (جنگ جمل)، خونریزی و کشتار میان امیرالمؤمنین علی بن ابی طالب (ع) و طلحه و زبیر و عایشه و اعتقاد هر گروه را در این باره بیان کنم و شرح دهم و سبب این فتنه را بازگو کنم و اخبار آن و آنچه را که میان ایشان اتفاق افتاده است فراهم آورم».

«همه‌ کتاب‌هایی که در این باره تصنیف شده است، متضمن اخباری است که درک آن برای عموم مردم دشوار و شبهه‌انگیز است و هیچ‌یک از مصنفان چگونگی جنگ را با ترتیب و نظام نیاورده‌اند و اخبار را چنان در هم آمیخته‌اند که نمی‌توان به طور دقیق و آشکار از نیت و مقصودشان آگاه شد و من در این تألیف برای تو- که خدایت موفق دارد- آنچه گفته شده است فراهم آورده‌ام و برهانی را ثابت کرده‌ام که هر کس آن را بنگرد می‌تواند اعتقاد درستی در مورد آنان و رفتارشان پیدا کند و متوجه شود که کفر و ایمان و عصیان و طاعت و گمراهی و هدایت چگونه بوده است و امیدوارم تو هم موفق شوی که از آن عبرت گیری و از حالت تقلید گمراه‌کننده بیرون آیی و به حق برسی و آنچه که موجب اشتباه و سرگردانی است از تو زایل شود و اکنون با توکل به خدای عزوجل و یاری‌ جستن از پیشگاه او و آرزوی توفیق و راهنمایی برای تو، پرسشی را که کرده‌ای پاسخ می‌دهم.»

بخش‌های کتاب

شیخ مفید کتاب جمل را در دو بخش تنظیم کرده است:  او تمامی آرا و عقاید اسلامی را در نخستین بخش کتاب آورده و با دلیل‌های محکم و استوار و براهین قوی، نظرات و شبهات فرقه‌ها و مذاهب گوناگون را پاسخ گفته و نظریه‌ حقیقت‌‌گرای شیعه را مبنی بر اینکه امیرالمؤمنین(ع) و پیروان او بر حق بودند و گروه مقابل بر باطل و اهل خلافت هستند اثبات کرده است.

بخش دوم، تاریخ جنگ جمل و گزارش آن است. مؤلف در این بخش، چکیده و عصاره‌ ماجرا را از لحظه‌ انعقاد نطفه و شروع آن تا پایان کار براساس منابع و مآخذ دست اول و معتبر، بدون تعصب و طرفداری بی‌مورد به طور دقیق نقل کرده است و در خاتمه‌ کتاب، اسباب بغض عایشه، طلحه و زبیر را نسبت به امیرالمؤمنین(ع) به طور گسترده شرح و توضیح داده است.

معرفی اجمالی شیخ مفید

ابو عبدالله محمد بن محمد بن نعمان معروف به «شیخ مفید» درخشان‌ترین چهره‌ی علمی و کلامی شیعه در سه دهه‌ پایانی سده‌ چهارم و سیزده سال نخست سده‌ پنجم هجری است. مفید در رشته‌های گوناگون دانش‌های اسلامی به‌ویژه در علوم عقلی و اعتقادی تشیع دویست کتاب و رساله‌ ارزنده فراهم آورده است. او شاگردانی همانند سیدرضی، سید مرتضی، شیخ طوسی را پرورش و تعلیم داده است که هریک از نام‌آوران سده‌ پنجم شمرده می‌شوند.

کتاب حاضر برگردان فارسی کتاب الجمل اوست که از ارزنده‌ترین منابع کهن درباره‌ آن جنگ است. این کتاب توسط انتشارات نی، در 280 صفحه، قطع وزیری به چاپ رسیده است.

مفید در این کتاب افزون بر نوشتن تاریخ مفصل جنگ جمل پاره‌ای از مباحث کلامی شیعه را هم بررسی کرده است. شیخ مفید به سال ۴۱۳ هجری درگذشت و در حرم مطهر کاظمین به خاک سپرده شد./601/241/ح