vasael.ir

به گزارش خبرنگار وسائل، نشست «بایسته‌های عزاداری مطلوب در سبک زندگی اسلامی» با ارائه حجت الاسلام دکتر محمد مهدی کریمی نیا، استاد حوزه و دانشگاه و داوری حجت الاسلام دکتر سید یحیی مرتضوی، کارشناس و پژوهشگر سبک زندگی در پژوهشکده سبک زندگی اسلامی، چهارشنبه ۲۷ شهریور ۹۸، در قم برگزار شد.

در ابتداء حجت الاسلام دکتر کریمی نیا، به ارائه نظریه خویش پرداخت و بیان داشت: مهم ترین واژه هایی که می شود برای این مساله بیان کرد، عزاداری، مرثیه، نوحه، ندبه، بکاء، سوگواری، ماتم و گریه است. در منابع شیعی به ویژه روایات اسلامی و سیره معصومین به کرات روی مساله عزاداری تاکید شده است به گونه ای که شرعی بودن عزاداری در عزای سید الشهداء یک امر بدیهی و اجماعی است.

شرعی بودن عزاداری از نگاه اهل سنت

البته در برخی اقوال که از اهل سنت نقل می شود، آنها به عدم تشریع عزاداری معتقد هستند اما وقتی روایات و سیره پیامبر که از منابع خود اهل سنت نقل می شود را ملاحظه کنیم، به خوبی می‌بینیم بر شرعی بودن این عمل دلالت می کند. من روایات متعددی را از خود اهل سنت در همین کتاب عزاداری سید الشهداء بیان کردم که به خوبی معلوم شود عزاداری از ناحیه خود اهل سنت یک امر شرعی محسوب می شود.

عزاداری در فقدان عزیزان، فطری است

عزاداری در فقدان عزیزان و بزرگان در میان همه اقوام وجود دارد. به نظر بنده این بحث یک امر فطری است یا لااقل برخواسته از عواطف محسوب می شود. اگر بخواهیم تاریخچه ای را برای این بحث بیان کنیم غیر از آن تاکیدات فراوانی که از ناحیه پیامبر، حضرت امیر، حضرت زهرا و امام مجتبی در بحث عزاداری وارد شده است و ما روایات متعددی داریم که هنوز واقعه کربلا اتفاق نیفتاده است، این عزیزان برای این حادثه عزادرای می کردند.

اولین عزا بر سید الشهدا در قتلگاه اتفاق افتاد

اما بعد از واقعه کربلا اولین عزاداری در خود قتلگاه اتفاق می افتد و بعد از آن در مسجد کوفه و بعد از آن در سرزمین شام و وقتی اسراء به مدینه بر می گردند اولین حرکت آنها بحث عزاداری است. بعد از آن ما شاهد هستیم که امامان معصوم پیوسته به اصحاب و یاران خودشان مساله عزاداری را گوشزد می کردند و خودشان هم به صورت آشکار یا پنهان عزاداری را برقرار می کردند و خود حضرت در آن جلسات شرکت داشتند.

همراهی عزاداری امام حسین با فرهنگ

علاوه بر بحث عزاداری توصیه های فراوانی در مورد زیارت امام حسین وجود دارد؛ به عنوان تاریخچه می توانیم به عزاداری امام حسین با فرهنگ و آداب و رسوم مختلف اشاره کنیم که در کشور های مختلف از جمله ایران وجود دارد. به عبارت دیگر عزاداری امام حسین با فرهنگ همراه است و همین امر کمک به ماندگاری عزاداری کرده است.

توصیه امام صادق در زمینه عزاداری به سبک محلی

عزاداری سنتی و مطابق با آداب و رسوم چه بسا مورد تایید امامان هم بوده است برای مثال نقل می کنند که شاعری خدمت امام صادق می رسد و حضرت به او می فرمایند شنیدم شما شعر در رثای جد ما می خوانی، شاعر هم شروع به خواندن می کند ولی حضرت می فرمایند نه، می خواهم به سبک قوم و قبیله خودت بخوانی. شاعر هم می خواند و خود امام و اهل بیت ایشان گریه می کنند.

بعد از آن می رسیم به سیره علماء دینی و رفتار مجتهدان و رهبران مذهبی که پیوسته هم خودشان عزاداری را برقرار می کردند و هم توصیه های فراوانی را ما از رهبران مذهبی بزرگان دین داشتیم. اما برای اینکه نظریه را بیان کنیم مناسب است که اجزاء این نظریه را بیان کنیم. به نظر می رسد که می توانیم حداقل ۱۰ نکته را به عنوان اجزاء این نظریه بیان کنیم.

اول اینکه عزاداری در غم مرحومین به ویژه بزرگان و عزیزان یک واکنش طبیعی باز ماندگان و دوستان و پیروان است و اگر آن را فطری و طبیعی ندانیم لا اقل برخواسته از احساس است در فقدان عزیزان. این مساله تقریبا در میان تمام اقوام و ملل و مذاهب وجود دارد.

گونه شناسی عزاداری

و البته مهم‌ترین عزاداری و مرثیه خوانی، آن عزاداری است که در غم از دست دادن بزرگان دین و مقتدایان اتفاق افتاده است و هر موقع فقدان بزرگان دین و امامان معصوم به دلیل اقامه دین، انجام وظیفه و همراه با شهادت و مظلومیت باشد، عزاداری دارای جایگاه و اهمیت ویژه‌ای قرار می‌گیرد یعنی همان اتفاقی که در مورد امام حسین رقم خورد.

همراهی عزاداری با آداب و رسوم مختلف، یکی از علل ماندگاری آن است

عالمان دین مکررا توصیه به عزاداری که احیاء کننده دین می باشد، داشتند و اشاره می کردند یکی از عواملی که به ماندگاری عزاداری کمک کرده است این است که این عزاداری ها با آداب و رسوم ملت ها همراه شده است. ما در عزاداری شاهد برخی آداب و رسوم هستیم که اینها به هیچ وجه مورد تایید امامان و بزرگان دین نیست.

وظیفه بزرگان دین در قبال عزاداری

عزاداری‌ها به سبک و روش های مختلف اتفاق می افتد و ما می توانیم یقین داشته باشیم که برخی از این رفتارها رفتاری نیست که مورد تایید امامان و بزرگان دین باشد. یعنی وظیفه اول بزرگان دین تاکید بر عزاداری است. وظیفه دیگر این است که بگویند این عزاداری باید به نحو مطلوب باشد و هر عزاداری را نمی توان مطلوب دانست.

انحصار عزاداری بر یک نوع خاص امکان پذیر نیست

نکته مهم این است که ما نمی توانیم یک نوع خاص از عزاداری فقط مطلوب هست و بقیه روش های عزادری مطلوب نیست؛ همچنین نمی توانیم روی نوع خاصی از عزاداری به عنوان الگو تاکید داشته باشیم. چون این عزاداری با آداب و رسوم همه ملت ها همراه شده است و از آنجایی که هر منطقه نسبت به منطقه دیگر متفاوت است، بنابراین نوع عزاداری ها هم متفاوت است.

ویژگی عزاداری مطلوب در سبک زندگی اسلامی

پس مهم، برگزاری عزاداری مطلوب است نه نوع خاصی از عزاداری. عزاداری مطلوب در سبک زندگی اسلامی چند ویژگی دارد اول اینکه لازم است این عزاداری به صورت مستمر، سال به سال انجام شود به ویژه در ایام خاص مثل محرم و صفر و به ویژه در مکان های خاص مثل سرزمین کربلا به عبارت دیگر اصل مساله عزاداری یک مساله مهم است برخلاف آنهایی که عزاداری را یک شکل کهنه و منسوخ معرفی می کنند.

حکم قمه زنی در عزای سید الشهداء

البته هر نوع عزائی و رفتاری در عزای سید الشهداء مطلوب نیست. ما برخی از روش های عزاداری را می بینیم که هر آدمی حتی معتقد به مذهب شیعه هم نباشد می گوید این رفتار عقلائی نیست، مثل قمه زنی.

دستورات قرآن و اهل بیت برای شناخت عزاداری مطلوب

ما چگونه می توانیم عزاداری مطلوب در سبک زندگی اسلامی را بشناسیم؟ بهترین مبنا برای شناخت این نوع عزاداری، دستورات عام و خاص است که در عزاداری وجود دارد. دستورات عام، آیات و روایات در بحث امر به معروف و نهی از منکر، پرهیز از کذب و خرافه و امور باطن است. دستورات خاص آن روایاتی است که از امامان معصوم رسیده است و به دنبال آن فتواها و نظرات مجتهدین در برگزاری عزاداری مطلوب و شایسته اهل بیت است.

لزوم پالایش عزاداری از خرافه و مطالب موهن

عزاداری اگر بخواهد عزاداری مطلوبی در سبک زندگی اسلامی باشد، باید از این امور پالایش شود، یکی نقل مطالب کذب و نادرست است، دوم هر گونه عمل و رفتار گناه آلود است، سوم هرگونه رفتاری که باعث ضرر و آسیب رساندن به اعتقادات مسلم دین و مذهب می‌شود یعنی رفتاری نامطلوب که باعث شود افراد از مذهب گریزان شوند و دیگرانی که به عنوان ناظر نگاه می کنند اصلا هیچ تمایلی به این قضیه نداشته باشند. چهارم هرگونه رفتاری که باعث ضرر رساندن به بدن باشد. پنجم هر گونه رفتار که موجب وهن و تضعیف مذهب و دین بشود.

برای اینکه به این نظریه برسیم باید به متون دینی توجه کنیم؛ به ویژه روایات و سیره امامان معصوم در برگزاری عزاداری. همچنین توجه به سیره و عملکرد عالمان دین و پیشوایان مذهب، نیز لازم است؛ اینها می تواند روش ما برای رسیدن به این نظریه باشد.

کارکردهای نظریه

اگر این نظریه مورد قبول واقع شود چه کارکردی دارد؟ اول اینکه عزاداری مطلوب در سبک زندگی اسلامی به عموم مردم به ویژه مبلغان، روضه خوانان، ذاکرین و بانیان این گونه مجالس مذهبی معرفی می شود، دوم اینکه شناخت و معرفی بایدها و نبایدهای عزاداری مطلوب در سبک زندگی اسلامی حاصل می شود یعنی بپذیریم که عزاداری های ما شبیه هر پدیده دیگری یک سری بایدها و نبایدها دارد؛ باید به این بایدها و نبایدها توجه داشته باشیم، سوم اینکه عملکرد آحاد جامعه به ویژه متدینین در برپایی عزاداری مطلوب در سبک زندگی اسلامی اصلاح می شود.

شواهد تاریخی نظریه این است که عزاداری توسط امامان شیعه به طور شایسته و به دور از هرگونه خرافه و مطالب خلاف واقع توصیه و تاکید می‌شده است. همین‌طور برگزاری این گونه مجالس توسط علماء دین اساسا از این گونه رفتارهای ناشایست به دور بود. و ما شاهد هستیم برخی اشکالات و مطالب ناصواب در برگزاری عزاداری ها وجود دارد که علماء بزرگ و مبلغین سعی کردند در طول تاریخ عزاداری ها را از این گونه مباحث دور کنند؛ کتاب حماسه حسینی شهید مطهری، نمونه‌هایی از آن را بیان کرده است.

عدم لزوم انحصار بر مصادیق معرفی شده برای عزاداری از سوی اهل بیت

نقطه های چالش بر انگیز این نظریه آن است که ما نمی توانیم نوع خاصی از عزاداری را در عزاداری مطلوب در سبک زندگی اسلامی معرفی کنیم البته می توانیم برخی از آنها را که با اساس دین و مذهب مخالف است شناسایی کنیم و به مردم معرفی کنیم. برخی از مصادیق عزاداری از سوی امامان معصوم معرفی شده اند مثل روضه خوانی، مرثیه سرایی، خواندن زیارت نامه از نزدیک یا دور، رفتن به زیارت امام حسین و ... .

اما نکته مهم این است که این موارد فوق که بیان شد به معنای نفی مصادیق دیگر عزاداری نیست یعنی این مصادیق معرفی شده از باب نمونه است و انحصاری نیست. به عبارت دیگر امام معصوم از پیروان خود خواستند که به سبک محلی و مرسوم در قبیله و شهر خود عزاداری کنند و این در واقع تاییدی است بر اینکه عزاداری‌ها به سبک های دیگر هم مورد تایید امامان است و به همین دلیل عزاداری سید الشهداء ماندگار شده است چون با فرهنگ های مختلف همراه شده است.

لزوم ارائه الگو در عزاداری مطلوب

در ادامه نشست، حجت الاسلام دکتر سید یحیی مرتضوی، به نقد این نظریه پرداخت و گفت: در جریان سبک زندگی ما اتفاقا به دنبال ارائه الگو هستیم. آسیب شناسی‌ها و ارائه راهکارها به شرط این است که ما بتوانیم الگو ارائه بدهیم. مشکل عمده امروز جامعه ما فقدان همین سبک است زیرا اساسا سبک، الگوهای رفتاری است، و این امر با رفتار، شیوه و روش متفاوت است. آمال ما نظام ارزشی است.

امکان استخراج الگو  از قرآن و حدیث برای عزاداری مطلوب

لذا اینکه تاکید می شود ما نمی توانیم روی الگوی خاصی تاکید کنیم، به نظر می رسد که در سبک زندگی جایگاهی ندارد زیرا ما در سبک به دنبال ارائه الگو هستیم، البته می شود از قرآن و روایات به دنبال الگوی مطلوب رفت و از دل آن عزاداری مطلوب را نیز استخراج کرد.

البته شیوه ها و روش ها چون با سبک متفاوت است فلذا ما کاری با شیوه ها و روش ها، نداریم اما ما من حیث المجموع باید به این الگو برسیم که اگر بنا است سبک زندگی اسلامی شکل بگیرد، جایگاه عزاداری در سبک زندگی کجاست؟ مضاف بر اینکه مطلق عزاداری مطلوب است یا خصوص عزا بر سید الشهدا؟

البته بر این هم که گفتند آغاز عزاداری از زمان پیامبر است، نقد هست زیرا از دوران آدم ابو البشر عزاداری بوده است. عزای سید الشهداء با عزای بر دیگران اصلا قابل قیاس نیست و این عزاداری صرف شور و احساس نیست. در عزای بر امام حسین، اولین عزا در قتلگاه نبوده است و بلکه از آغاز حرکت ایشان از مکه بوده است. واقعا ما در مبحث سبک زندگی اسلامی باید به الگو برسیم و تمام دغدغه عزیزانی که در این موسسه فعالیت می کنند، ارائه الگو است.

جلوگیری از نفوذ دشمن با ارائه الگو در عزاداری مطلوب

در پایان حجت الاسلام دکتر کریمی نیا به جمع بندی بحث پرداخت و گفت: مطالبی که عرض شد نهایت ما یقال نیست بلکه می تواند شروعی باشد برای رسیدن به یک الگوی مطلوب در بحث عزاداری و تلاش بنده هم همین است.

این مساله عزاداری نکته ای است که با مذهب شیعه همراه است و اساسا شیعه را با همین بحث می شناسند ولی باید به جایی برسیم که بتوانیم الگوی مناسبی را در این باره به مخاطبین معرفی کنیم؛ با توجه به اینکه هرچه زمان می گذرد برخی از این آداب و رسوم نادرست و رفتارهای غلط و رفتارهایی که موجب وهن مذهب شیعه است، به وجود می آید که باید پالایش شوند. این الگو باید به وعاظ، مادحین و بانیان این جلسات معرفی شود تا جلوی نفوذ چنین انحرافاتی گرفته شود./501/241/ح

تهیه و تنظیم: محمد حائری شیرازی