vasael.ir

کد خبر: ۱۴۷۰۱
تاریخ انتشار: ۰۲ مهر ۱۳۹۸ - ۱۵:۳۶ - 24 September 2019

معرفی مقاله | ﺗﺤﻠﻴﻞ ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎختی از راﺑﻄﻪ دﻳﻦ، ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺑﺎ اﻗﺘﺼﺎد

وسائل ـ ﻧﻈﺎمﻫﺎی اﻗﺘﺼﺎدی ﺑﺎ ﻧﻈﺎمﻫﺎی ﺣﻘﻮقی، ﺳﻴﺎسی، دینی و فرهنگی ﺟﺎﻣﻌﻪﻫﺎ ارﺗﺒﺎط ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ دارﻧﺪ. ﺗﻐﻴﻴﺮﻫﺎی اﻗﺘﺼﺎدی ﻳﺎ ﺑﺮﻗﺮاری ﻧﻈﺎمﻫﺎی اﻗﺘﺼﺎدی ﻓﻘﻂ ﺗـﺎﺑﻊ ﻓﺮﻣﻮلﻫﺎی رﻳﺎضی و اﻗﺘﺼﺎدی ﻧﻴﺴﺖ. ﻓﺮﻫﻨﮓ و اﻋﺘﻘﺎدﻫﺎ و اﺧﻼق دینی ﺑﺮ رﻓﺘﺎرﻫﺎی اﻗﺘﺼﺎدی اﺛﺮ وسیعی دارﻧﺪ که در این مقاله مورد بررسی قرار می‌گیرند.

به گزارش وسائل، اﻳﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ ﺑﻪ راﺑﻄﻪ اﻗﺘﺼﺎد ﺑﺎ ﻋﻨﺼﺮ ﻏﻴﺮاﻗﺘﺼﺎدیمعرفی مقاله| ﺗﺤﻠﻴﻞ ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎختی از راﺑﻄﻪ دﻳﻦ، ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺑﺎ اﻗﺘﺼﺎد (ﺑﺎ ﺗﺎﻛﻴﺪ ﺑﺮ اﺳﻼم) در ﻗﺎﻟﺐ ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎسی اﻗﺘﺼﺎد میﭘﺮدازد. اﻳـﻦ ﻋﻠـﻢ ﺧﻮد ﻳﻚ ﻋﻠﻢ ﺑﻴﻦرﺷﺘﻪای اﺳﺖ. ﮔﺎه ﺗﺼﻮر میﺷﻮد ﻛﻪ اﻗﺘﺼﺎد ﻣﺎﻧﻨﺪ رﻳﺎضی ﻓﺮﻣﻮلﻫﺎی ﺧﺎص ﺧﻮد را دارد و ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎی آن ﻫﻴﭻ ارﺗﺒﺎطی ﺑﺎ ﻋﻨﺼﺮ ﻏﻴﺮاﻗﺘﺼﺎدی ﻣﺎﻧﻨﺪ دﻳﻦ، ﻓﺮﻫﻨﮓ، ﻋﻘﻼﻧﻴﺖ و اﻧﮕﻴﺰه ﻧـﺪارد. در ﺣﺎلی ﻛﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎسی اﻗﺘﺼﺎد اﻳﻦ ارﺗﺒﺎط را ﺑﻪﻃﻮر دﻗﻴﻖ ﻣﻌﻠﻮم میﻛﻨﺪ. ادﻳﺎن و ﻓﺮﻫﻨﮓ دینی آﻧﻬـﺎ ﻧﻴﺰ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺗﻔﺎوتﻫﺎیی ﻛﻪ دارﻧﺪ ﺑﺎ ﻧﻈﺎمﻫﺎی اﻗﺘﺼﺎدی ﺧﺎص ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ ﺧﻮد ﺳـﺎزﮔﺎر ﻫـﺴﺘﻨﺪ. زﻳـﺮا ﻣﺒﺎنی و زﻣﻴﻨﻪﻫﺎی ﻓﺮهنگی آﻧﻬﺎ ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ.

در ﺟﺎﻣﻌﻪ اﺳﻼمی ﻧﻴﺰ ﭘﺪﻳﺪآوردن ﻳـﻚ ﻧﻈـﺎم اﻗﺘـﺼﺎدی ﻛﺎراﻣﺪ و ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ زﻣﻴﻨﻪﻫﺎی اﺟﺘﻤﺎعی و فرهنگی آن ﻓﻘﻂ ﺑﺎ ﺗﻔﺴﻴﺮ و ﺗﺎوﻳـﻞ ﻣﻔﻬـﻮمﻫـﺎی دینی ﻣـﻮﺛﺮ اﻗﺘﺼﺎدی ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ و ﺑﺎورﻫﺎی اﺳﻼمی و ﻓﺮﻫﻨﮓ آن ﺑﺎ ﺳﻪ ﻧﻈﺎم ﻣﻌﺮوف اﻗﺘﺼﺎدی ﻣﻮﺟﻮد در ﺟﻬـﺎن ﺳﺎزﮔﺎری ﻧﺪارد. در اﻳﻦ ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻣﺒﺎنی دینی و فرهنگی ﻣﺘﻔﺎوت ﻧﻈﺎم اﻗﺘﺼﺎی اﺳـﻼم ﺑـﻪوﻳـﮋه در ﻣﻔﻬـﻮم ﻋﻘﻼﻧﻴﺖ ﺑﺎ ﻧﻈﺎمﻫﺎی اﻗﺘﺼﺎدی دﻳﮕﺮ ﻣﻮرد ﺑﺮرسی ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ.

 

ارتباط اقتصاد، فرهنگ و جامعه

در ﻣﻘﺎﻟﻪ ﺑﻪ ﺗﺒﻴﻴﻦ ﺳﻪ ﻣﻘﻮﻟﻪ دﻳﻦ، ﺟﺎﻣﻌﻪ و اﻗﺘﺼﺎد میﭘﺮدازﻳﻢ. ﻳﻌﻨـﻲ ﺗﺒﻴـﻴﻦ ارﺗﺒـﺎط اﻗﺘـﺼﺎد ﺑـﺎ ﻣﻮﺿﻮعﻫﺎی اﺟﺘﻤﺎعی ﻛﻪ در ﺑﺴﺘﺮ آن اﻗﺘﺼﺎد رﺷﺪ میﻛﻨﺪ و از آن ﻋﺎﻣﻞﻫﺎ اﺛﺮ میﭘﺬﻳﺮد. اﻗﺘﺼﺎد اﮔﺮ ﭼﻪ در ﺟﺎﻳﮕﺎه ﻳﻚ ﻋﻠﻢ ﺑﺎ اﻋﺪاد، آﻣﺎر و ﻓﺮﻣﻮلﻫﺎی ﺧﻮد ﻋﻤﻞ میﻛﻨﺪ، ارﺗﺒـﺎط ﮔـﺴﺘﺮدهای ﻧﻴـﺰ ﺑـﺎ ﻓﺮﻫﻨﮓ، دﻳﻦ و ﺑﻪﻃﻮر کلی ﺟﺎﻣﻌﻪ دارد.

ﺗﺤﻘـﻖ ﻧﻈـﺎمﻫـﺎی ﮔﻮﻧـﺎﮔﻮن اﻗﺘـﺼﺎدی ﺑـﺪون ﺗﻮﺟـﻪ ﺑـﻪ ﺑﻨﻴﺎنﻫﺎی اﺟﺘﻤﺎعی و فرهنگی و حتی سیاسی آن اﻣﻜﺎنﭘﺬﻳﺮ ﻧﻴـﺴﺖ. ﺑـﻪ ﻋﺒـﺎرت دﻳﮕـﺮ ﻫـﺮ ﻧﻈـﺎم اقتصادی در ﻫﺮ ﻓﺮﻫﻨﮓ و ﺟﺎﻣﻌﻪای ﻳﻜﻨﻮاﺧﺖ ﻋﻤﻞ نمیﻛﻨﺪ و ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪﻫـﺎی ﺧـﺎص ﺧـﻮد اﺳـﺘﻮار اﺳﺖ و ﻫﺮ فرهنگی ﺑﻪ ﻣﻴﺰان ﻫﻤﺨﻮانی ﺑﺎ اﻳﻦ ﺑﻨﻴﺎنﻫﺎ ﺑﺎ اﻳﻦ ﻧﻈﺎمﻫﺎی اﻗﺘﺼﺎدی ﺳﺎزﮔﺎری میﻳﺎﺑﺪ.

 

نسبت سنجی ﻓﺮﻫﻨﮓ اﺳﻼمی ﺑﺎ ﻧﻈﺎم اﻗﺘﺼﺎد ﺑﺎزار آزاد و ﻣﺒﺎنی آن

اﻗﺘﺼﺎد ﺑﺎزار آزاد ﻳﺎ ﺑﻪ ﺗﻌﺒﻴﺮی ﻧﻈﺎم اﻗﺘﺼﺎد ﺳﺮﻣﺎﻳﻪداری ﺑﻪﻃﻮر ﺗﻘﺮیبی در ﺟﺎﻳﮕﺎه ﻳﮕﺎﻧـﻪ ﻧﻈﺎم ﺣﺎﻛﻢ اﻗﺘﺼﺎدی در دﻧﻴﺎﺳﺖ. ﺳﻠﻄﻪ و ﻗﻠﻤﺮو آن ﺑﻌﺪ از ﻓﺮوﭘﺎشی اﺗﺤﺎد ﺟﻤﺎﻫﻴﺮ ﺷـﻮروی و اﻗﺘﺼﺎد ﺳﻮﺳﻴﺎلیستی در ﺳﺮاﺳـﺮ ﺟﻬـﺎن ﺗﻮﺳـﻌﻪ ﻳﺎﻓـﺖ. ﻛـﺸﻮرﻫﺎي اﺳـﻼمی ﻧﻴـﺰ اﮔﺮﭼـﻪ ﺣﺮﻛﺖﻫﺎیی در ﺟﻬﺖ ﭘﺪﻳﺪآوردن ﻳﻚ اﻗﺘﺼﺎد ﺑﻮمی و ﺗﺎ ﺣـﺪی ﻣـﺴﺘﻘﻞ از اﻗﺘـﺼﺎد ﺟﻬـﺎنی اﻧﺠﺎم دادﻧﺪ اﻣﺎ آﻧﻬﺎ ﻧﻴﺰ ﭘﻴﺸﺎﭘﻴﺶ ﻫﺮ ﻛﺪام ﺑﻪ ﻧـﻮعی اﻳـﻦ ﻧﻈـﺎم ﺟﻬـﺎنی اﻗﺘـﺼﺎد را در ﻋﻤـﻞ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ. از ﻃﺮفی دﻳﮕﺮ در دﻫﻪ ﮔﺬﺷﺘﻪ اﺳﻼمﮔﺮایی رﺷﺪ ﭼﺸﻤﮕﻴﺮی در ﺟﻬﺎن اﺳـﻼم داﺷﺘﻪ اﺳﺖ. آﻧﻬﺎ اﺳﻼم را ﻳﮕﺎﻧﻪ ﻣﻜﺘﺐ ﻧﺠﺎتﺑﺨـﺶ ﻣـﻲداﻧﻨـﺪ ﻛـﻪ ﻣـﻲﺗﻮاﻧﻨـﺪ از راه آن ﺑـﻪ ﺷﻜﻮﻓﺎیی ﺑﺮﺳﻨﺪ و در ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺘﻌﻤﺎر اﻳﺴﺘﺎدگی ﻛﻨﻨﺪ.

ﺑﺎ اﻳﻦ وﺻﻒ اﻗﺘﺼﺎد ﺑﺎزار آزاد و ﺳﺮﻣﺎﻳﻪداری اﻣﺮوز ﺧﻮد را در ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﺎﻧﻊ ﺑﺰرگی میﺑﻴﻨﺪ و آن ﻣﺎﻧﻊ، ﻓﺮﻫﻨﮓ اﺳﻼمی اﺳﺖ. ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ اﻳﻦ ﭘﺮﺳﺶ ﻣﻄﺮح میﺷـﻮد ﻛـﻪ اوﻻً اﻗﺘـﺼﺎد ﭼـﻪ راﺑﻄﻪای ﺑﺎ دﻳﻦ و ﻓﺮﻫﻨﮓ و ﻋﻘﻼﻧﻴﺖ دارد. ﻓﺮﻫﻨﮓ اﺳﻼمی ﺗﺎ ﭼﻪ اﻧﺪازه آﻣﺎدگی و ﭘﺘﺎﻧـﺴﻴﻞ آن را دارد ﻛﻪ ﺑﺎ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺟﻬﺎنی اﻗﺘﺼﺎد ﺑﺎزار آزاد ﻫﻤﺎﻫﻨﮓ ﺷﻮد؟ ﭼﻪ ﻓﺎﻛﺘﻮرﻫﺎیی در ﻓﺮﻫﻨﮓ اﺳﻼمی ﺑﺎ ﻧﻈﺎم اﻗﺘﺼﺎد ﺑﺎزار آزاد و ﻣﺒﺎنی آن ﭼﺎﻟﺶ دارد؟ در اﻳﺮان ﻧﻴﺰ ﭘﺲ از اﻧﻘﻼب اﺳﻼمی ﻣﻮﺿﻮع ﻧﻈﺎم اﻗﺘﺼﺎدی از ﺑﺤﺚﻫﺎی ﻣﻬﻢ ﻧﻈﺎم اﺳﻼمی ﺑﻮده اﺳﺖ.

ﻣﺎ در اﻳﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ دﻧﺒﺎل ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ دو ﭘﺮﺳﺶ اﺳﺎسی ﻫﺴﺘﻴﻢ:

.1 ﻣﺒﺎنی و زﻣﻴﻨﻪﻫﺎی فرهنگی ﻧﻈﺎمﻫﺎی اﻗﺘﺼﺎدی ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﭼﻴﺴﺖ؟

.2 اﺳﻼم و ﻓﺮﻫﻨﮓ دینی ﺑﺎ ﻛﺪام ﻳﻚ از اﻳﻦ ﻣﺒﺎنی ﺳﺎزﮔﺎری دارد و ﺟﻮاﻣﻊ اﺳﻼمی ﺑﺎ ﻛـﺪام ﻳﻚ از ﻧﻈﺎمﻫﺎی اﻗﺘﺼﺎدی میﺗﻮاﻧﺪ ﺳﺎزﮔﺎری داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ.

 

ﺟﻤﻊﺑﻨﺪی و ﻧﺘﻴﺠﻪﮔﻴﺮی

ﻧﻈﺎمﻫﺎی اﻗﺘﺼﺎدی ﺑﺎ ﻧﻈﺎمﻫﺎی ﺣﻘﻮقی، ﺳﻴﺎسی، دینی و فرهنگی ﺟﺎﻣﻌﻪﻫﺎ ارﺗﺒﺎط ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ دارﻧﺪ. ﺗﻐﻴﻴﺮﻫﺎی اﻗﺘﺼﺎدی ﻳﺎ ﺑﺮﻗﺮاری ﻧﻈﺎمﻫﺎی اﻗﺘﺼﺎدی ﻓﻘﻂ ﺗـﺎﺑﻊ ﻓﺮﻣـﻮلﻫـﺎی رﻳﺎضی و اﻗﺘﺼﺎدی ﻧﻴﺴﺖ. ﻓﺮﻫﻨﮓ و اﻋﺘﻘﺎدﻫﺎ و اﺧﻼق دینی ﺑﺮ رﻓﺘﺎرﻫﺎی اﻗﺘﺼﺎدی اﺛﺮ وسیعی دارﻧﺪ.

ﻣﺎ در اﻳﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ زﻣﻴﻨﻪﻫﺎی اﺟﺘﻤﺎعی، ﺣﻘﻮقی و فرهنگی ﺳـﻪ ﻧﻈـﺎم ﻣﻌـﺮوف اﻗﺘـﺼﺎدی را ﺑﺮرسی ﻛﺮدﻳﻢ و آﺷﻜﺎر ﺷﺪ ﻛﻪ ﻓﺮﻫﻨﮓ اﺳﻼمی و اﻋﺘﻘﺎدﻫﺎی دینی دﺳﺖﻛﻢ ﺑﻪ ﺷـﻜﻞ سنتی آن نمیﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎﻋﺚ ﭘﻴﺪاﻳﺶ رﻓﺘﺎرﻫﺎی اﻗﺘﺼﺎدی ﻧـﺎﻇﺮ ﺑـﻪ ﺳـﻮد ﺑﺎﺷـﺪ و آﻣـﻮزهﻫـﺎی آن ﺑـﺎ ﻧﻈﺎمﻫـﺎی اﻗﺘـﺼﺎدی ﻣﻮﺟـﻮد ﻧﺎﺳـﺎزﮔﺎری دارد اﮔﺮﭼـﻪ ﺑـﺎ ﻧﻈـﺎم اﻗﺘـﺼﺎدی اﺟﺘﻤـﺎعی ﺑـﺎزار ﻗﺮاﺑﺖﻫﺎیی ﻧﻴﺰ دارد.

ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺑﺎﻳﺪ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺟﻮاﻣﻊ اﺳﻼمی و آﻣﻮزهﻫﺎی دینی ﺗﺜﺒﻴﺖ ﺷـﺪه در آن ﻣﻮرد ﺗﺠﺰﻳﻪ و ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻗﺮار ﮔﻴﺮد ﺗﺎ ﻓﺎﻛﺘﻮرﻫﺎی ﺑﺎزدارﻧﺪه در رﺷـﺪ اﻗﺘـﺼﺎدی ﺟﺎﻣﻌـﻪﻫـﺎی اﺳﻼمی ﻣﻮرد ﺷﻨﺎﺳﺎیی ﻗﺮار ﮔﻴﺮد. ﺑﺎﻟﻌﻜﺲ ﺑﺎ ﺷﻨﺎﺳﺎیی ﻓﺎﻛﺘﻮرﻫﺎی ﻣﺜﺒﺖ در ﻓﺮﻫﻨﮓ اﺳﻼﻣی و ﺗﺒﺪﻳﻞ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻓﺎﻛﺘﻮرﻫﺎی ﻣﺜﺒﺖ در ﭘﺪﻳﺪآوردن رﻓﺘـﺎر اﻗﺘـﺼﺎدی میﺗـﻮان ﻓﺮﻫﻨـﮓ دینی اﻗﺘﺼﺎدی ﺗﻮﺳﻌﻪزا را ﭘﺪﻳﺪ آورد.

ﺳﻔﺎرشﻫﺎ و ﺗﺠﻮﻳﺰﻫﺎی ارزشی ﺳﺎزﮔﺎر ﺑـﺎ روﻧـﺪ ﺗﻮﺳـﻌﻪ، ﻣﺎﻧﻨﺪ داﺷﺘﻦ روحیه درﺳﺘﻜﺎری و راﺳﺘﮕﻮیی، وﺟﺪان ﻛﺎر، ﻗﻨﺎﻋﺖ و ﺻﺮﻓﻪﺟﻮیی در ﻣﺼﺮف، ﺗﻮﻛﻞداﺷﺘﻦ ﺑﻪ ذات اﻗﺪس الاهی، ﻋﺰت ﻧﻔﺲ و ﻋﺪم اﺗﻜﺎ ﺑﻪ دﻳﮕﺮان، ﺧﻴﺮﺧـﻮاهی و اﻋﺘـﺪال در اﻣﻮر میﺗﻮاﻧﺪ از ﺟﻤﻠﻪ این‌ها ﺑﺎﺷﺪ ﻣﺘﻘﺎﺑﻼً ﻋﻘﻼﻧﻴﺖ ﻣﺤﺪود (ﺗﺎﻛﻴﺪ ﺑـﺮ رﻓﺘـﺎر ارزشی)، اﺻـﺎﻟﺖ ﺟﻤـﻊ ﺑـﺮ ﻓـﺮد، ﻣـﺬﻣﻮمﺑـﻮدن ﺳﻮدﮔﺮایی و ﻣﺤﺪودﺑﻮدن ﻗﺎﻟﺐﻫﺎی ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ اﻗﺘﺼﺎدی و ﻣﺤﺪودﻳﺖ رﻗﺎﺑﺖ از آﻣـﻮزهﻫـﺎی راﻳـﺞ دینی در ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺟﺎﻣﻌﻪﻫﺎی اﺳﻼمی اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮ رﻓﺘﺎر اﻗﺘﺼﺎدی ﻓﺮد ﻣﺴﻠﻤﺎن اﺛﺮ میﮔﺬارد.

ﺑﺮاي دﺳﺘﻴﺎبی ﺑﻪ ﻧﻈﺎم اﻗﺘﺼﺎدی ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ، ﻛﺎرا و اﺳﻼمی ﺑﺎﻳﺪ اﻳﺪهﻫﺎی دینی ﺑـﺎ ﺗﻔـﺴﻴﺮی ﺟﺪﻳﺪ از ﻣﻔﻬﻮمﻫﺎی دینی اﻗﺘـﺼﺎدی ﻃـﻮری ﺗﺎوﻳـﻞ ﺷـﻮد ﻛـﻪ از آن اﺧـﻼق اﻗﺘـﺼﺎدی و ﻋﻘﻼﻧﻴﺖ اﺟﺘﻤﺎعی و اﻗﺘﺼﺎدی ﻣﻨﺎﺳﺐ ﭘﺪﻳﺪ آﻳﺪ ﺑﻪﺻﻮرتی ﻛﻪ ﺑﺮ رﻓﺘﺎر اﻗﺘﺼﺎدی اﺛﺮ ﺑﮕـﺬارد و ﻧﺘﻴﺠﻪ اﻳﻦ رﻓﺘﺎر رﺷـﺪ اﻗﺘـﺼﺎدی در درﺟـﻪ ﻧﺨـﺴﺖ و ﺗﻮﺳـﻌﻪ در ﻗـﺪم ﺑﻌـﺪی ﺑﺎﺷـﺪ. در اﻳﻦﺻﻮرت ﻳﻚ ﺳﺎزﮔﺎری ﺑﻴﻦ اﻗﺘﺼﺎد و ﻓﺮﻫﻨﮓ و دﻳﻦ در ﺟﺎﻣﻌﻪ اﺳﻼمی ﭘﺪﻳﺪ می‌آﻳﺪ و ﻫﺮ ﻛﺪام از اﻳﻦ ﻋﻨﺼﺮﻫﺎ ﺑﻪﺻﻮرت زﻳﺮﻧﻈﺎم میﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻧﻈﺎم ﻛﻞ را ﭘﺪﻳﺪ آورﻧﺪ.

علاقه مندان به منظور دریافت فایل PDF این مقاله می توانید اینجا کلیک کنید./204/241/ح

ارسال نظر
نام:
ایمیل:
* نظر:
آخرین اخبار
اوقات شرعی
۱۰ / ۰۱ /۱۴۰۳
قم
اذان صبح
۰۵:۳۱:۳۹
طلوع افتاب
۰۶:۵۶:۵۱
اذان ظهر
۱۳:۱۱:۳۵
غروب آفتاب
۱۹:۲۵:۴۱
اذان مغرب
۱۹:۴۲:۳۹