vasael.ir

کد خبر: ۱۵۱۹۴
تاریخ انتشار: ۱۸ آبان ۱۳۹۸ - ۱۳:۰۰ - 09 November 2019
دانشنامه فقهی حقوقی / ۳

پس از تغییر جنسیت، تکلیف نفقه چه می‌شود؟

وسائل ـ هرگاه زوج یا زوجه تغییر جنسیت دهد و این تغییر جنسیت، واقعی باشد، طبیعی است که ازدواج سابق باطل می‌شود. احکام زوجیت، مانند نفقه نیز به تبع انتفاء موضوع (ازدواج سابق) از بین می‌رود. چه اینکه احکام دائم دار موضوعات هستند و با انتفاء موضوع حکم آن نیز از بین می‌رود.
به گزارش خبرنگار وسائل، از نظر اسلام تامین هزینهپس از تغییر جنسیت، تکلیف نفقه چه می‌شود؟ خانواده و از جمله مخارج شخصی زن (زوجه) به عهده شوهر است، و زن از این نظر هیچ گونه مسئولیتی ندارد. البته تامین هزینه‌های شخصی زن توسط شوهر، اختصاص به موردی ندارد که زن از تامین آن عاجز باشد، بلکه حتی اگر وی دارای ثروت کلانی هم باشد، الزامی ندارد که از اموال شخصی خود مخارج و مایحتاج خویشتن را تامین نماید. وجوب پرداخت نفقه از مسلمات فقه و حقوق اسلامی است و مبتنی بر آیات و روایات می‌باشد.

شرط وجوب نفقه دو چیز است: دائم بودن نکاح و تمکین زوجه. یکی از مباحث مهم پس از تغییر جنسیت یکی از زوجین، مسئله نفقه زوجه است. هرگاه زوج یا زوجه تغییر جنسیت دهد و این تغییر جنسیت، واقعی باشد، طبیعی است که ازدواج سابق باطل می‌شود. احکام زوجیت، مانند نفقه نیز به تبع انتفاء موضوع (ازدواج سابق) از بین می‌رود. چه اینکه احکام دائم دار موضوعات هستند و با انتفاء موضوع حکم آن نیز از بین می‌رود.

بنابراین، به عنوان یک قاعده کلی می‌توان گفت: هرگاه نکاح دائم بوده و علاوه بر آن تمکین (عدم نشوز) نیز موجود باشد، وجوب نفقه به عنوان یک حکم شرعی ثابت است، و هرگاه یکی از آن دو شرط منتفی گردد، وجوب اعطای نفقه نیز مرتفع می‌شود.

طبیعی است که پس از تغییر جنسیت یکی از زوجین، یکی از آن دو شرط یعنی «ازدواج دائم» از بین می‌رود؛ بنابراین نفقه نیز از بین خواهد رفت. مسئله سقوط نفقه به دلیل تغییر جنسیت، آن‌قدر بدیهی و روشن است که فقیهان اسلامی از آن ذکری به میان نیاورده اند. اما برای توضیح بیش‌تر، حالت‌های مختلف تغییر جنسیت را بیان کرده و مسئله وجوب نفقه یا سقوط نفقه را در ذیل هر حال توضیح می‌دهیم.
 

مبحث اول: تغییر جنسیت و مسئله نفقه زوجه در عقد دائم

به طور کلی می‌توان گفت: هرگاه پس از ازدواج دائم، تغییر جنسیت روی دهد، در بحث وجوب نفقه یا سقوط نفقه می‌توان فروض مختلف را در نظر گرفت که در ضمن چند گفتار زیر بیان می‌شود.
 

گفتار اول: تبدیل مرد به زن / بطلان نکاح و سقوط نفقه

هرگاه پس از ازدواج مرد تغییر جنسیت دهد و به زن تبدیل گردد، ازدواج سابق باطل، و پرداخت نفقه نیز واجب نخواهد بود. ممکن است این پرسش مطرح شود که پس از تغییر جنسیت و در وضعیت جدید، درباره وجوب یا عدم وجوب نفقه شک و تردید داریم، از آن‌جایی که قبل از تغییر، پرداخت نفقه واجب بود، پس از تغییر نیز، استصحاب وجوب نفقه جاری می‌کنیم. بنابراین، مرد سابق هم‌چنان موظف به پرداخت نفقه به زوجه سابق خویش است.

در پاسخ می‌گوییم: از شرایط اساسی استصحاب، بقای موضوع است. در اینجا یقین داریم که موضوع مرد و زن عوض شده و در وضعیت جدید، شاهد وجود دو مرد یا دو زن هستیم. بنابراین، حکم نیز عوض شده است و مجالی برای استصحاب وجوب نفقه و سایر احکام زوجیت وجود ندارد.
 

گفتار دوم: تبدیل زن به مرد / بطلان ازدواج و سقوط نفقه

هرگاه پس ازدواج، زن تغییر جنسیت دهد و مرد گردد، ازدواج سابق باطل و پرداخت نفقه به عنوان یک حکم شرعی، به دلیل انتفاع موضوع (ازدواج سابق) از بین خواهد رفت. به تعبیر دیگر، موضوع وجوب نفقه، عبارت از زوجه است و پس از تغییر جنسیت زن، وی دیگر متصف به عنوان زوجه نیست، و پس از تبدیل قطعی موضوع، مجالی برای استصحاب وجوب نفقه وجود ندارد.
 

گفتار سوم: تبدیل مرد به خنثای مشکل / بقای ازدواج و استمرار وجوب نفقه

هرگاه مرد تغییر جنسیت دهد و به خنثای مشکل تبدیل گردد، ازدواج سابق باطل خواهد شد؛ زیرا طبق نظر فقیهان اسلامی، خنثای مشکل دارای ابهام کامل جنسی بوده و مرد بودن یا زن بودن وی نامعلوم است. از این رو، ازدواج خنثای مشکل باطل است. پس از تغییر جنسیت و تبدیل مرد به خنثای مشکل، ازدواج فاقد موضوع مرد و زن است؛ چون طبق فرض، جنسیت مرد تغییر کرده و در حال حاضر، مرد بودن یا زن بودن وی مشکوک است.

احتمال قوی‌تر آن است که گفته شود پس از تغییر جنسیت مرد، و تبدیل وی به خنثای مشکل، در مرد بودن یا زن بودن وی شک داریم؛ در این حالت، وضعیت سابق (مرد بودن) استصحاب می‌شود. از این رو، وی هم‌چنان از نظر شرعی مرد محسوب می‌شود. بنابراین، موضوع ازدواج، یعنی مرد و زن پس از تغییر ثابت باقی خواهد ماند. پس خنثای مشکل هم‌چنان موظف است نفقه زوجه را پرداخت کند.
 

گفتار چهارم: تبدیل زن به خنثای مشکل / بقای ازدواج و استمرار وجوب نفقه

یک احتمال آن است که ازدواج در اثر تغییر جنسیت زن به خنثای مشکل، باطل شود. بنابراین، پرداخت نفقه واجب نخواهد بود. احتمال دیگر، که خالی از قوت نیست آن است که، چون در مرد بودن یا زن بودن خنثای مشکل تردید داریم، حالت سابق (زن بودن) استصحاب می‌گردد؛ بنابراین زوجیت سابق استمرار پیدا کرده و به دنبال آن، پرداخت نفقه به زوجه سابق (خنثای مشکل) هم‌چنان واجب خواهد بود.
 

گفتار پنجم: تبدیل مرد به خنثای غیر مشکل

بند اول: خنثای مذکر / بقای ازدواج و استمرار وجوب نفقه
بند دوم: خنثای مونث / بطلان ازدواج و سقوط نفقه

هرگاه مرد به خنثای غیر مشکل تبدیل شود، باید ملاحظه نمود بر اساس قرائن و امارات شرعی، وی به کدام جنس (مرد یا زن) ملحق است. هرگاه به جنس مرد ملحق باشد (خنثای مذکر)، بنابراین تغییری در ازدواج سابق پدید نمی‌آید. نهایت آنکه وی قبل از تغییر، مرد کامل بوده و پس از تغییر بر اساس قرائن و شواهد، به مرد ملحق شده است. بنابراین، وی هم‌چنان موظف به پرداخت نفقه به زوجه خویش است.

اما چنان‌چه وی به خنثای مونث تبدیل گردد، یعنی خنثایی که بر اساس قرائن شرعی، به گروه زنان ملحق است، در این حالت، ازدواج سابق باطل و وجوب اعطای نفقه نیز ساقط است. بنابراین، وی موظف به پرداخت نفقه زوجه سابقه خویش نیست.
 

گفتار ششم: تبدیل زن به خنثای غیر مشکل

بند اول: خنثای مونث / بقای ازدواج و استمرار وجوب نفقه
بند دوم: خنثای مذکر /  بطلان ازدواج و سقوط نفقه

هرگاه زن تغییر جنسیت داده و به خنثای غیر مشکل، آن هم از نوع خنثای مونث تبدیل شود، ازدواج سابق وی برقرار خواهد بود و هم‌چنان می‌تواند از زوج خویش مطالبه نفقه نمایند؛ نهایت اینکه وی قبل از تغییر، زن کامل بود و اکنون پس از تغییر جنسیت، از نظر شرعی به زن ملحق شده است.

اما چنانچه وی به خنثای مذکر تبدیل گردد، ازدواج سابق فاقد موضوع مرد و زن است؛ چون در وضعیت جدید، ما شاهد دو مرد هستیم؛ بنابراین ازدواج سابق باطل و پرداخت نفقه نیز واجب نخواهد بود.
 

گفتار هفتم: تبدیل خنثای غیر مشکل(مذکر)

بند اول: به مذکر / بقای ازدواج و بقای استمرار نفقه
بند دوم: به مونث / بطلان ازدواج و سقوط نفقه

در تبدیل خنثای مذکر با مذکر، ازدواج سابق برقرار بوده و وجوب نفقه نیز استمرار دارد؛ نهایت اینکه شوهر قبل از تغییر جنسیت، بر اساس علائم شرعی به گروه مردان (خنثای مذکر) ملحق بود، ولی پس از تغییر، به مرد کامل تبدیل شده است؛ بنابراین وی همچنان موظف به پرداخت نفقه به زوجه خویش است. اما چنان‌چه خنثای مذکر، به زن تبدیل گردد، ازدواج سابق باطل و وجوب نفقه نیز ساقط می‌گردد؛ بنابراین وی موظف به پرداخت نفقه نیست.
 

گفتار هشتم: تبدیل خنثای غیر مشکل(مونث)

بند اول: به زن / بقای ازدواج و استمرار وجوب نفقه
بند دوم: به مرد / بطلان ازدواج و سقوط نفقه

چنان‌چه خنثای غیر مشکل، از نوع خنثای مونث به زن تبدیل شود، ازدواج برقرار و وجوب نفقه نیز استمرار خواهد داشت. نهایت اینکه وی قبل از تغییر، بر اساس علائم شرعی به زن بودن محکوم شده بود و پس از تغییر، به زن کامل تبدیل شده است. از این رو، وی هم‌چنان می‌تواند از زوج خویش مطالبه نفقه کند.

اما چنان‌چه خنثای مونث به مرد تبدیل شود، ازدواج سابق باطل و وجوب نفقه نیز ساقط می‌گردد؛ زیرا در وضعیت جدید، موضوع ازدواج به دو مرد تبدیل شده است.
 

بحث دوم: تغییر جنسیت و مسئله نفقه در عقد موقت

هرگاه در عقد موقت، یکی از زوجین تغییر جنسیت دهد، این مسئله چه تاثیری در نفقه زوجه خواهد داشت؟ این مطلب را در ضمن دو گفتار زیر مورد بررسی قرار می‌دهیم:
 

گفتار اول: عدم وجوب نفقه در عقد موقت

در عقد موقت، دادن نفقه از سوی زوج به زوجه واجب نیست. چنان‌چه یکی از زوجین تغییر جنسیت دهد، طبیعی است که در مساله نفقه، تغییری به وجود نمی‌آید؛ چه اینکه، نفقه از ابتدا بر زوج واجب و لازم نبوده و پس از تغییر جنسیت نیز همین گونه خواهد بود.
 

گفتار دوم: اشتراط نفقه در عقد موقت

هرگاه زوجه در عقد موقت، پرداخت نفقه را شرط کند و زوج آن را پذیرفته و بر اساس آن، عقد موقت منعقد شود، اعطای نفقه همانند عقد دائم واجب خواهد بود. در این حالت، اگر یکی از زوجین تغییر جنسیت دهد، چه تاثیری بر نفقه خواهد گذاشت؟

طبیعی است که عقد موقت به دلیل تغییر جنسیت، فاقد موضوع شده و بنابراین، باطل خواهد بود. وجوب اعطای نفقه نیز از بین خواهد رفت؛ زیرا نفقه به عنوان شرط و عقد موقت به عنوان مشروط است. هرگاه مشروط منتفی گردد، شرط آن نیز از بین خواهد رفت.

به عبارت دیگر، اگر تغییر جنسیت از انواعی باشد که سبب انحلال نکاح موقت نمی‌شود، وجوب نفقه به موجب شرط ثابت است و در مواردی که نکاح منحل می‌شود پرداخت نفقه هم منتفی خواهد شد.
 

جمع بندی و بیان نظریه مختار

نفقه از آثار عقد دائم است که در موقت، واجب نیست مگر آن که شرط شده باشد. هر گاه تغییر جنسیت روی دهد، طبیعی است که ازدواج دائم، منحل شده و بنابراین آثار ازدواج، از جمله وجوب پرداخت نفقه نیز از بین خواهد رفت. ولی هرگاه در تغییر جنسیت، موضوع ازدواج (مرد و زن) از بین نرود، ازدواج سابق هم‌چنان باقی بوده و بنابراین، وجوب پرداخت نفقه نیز استمرار خواهد داشت.

تغییر جنسیت یکی از زوجین در عقد موقت، تاثیری در نفقه نخواهد داشت؛ چه اینکه پرداخت نفقه از ابتدا واجب نبوده است؛ پس از تغییر جنسیت نیز این‌گونه خواهد بود. هم‌چنین اگر از ابتدا عقد موقت مشروط به اعطای نفقه بوده، پس از تغییر جنسیت یکی از زوجین، به دلیل انتفای مشروط، شرط (نفقه) نیز منتفی خواهد شد./600/241/ح
 
 
منبع: کتاب «تغییر جنسیت از منظر فقه و حقوق» نوشته حجت الاسلام دکتر محمد مهدی کریمی نیا
مطالب مرتبط
ارسال نظر
نام:
ایمیل:
* نظر:
آخرین اخبار
اوقات شرعی
۰۱ / ۰۲ /۱۴۰۳
قم
اذان صبح
۰۴:۵۷:۵۸
طلوع افتاب
۰۶:۲۷:۵۸
اذان ظهر
۱۳:۰۵:۴۷
غروب آفتاب
۱۹:۴۲:۵۸
اذان مغرب
۲۰:۰۰:۳۳